158
Rzayla Nigar Rəfibəyli bir-birləriylə tanış olmuşlar.
Kommunist küçəsiylə aşağı enirəm, Nizami muzeyinin
yanından keçirəm, muzeyin içində onların kitabları qoyulub,
şəkilləri asılıb və haçansa mən də düz bir il bu muzeydə
işləmişəm və yadımdadır ki, bir dəfə atam...
Xəstəxanadan onların "Kitablar üstündəki evlərinə"cən olan
bu 25-30 dəqiqəlik yolu keçərkən nə hisslər keçirir, nələr
düşünür, nələri anırdım – yəqin ki, bu barədə beş-on cildlik
kitab yaza bilərdim. Amma belə kitab mənim özüm barəsində
kitab olardı – mənim hisslərim, düşüncələrim, İçəri dünyam
haqqında...
Mən isə indi özüm haqqında yazmıram, onlar haqqında
yazıram.
Nə oldu, nə dedilər? – Evə girən kimi hamı üstümə bu sualla
cumur. Səbrsizlik də var bu sualda, ümid də. Ağır itkidən sonra
xoş müjdəli xəbərin həsrəti, intizarı da. Bəlkə də aldanmaq
ehtiyacı, şirin yalanda təsəlli tapmaq istəyi... – Vəziyyəti
ümidsiz deyil, – deyirəm, həm də elə qəti, möhkəm deyirəm ki,
az qala özüm də dediyimə inanasıyam. – Hələ qəti bir şey deyə
bilmirlər, amma fikirləri budur ki, ardıcıl müalicə olunsa,
Moskvadan göndərəcəkləri təzə dərmanları versək, hər halda
ümid var,
Dörd günün göz yaşlarından şişib qızarmış gözlərdə bir işıq,
güman qığılcımı görürəm.
Başqasına ümid sədəqə verirsənsə, ümiddən sənin özünə bir
pay düşürmü? Kim bilir...
"Anarım! Sən məni nə qədər sevməsən də, məktub yazmasan
da, telefon etməsən də, mən səni yenə də sevirəm. Heç olmasa,
"Azərbaycan qadını" jurnalının 40 illik yubileyi münasibətilə
məni təbrik edəydin. Nə isə, çox vəfasız oğlansan. Bu məktubu
sənə yazmaqla bəzi şeyləri xahiş etmək istəyirəm. 1.Rəsul
mənim kitabımı Registana verəcək – "Sovetski pisatel"ə. Mehdi
Hüseyn də onlara kağız verib ki, kitabı plana salsınlar. Sən
kitabın dalınca ol, "bezprizornı" qalmasın. Həm də aralıqda
159
itib-bata bilər, mən isə onu xeyli zəhmətlə tərtib etmişəm. Sənə
zəhmət olmasın deyə burada yazdırıb düzəltdim. 2. Kitabda üç
şer –"Durna", "Vosemğ pətnadnadüatğ", "Svadğba" –
şerlərinin tərcüməsi iki variantda verilib. Kitabın redaktoru
hansı tərcüməni yaxşı hesab eləsə, kitabda o qalsın. 3. Kitabın
həcmi 2.300 misradır, əgər çox olsa, köhnə şerlərdən bir
sırasını çıxarmaq olar.
Anarım, bilmirəm belə bir işlə məşğul olmağa sənin vaxtın
olacaqmı? Hər halda, xahiş edirəm bu iş üçün də bir az vaxt
ayırasan. Və nəşriyyatın cavabını mənə yetirəsən. Sizə nə lazım
olsa yazın, göndərim. Zemfiraya salam söylə. Məktub yazın,
unutmayın.
Öpürəm.
Məktubu makinada yaz.
Anan.
22 noyabr, 1963–cü il, Bakı"
"Anarım! Səni anadan olduğun gün münasibətilə təbrik edir,
bağrıma basır, bərk–bərk öpürəm. 26 il əvvəl sən yox idin, mən
tək və kimsəsiz idim. Sonra sən dünyaya gəldin, təsəvvür edə
bilməyəcəyin qədər sevinc gətirdin, ümid və məna gətirdin, sağ
ol, oğlum, dostum və yoldaşım. Bu lirik girişdən sonra proza
hissəsinə keçirəm, əgər bu aşağıdakı şeri–meri oxusan, mənim
mənəvi həyatım haqqında səndə müəyyən bir təsəvvür yaranar:
Dolma büksəm yaxşıdır,
Çay töksəm yaxşıdır,
Şer yazsam yaxşıdır,
Bozbaş assam yaxşıdır.
Çayı Təranə tökər,
Dolmanı Fidan bukər,
Şeri Rəsul yazar–
Nigara qalır bazar!
Görürsən ki, nə zəngin yaradıcılıq işləri ilə məşğulam. Nə
isə, bu gün sənin 8 Mart təbrik məktubunu aldıq, evin qadınları
160
adından sənə təşəkkür edirəm. Rəsul hələ Kiyevdədir. Mən bir
sıra şerlər yazmışan, "Azərbaycan"ın iyun nömrəsinə vermək
fikrindəyəm. Əgər imkan tapsam, apreldə bəlkə gələ bildim.
Sənin üçün çox darıxıram. Bakıda qış bu il uzandı, soyuq bizi
lap təngə gətirib. Hamı, qohum-əqraba sağ-salamatdır. Araz
(A.Dadaşzadə–A.) arabir telefon edir. Mən keçən illərə
nisbətən bu il ürək cəhətdən pis deyiləm. Hələlik özümü yaxşı
hiss edirəm. Bəlkə bu ona görədir ki, evdə işim çoxdur, heç
özümə fikir verməyə vaxtım qalmır. Anarım, hərənin dünyada
bir ehtirası var, mənimki yalnız əməkdir, çox kiçik yaşlarımdan
zəhmətə öyrəndiyim üçün işsiz dayana bilmirəm. Ömrümün bir
hissəsi yazı masasının arxasında qalın-qalın kitabların
tərcüməsi, ya mütaliəsi ilə keçib, zalım ürək vəfasız çıxdıqdan
sonra isə mən mətbəxə, piltə başına keçmişəm. Mən havayı
çörək yeməmişəm. Əgər paltar təknəsinin arxasında, piltə
başında, yaxud yazı stolumun arxasında ölsəm, özümü ən
xoşbəxt adam hesab edərdim. Bu günə qədər heç kəsə yük
olmamışam, bu gündən sonra da olmaq istəmirəm. Bu
sözlərimin səmimi olduğuna inan. Bilmirəm bunları sənə nə
münasibətilə yazıram, ancaq üzündəki istehzalı təbəssümü
görürəm. Əgər yersiz söhbətdirsə, bağışla. Zemfiraya çoxlu
salam.
Öpürəm bərk-bərk.
Anan.
(10 mart. 1964-cü il. Bakı")
Bilmirəm və yəqin ki, ömrümün axırınacan da bilməyəcəm
– atamın ölümünü yüz gün anamdan gizlətməklə düzmü
hərəkət etmişik, səhvmi?
Bu itkidən xəbərdarlıq anama nə verəcəkdi? Müsibət, dərd,
matəm, göz yaşları – özü də evdə yox, rəsmi binada,
xəstəxanada, yad divarlar arasında, özgə adamlarla bir damın
altında çəkməliydi bu dərdini,
ələmini... Evə
buraxmayacaqdılar, heç qəbir üstünə getməyə
də
qoymayacaqdılar həkimlər.