Sofi HƏMİd qəBİrstanliğI: solğun rənglər və Əks olunmuş ÖMÜR
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
mehmanxanasına gedir, qutunu açır, və şirniyyatları yeməyə başlayır. Birdən o, ucadan qışqırır: “Baxın, görün qutunun içərisində nə tapdım!”, və üzüyü (sikkəni) ətrafdakılara göstərir. Bundan sonra insanlar qaçaraq şirniyyatları almağa başlayırlar və Hacının dostu böyük gəlir əldə edir. Üçüncü Hacı Zeynalabdin “Spasibo” təxəllüsü ilə çağrılırdı. Belə rəvayət edilir ki, bu tacir Çar III Aleksandrın Bakıya gələcəyini öyrənir. O qərara alır ki, elə bir iş görsün ki, çarın xoşuna gəlsin və çar ona hər hansı bir rütbə, vəzifə və ya medal versin. Çarın gəlişinə qədər Zeynalabdin Içəri Şəhərdə olan rus hərbi kazarmalarını öz pulu ilə təmir elətdirir. Çar kazarmaları ziyarət edir, bundan sonra tacir ilə görüşür və ona rusca bu sözləri deyir: “Spasibo, Zeynalabdin!”. Sonra çar çevrilir və ona heç bir təltif, medal vermədən çıxıb gedir. Zeynalabdin külli miqdarda pul xərcləmişdi, ancaq əvəzində “Spasibo”dan başqa bir şey ala bilmir. Həmin dövrdən Içəri Şəhərin insanları onu “Spasibo Zeynalabdin” deyə çağırırdılar. Içəri Şəhərin yaşlı sakinləri mənə danışmışdılar ki, orada məşhur neft maqnatı Hacı Zeynalabdinin nökəri olan Hacı Zeynalabin adlı başqa bir adam da yaşayırdı. Tədricən o da öz işini qurur və varlanır. Varına və yeni vəziyyətinə baxmayaraq, Içəri Şəhərin insanları onu həmişə Nökər Zeynalabdin deyə çağırırdılar. TƏHSİL. Tarixi məlumatlara görə Içəri Şəhərdə 11-ci əsrdə mədrəsə tikilmişdir. Həmin dövrdə məşhur Şərq alimi Baba Kuhi Baküvi (933-1074) orada dərs deyirdi. Bundan 400 il sonra, digər nüfuzlu alim Seyid Yəhya Baküvi (1403-də vəfat etmişdir) Şirvanşahlar Sarayında Darül-Fünun (universitet) yaradır. Lakin 1538-ci ildə Şirvanşahlar sarayı süquta uğradıqdan sonra Bakı bir paytaxt kimi öz əhəmiyyətini itirir, yüksək səviyyəli tədris mərkəzləri bağlanır və şəhərin mədəni həyatı tənəzzülə uğramağa başlayır. 1744-cü ildə əsası qoyulmuş kiçik Bakı xanlığı əvvəlki dövrlərin bu hərtərəfli mədəni mühitini əvəz edə bilmədi. 1806-cı ildə Ruslar Bakıya gələndə Içəri Şəhərdə ümumilikdə 12 ibtidai (məktəb) və orta (mədrəsə) dini məktəb var idi. Sarabskinin yazdığına görə, 1900-ci illərin əvvələrində bunlardan yalnız 3-ü qalmışdı və təhsilin keyfiyyəti aşağı düşmüşdü. Adi insanlar bu məktəbləri “mollaxana” adlandırırdı. Bəzi adamlar öz oğlanlarını hətta ibtidai təhsli üçün belə mollaxanaya göndərmək istəmirdi. Bunun əvəzində onlar uşaqlarını 112 yalnız ərəb əlifbasını və Quranı öyrədən və daha ucuz başa gələn “şəxsi tutulmuş mollalara” göndərməyə üstünlük verirdi. Mollaxanalarda tədris tamamilə yaddaşa əsaslanırdı. Gənc uşaqlar ərəb sözlərini tələffüz edə bilmədikdə, mollalar onları səhvlərini düzəldənə qədər çubuqla döyürdü. Eynilə, xəttatlıq dərslərində müəllimlər şagirdlər düz yazmadıqda onların barmaqlarına çubuqla vurardılar. Valideynlər, əsasən, bu yanaşmanı müdafiə edirdilər. Valideynlər öz oğlanlarını mollaxanaya apardıqda, onlar mollaya deyərdilər: “Əti sənin, sümüyü mənimdir!”, yəni “onu döyə bilərsən, amma sümüklərini qırma.” Bu ifadə Azərbaycan atalar sözünə çevrilmişdir. Həmin dövrlərdə şagirdləri döymək yalnız müsəlman mollaxanalarında deyil, rus məktəblərində də adi hal idi. Şagirdləri cəzalandırmaq onlara nəyisə öyrətmək və intizamlı olmağa məcbur etmək üçün normal sayılırdı. Rusların gəlişinə qədər, Bakıda təhsil verən yeganə yerlər mollaxanalar idi. Cavan oğlanlar ərəb əlifbasını, xəttatlığı, qramatika və cəbri öyrənməli və Quranı əzbərləməli idilər. Hərdən onlar Səədi və Hafiz kimi Iran şairlərinin şerlərini oxuyur, və kiçik kitabça olan “Tarixi-Nadirdən” bir qədər tarix oxuyurdular. 1911-ci ildə Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən bəstələnən “O olmasın, bu olsun” musiqili komediyasında “Tarix-Nadir” kitabı haqqında gülməli fikir vardır. Əsərin komik qəhrəmanlarından biri olan Məşədi Ibad öz danışığında Osmanli türk sözlərindən lovğalıqla istifadə edən dostuna belə deyir: “Mən “Tarixi-Nadiri” yarıyacan oxumuşam, amma sənin nə demək istədiyini başa düşə bilmirəm.” Bu tarixi əsərin həcminin çox kiçik olması onun sözlərinin gülüş doğurmasına səbəb olur. SU TƏCHİZATI. Bakı quraq arid ərazidə yerləşdiyindən onun sakinləri həmişə kifayət qədər su təchizatından əziyyət çəkmişlər. (Ryisard Zeliçovskinin “Su-Içmək üçün bir damcı belə yoxdur. Bakı öz suyunu necə əldə etdi” məqaləsinə, Məmməd Məmmədovun “Bakı Su Axtarışında” məqaləsinə və Manaf Süleymanovun “Tağıyevin Su Probleminin Həllinə Töhvəsi” məqaləsinə baxın. AI 10.2 (Yay 2002). AZER.com internet səhifəsinə baxın). 11-ci əsrin əvvəllərində Içəri Şəhərdə daş və gil borulardan ibarət 3 yeraltı su təchizatı sistemi var idi. 19-cu əsrdə bu yeraltı boru Nağı Kühulu adlandırılmışdı, bu isə “Nağının Borusu” demək idi. Bu boru Içəri Şəhərə 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər xidmət göstərdi. Bütün şəhərdə yerləşən quyu və bulaqlardan gələn su 113 Şirvanşahlar sarayının yaxınlığında yerləşən Şirin Ovdan (Şirin Su Evi) adlanan binanın içində xüsusi su rezervuarında toplanırdı. Hüseynqulu Sarabski məlumat verir ki, bəzən Ovdanın boruları tıxanır və suyun axması dayanırdı. Çox xeyirxah və bacarıqlı adam olan Cümrü Ağamalı belə vaxtlarda yardıma gəlirdi. O, çox kiçik, arıq və cəld idi, buna görə də dar su borularının içinə girərək onları təmizləyə bilirdi. Sarabski bu barədə yazır: “Cümrü Ağamalı heç vaxt gördüyü işin müqabilində pul istəmirdi, çünki o inanırdı ki, bununla savab iş görür. Cümrü öldükdən sonra onun işini davam edən olmadı və Şirin Ovdan yararsız hala gəldi.” Cümrünün xeyirxahlığına baxmayaraq, ona “Həzar peşə, kəm maya” ləqəbi verilmişdi. Bu “min işi, az pulu olan” anlamını veriridi. Bəzi ailələr şəhərin su problemini həll etmək üçün öz həyətlərində şəxsi quyular qazmışdılar. Ovdanın çöl divarlarının birinin üzərində olan lövhədə belə bir yazı var idi: “Orta Əsrlər Ovdanı. Bu memarlıq abidəsi dövlətin mühafizəsi altındadır” Lakin o lövhə artıq yoxdur (məqalə 2004 ildə yazılmışdır – red.). YERALTI TUNELLƏR. Orta əsr mənbələrinə görə, Qədim Şəhərin altında bir çox yeraltı tunellər var idi. Onlardan bəziləri 15- ci əsrdə Şirvanşahlar tərəfindən saray iğtişaşları zamanı qaçmaq məqsədilə tikilmişdi. Digər yeraltı tuneli 20-ci əsrin əvvəllərində içərişəhərli Hacı Zeynalabdin Tağıyevin (Qatır Zeynalabdinin) özünün iki igamətgahını—bunlardan biri indi Ensiklopediya Binası yerləşən bina, digəri isə hal-hazırda Əziz Əliyev küçəsində yerləşən “Yin Yang” Çin restoranını binası — birləşdirmək məqsədilə tikdirmmişdi. Hacı istəyirdi ki, ailə üzvləri şəhər divarlarından müxtəlif tərəflərdə 100 metr məsafədə yerləşən evləri arasında küçəyə çıxmadan hərəkət edə bilsinlər. Nənəm danışırdı ki, uşaq olanda o tez-tez bu tunellə hərəkət edirdi. Bolşevik inqilabı zamanı bu iqamətgahların sahibləri ya öldürülmüş, ya da qaçmışdılar. Onların evləri kiçik mənzillərə bölünmüş və tunellər 1970-ci illərə qədər unudulmuşdur. Arxeoloqlar 1970-ci illərdə tuneli aşkar etmiş, onu tədqiq etmiş, və digər layihələrlə işlərini davam etdirərək qazıntı işlərini açıq qoymuşlar. 114 Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|