Son 150 IL ərzində Azərbaycanın neft sənayesi daim inkişaf etmişdir
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hazırda şlamın zərərsizləşdirilməsi üçün ən səmərəli üsullar turşulaşdırma, hidrofoblaşdırma və termiki işləmə üsullarıdır. Turşulaşdırıcı kimi hidrogen xlorid turşusundan istifadə etmək daha yaxşı nəticələr verir. Belə ki, o şlamın tərkibində olan zəhərli üzvi komponentlərin zərərsizləşdiril- məsi baxımından başqa turşularla müqayisədə daha səmərəli nəticələr əldə etməyə imkan verir. Zərərsizləşdirmə əməliyyatı zamanı hidrogen xlorid turşusunun sərfi 15-20% ətrafında olur. Bəzi katalizatorları, o cümlədən kalium permanqanatı 0,05- 0,2% miqdarında əlavə etməklə, şlamın tərkibindəki zəhərli komponentləri parçalamaq və zərərli maddələrin təsirini 1,5- 2,0 dəfə azaltmaq mümkündür. Hidrofoblaşdırma üsulundan istifadə etməklə daha yüksək nəticələr əldə etmək mümkündür. Məsələn, hidrofoblaşdırıcı kimi kalsium xloriddən istifadə edilən hallarda prosesin səmərəliliyi 94,8%-ə çatır və qazıma şlamının zərərli təsirini 80-100 dəfə azaltmaq mümkün olur. Termiki işləmə yuxarıda qeyd edilən üsullar içərisində ən səmərəli üsul hesab edilə bilər, belə ki, bu üsul yüksək temperatur şəraitində şlamın tərkibindəki bütün zərərli üzvi birləşmələri zərərsizləşdirməyə imkan verir. Termiki işləmə üsulunu tətbiq etməklə, şlamın tərkibin- dəki zərərli komponentlərin dəniz suyunun hidrokimyəvi tərkibinə təsirini praktiki olaraq heçə endirə bilirlər. Yuxarıda adları qeyd edilən bütün üsulların müəyyən üstünlükləri ilə yanaşı nöqsan cəhətləri də yox deyildir. Öncə, bu üsulların buruq şəraitində tətbiqinin texniki cəhətdən mürəkkəbliyi qeyd edilməlidir. Bundan əlavə, laboratoriya şəraitində alınan nəticələri buruq şəraitində əldə etmək çox vaxt mümkün olmur, yəni müsbət nəticə əldə ediləcəyinə zəmanət vermək olmur. Termik işləmənin dəniz qazıması şəraitində həyata keçirilməsi daha çətin olmaqla yanaşı, çoxlu maddi vəsait sərf edilməsini tələb edir. Əlavə olaraq, qeyd edilməlidir ki, şlamın yandırılması prosesi çoxlu zəhmət və enerji sərfi ilə əlaqədardır. Xəzər dənizinin sahildən uzaq məntəqələrində, nəqliyyat konteynerlərinə doldurulmuş şlamın sahilə çıxarıl- ması və basdırılması ucuz başa gələn tədbir deyildir. Bundan əlavə qeyd edilməlidir ki, bu tədbir ətraf mühitin mühafizəsi problemini tam yox, qismən həll edir. Belə ki, atmosfer çöküntüləri (yağış, qar və s.) çayların, göllərin daşması, sel suları və şlamın tərkibində olan su, şlamın tərkibindəki zəhərli komponentləri əridərək torpağa hopdurur ki, bunun da nəticəsində münbit torpaqlar çirklənir. Yerin təkinin və ətraf mühitin mühafizəsi indiki şəraitdə ən aktual problemlərdən biri olduğu üçün bu problemin həlli ümumbəşəri xarakter daşıyır və alimlərin tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. Hazırda qabaqcıl qərb ölkələrində bu problemi nisbətən az vəsaitlə, qismən həll etmək üçün çirkab suların laya vurulması üsulundan geniş istifadə edirlər. Bu üsul Azərbaycan Respublikası üçün yenilik deyildir. Çünki çirkab sulardan istifadə və onların qəbul edici quyulara vurulması Azərbaycanda çoxdan tətbiq edilməkdədir. Bu üsulun həyata keçirilməsinin texnika və texnologiyası da çoxdan işlənib hazırlanmışdır. Məlum məsələdir ki, çirkab suların az zəhmət və maddi vəsait sərf etməklə, emal ediləcək quyuya vurulması, təmamilə təmizlənməsi üçün əlavə avadanlığa olan ehtiyacı xeyli azaldır. Çirkab suların vurulması üçün obyekt kimi neftli, qazlı laylardan tam təcrid edilmiş, drenaja məruz qalmış, kiçik lay təzyiqinə malik, yüksək keçiriciliyi olan, istismar dövrünü başa vurmuş köhnə istismar quyularından, atılmış quyulardan, fond quyularından və vurucu quyulardan istifadə edilir. Çirkab suların laya vurulması təcrübəsini «Qum adası» Neftqazçıxarma İdarəsinin timsalında nəzərdən keçirək. Qeyd etmək lazımdır ki, bütün istismar üsullarında quyu hasilatının tərkibində olan sular, yüksək dərəcədə minerallaşmış olurlar və onların dənizə axıdılması dənizin flora və faunasının məhv edilməsinə gətirib çıxarır. Buna görə quyu hasilatından ayrılan suyu bir qayda olaraq kontur arxasına və çirkab suyu uda bilən (qəbul edə bilən) laylara vururlar. Lay suları ilə yanaşı müxtəlif texnoloji proseslərdə (təmizlik işlərində və temperaturu azaltmaq məqsədilə) istifadə edilmiş çirkli su tullantıları, sənaye müəssisələri tərəfindən kanaliza- siya sisteminə axıdılan çirkab sulara qarışan yağış suyu, daşğın və sel suları da laylara vurulur. Yuxarıda qeyd edilən suların hamısı çirkab sular adlanırlar. Neft və qaz yataqlarının işlənməsi proseslərində lay təzyiqinin düşmə intensivliyini azaltmaq məqsədilə, mədən çirkab sularını və texniki suları neft konturunun arxasına vurmaqla, həm quyu hasilatının artırılmasına həm də təbiətin mühafizəsinə nail olmaq mümkündür. Bu həm də qapalı tsiklin yaradılmasına da imkan verir. Quyu hasilatını neftin yığım məntəqəsində duruldub sonra onu nəql edirlər. Durulmadan və tutumların təmizlənməsindən sonra qalan su, öz-özünə flotasiya sahəsi kimi istifadə olunan, mədən çirkab sularının yığıldığı yerə-zığ gölünə tökülür. Flotasiya xırda dispers hissəciklərin qaz qabarcıqları vasitəsilə mayedən ayrılması, həmçinin kimyəvi reagentin təsirindən onların çökməsidir. Neft mədəninin çirkab suları çıxlığı 1040 1180 kq/m 3 olan qarışıq dispers sistemdir, dispers mühiti yüksək dərəcədə minerallaşmış duzlu sudur. Çirkab suların dispers fazası isə neftqaz qabarcıqları və asılı vəziyyətdə olan bərk hissəciklərdir. Yer təkindən çıxarılan məhsulların içərisində emulsiya halında olan lay sularının tərkibində çirkləndiricilərin miqdarının 10 20 mq/l-dən çox olmadığını əsas qəbul edib, deyə bilərik ki, bu cür suların tərkibində praktiki olaraq çirkləndiricilər olmur. Quyulara vurmaq üçün istifadə edilən çirkab suların keyfiyyət normaları aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|