Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 592 

fərqi yoxdur) aldı. Birisi hətta nekroloqun altındakı imzalar 

içində  xəttinin, daha doğrusu, adının olmamasının xiffətini 

çəkirdi. "Narahat olmayın, – dedim, – inşallah, gələn 

nekroloqlarda imzalar içində mütləq sizin də adınız olar". 

Məmnun qaldı. Bədbəxtin yumor hissi də yoxmuş. 

Orden (medal, mükafat, ad) məsələsi kimi ciddi ictimai və 

milli problem ədəbiyyatımızın mühüm mövzusudur və onun 

müxtəlif variantları var: a)Mənə niyə vermədilər – təəssüf, ağrı 

variantı; b)ona niyə verdilər – niskil, həsrət, qəzəb variantı; 

v)mən heç istəmirəm də, mənə heç lazım deyil – israrlı və buna 

görə də şübhə doğuran təkid variantı. 

*** 

Cayıl (yəni cavan) olmaq yaxşıdır, cahil olmaq (nə yaşda 

olursan ol) pis. 

*** 

Allaha inanan insan üçün Ölüm qorxulu deyil, ancaq 

maraqlıdır: görəsən, həyatın o tayında nə var? 

*** 

Onları o qədər ağzı kip bağlı bankada saxladılar ki, axırda 

bankanın içində hörümçək kimi bir-birini tələf etməyə 

başladılar. 

*** 

Son vaxtlar içimdə qəribə bir öz-özümə yabançılaşma hissi 

var. Sanki mən özüm deyil, mənim zahiri qiyafəmdə olan birisi 

iclaslarda iştirak edir, idarədə  işləyir, televiziyada çıxış edir, 

qəzetlərə müsahibə verir, müxtəlif məclislərdə görünür. İçimdə 

isə tamam başqa bir insan yaşayır. Yunis İmrə deyir ki, "məni 

məndə bilmə, məndə deyiləm, bir mən vardır məndə  məndən 

içəri". Mən isə deyərdim, "məni məndə bilmə, məndə deyiləm, 

başqa bir mən vardır mənim çölümdə".  

*** 

Mənimçün Türk dünyası, türk birliyi, ortaq türk mədəniyyəti 

– uyqar, sivil, dünya ölçülərinə boy verə biləcək bir anlayışdır. 

Mənimçün Dədə Qorqudsuz, Yunis İmrəsiz, Füzulisiz, 

---

 593 

Üzeyirsiz türk dünyası olmadığı kimi, Nazim Hikmətsiz, Qara 

Qarayevsiz də türk dünyası yoxdur. 

İki cür şer, sənət var. Öz ölkəsində, öz dövründə çox 

populyar olan, sevilən sənət. Elə sənət də var ki, öz dövründə, 

öz ölkəsində yetərincə qəbul edilmir, amma dünyada öz xalqını 

tanıda bilir və uzaq gələcəkdə  də yaşarı qalır.  İkincilərə aid 

olanlar birinciləri qısqanmamalı, birincilər ikinciləri inkar 

etməməlidirlər. Xalqın, millətin mənəvi, mədəni varlığı üçün 

hər iki növ sənət önəmlidir, gərəklidir, hərəsinin öz yeri var və 

heç biri digərinin yerini dar eləmir. 

*** 

Milləti sevməyin tək nişanəsi – yalnız millətçilik deyil, 

millətə xidmətin başqa üsullari və yolları da var. Doğrudur, 

millətin başının üstünü təhlükə alanda, mənəviyyatın, dilin 

məhvi real qorxuya çevriləndə millətçiliyin əlahiddə rolu olur. 

Amma ümumi tarixi prespektivdə yalnız millətçiliyə  tapınan 

cəmiyyət, quruluş öz xalqını, millətini uçuruma yuvarlaya 

bilər. Tarixdə  yəqin ki, alman nasistlərindən və italyan 

faşistlərindən betər qatı millətçi olmayıb, amma görün öz 

xalqlarının necə böyük fəlakətlərinə bais oldular. 

Millətçilikdən daha üstün, millətə daha çox xeyir verə bilən – 

maarifçilikdir. Təbii ki, ötən  əsrlərin  ədəbi və ictimai-fəlsəfi 

cərəyanı olan maarifçiliyin süni təkrarı yox, çağdaş anlamda 

inkişaf etmiş variantı – yəni xalqın öz milli dəyərlərini 

qoruması ilə  bərabər (əks halda bu kosmopolitizmə  gətirib 

çıxarar ki, kiçik millətlərçün böyük təhlükədir), dünyanın 

mədəni dəyərlərini mənimsəmək, bəşər mədəniyyətinin 

əxlaqımıza zidd olmayan sərvətlərinə yiyələnmək, milləti 

ksenofobiya (başqaları  bəyənməzlik), milli yekəxanalıq, 

mənəm-mənəmlik mərəzindən xilas edərək onu dünyanın 

qabaqcıl inkişaf etmiş ölkələrinə çatdırmaq. Milli ləyaqət 

hissinin milli lovğalıqla heç bir əlaqəsi olmadığını dərk etmək. 

Bu böyük amallar uğrunda onlara mane olan hər  əngələ 

qarşı barışmaz mübarizə aparmaq. Bu mübarizədə  təklənmək, 

---

 594 

tənha qalmaq qorxusunu da göz altına alaraq yolundan 

sapmamaq. Bizim böyük maarifçilərimiz Mirzə  Fətəli, Həsən 

bəy Zərdabi, Mirzə  Cəlil, Sabir məhz bu yolun yorulmaz 

yolçuları idi. Bizim karvanımız da bu yoldan dönməməlidir. 

Onu hansı səslər müşayət etməsinə məhəl qoymadan. 

*** 

"Alilər xaki-məzəllətdə, dənilər mötəbər 

Sahibi-zərdə kərəm yoxdur, kərəm əhlində zər". 

Molla Pənah Vaqif bunu haçan yazıb. Dünən? Bu gün? Ya 

sabah? XVIII əsrdə, yaxud XXI əsrdə? 

Sabir sağ olsaydı, nə deyərdi? Bir dövrdə ki, fahişələr əxlaq 

dərsi deyəcək, ismətdən danışacaqmış, biqeyrətlər qeyrətdən 

dəm vuracaqmış, rüşvətxorlar rüşvətlə "mübarizə 

aparacaqmış", 

şərəfsizlər özlərini 

şərəflilər sırasına 

sırıyacaqmış, "bilməm belə dövranları neylərdin, İlahi?". 

*** 

"Mən dünyanı min rəngdə görürəm" deyən adam əslində 

dünyanı yalnız iki rəngdə görür – ağ və qara. Ağappaq, aydan 

arı, sudan duru – özü, qapqara bütün başqalar. 

Deyir ki, uşaqlıqda kolxoz sədri olmaq arzusundaydım. 

Sonra da deyir ki, Yazıçılar Birliyi kolxozdur. Rəhmətlik Freyd 

demişkən, "dil dolaşar düzün deyər". 

Deyir ki, Quranı tərcümədə oxuyuram, Bibliyanı orijinalda. 

Görəsən, Bibliyanı hansı dildə oxuyur: ivritdə, yunanca, ya 

latınca? 

*** 

Belə bir fikir formalaşıb ki, monoteizm (təkallahlıq) 

bütpərəstliyə və bütün başqa dinlərə nisbətən dini şüurun daha 

mütərəqqi  şəklidir. Ancaq axı  zərdüştlüyün dualizmi 

(cütallahlığı) dünyanı daha məntiqli izah edir. Əgər Tanrı  

təkdir, qadirdir, adil və müdrikdirsə, dünyada Şərin səbəbi 

nədir? Nədən, Allah öz qüdrətiylə Şəri ram etmir? Niyə özünün 

yaratdığı Mefistofelin, Lütsiferin, İblisin öhdəsindən gələ 

bilmir? 

---