Sonuncu Fateh indd
Yüklə 12,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
149 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R mış işğalçılıq hisslərini coşdurur, sanki korun-korun tüstülənən ocağı Bakı nefti ilə alışdırırdı... Qafqazla bağlı arzularını gerçəkləşdirmək üçün ermənilərdən elə əmrə müntəzir qul kimi gələcəkdə hansı məqsədlə istifadə edə biləcəyini düşünərək şeytanxislətli İsra- yıl Orinin xətrinə dəyməməyi qərara alıb: «İsveçlər lə müharibəni qurtarmamış heç bir dövlətlə savaşa baş- laya bilmərəm» – demişdi. O zaman İsrayıl Ori dizləri üstə çöküb, I Pyotrun ayaqlarına düşərək yalvarmışdı: «Onda mənə izn verin, əlahəzrət, sizin qüdrətli ordunuzun sıravi bir əsgəri kimi isveçlərlə müharibədə iştirak edim». I Pyotr çar olandan bəri ətəyindən hələ belə möh- kəm yapışan üzlü adam görməmişdi: «Yox! Buna ehti- yac olduğunu ağlınıza belə gətirməyin... Ancaq sənin burada – Moskvada qalıb, hərbi təlimlərə yiyələnmək fikrin varsa, məncə, bu, pis olmaz... Bir də, hərbi təlimi öyrənmək azdır, sən öyrəndiyini gərək özgələrinə də öyrədəsən. Yəqin müsəlmanlara kin bəsləyən soydaş- larını da bu işlərə cəlb edəcəksən!». O zaman Orinin gözləri sevincindən yaşarmışdı. Aradan ikicə il ötəndən sonra İsrayıl Ori çiskinli bir payız günü yenə I Pyotrun hüzuruna gəlib, ona ipək parça üzərində rəngli ilmələrlə işlənmiş qəribə bir xəritə təqdim etmişdi. Həmin qəribə xəritədə İrəvan şəhəri mərkəz kimi göstərilməklə Anadolunun bir hissəsi, Zəngəzur, Qarabağ mahalları və həmin ətraflardakı başqa yerlər İsrayıl Orinin təssəvvür et- diyi gələcək erməni dövlətinin ərazisinə daxil edil- mişdi.
150 S O N U N C U FAT E H «Bizim Allahdan və əlahəzrət I Pyotrdan savayı ümid bəslədiyimiz başqa kimsə yoxdur! Bizi Osmanlı və İran zülmkarlarından azad edin!» «Yaxşı» – demişdi Pyotr, «İsveçlərlə mühari bə qur- tarandan sonra mən ermənilərə hər cür kömək edə- cə yimə söz verirəm» və İsrayıl Orini şirnikləndirmək üçün öz əl ləri ilə onun çiyinlərinə qızılı rəngli polkov- nik rütbəsi taxmış dı. Düz dörd il öz sarayında saxla yıb, xüsu si bi lik lərə yiyələnib, siyasi hazırlıq mərhələsi ke çəndən sonra yenə şəxsən özü ona xeyir-dua verib Səfəvilər dövlətinə yolladığı səfirlik heyətinə rəhbər tə- yin etmişdi... Bir müddət İsfahanda səfarətxanaya başçılıq edəndən sonra Rusiyaya qayıdan İsrayıl Ori gəmi ilə Həştərxana çatanda qəflətən ölmüşdü. Onun ölü mündən on il keçəndən sonra nəhayət, İsveçlə iyirmi bir il davam edən müharibə «Niştadt» sülh müqaviləsi 1 ilə başa çatmışdı... Müharibədən yenicə çıxmasına baxmayaraq, İsrayıl Orinin erməni dövləti yaratmaq barədə ideyasını davam etdirən katolikos Minas Tiqranyans və erməni icmasının başqa elçiləri rus imperatorunu Qafqaza qoşun yeritməyə təhrik etməyə çalışırdılar. Minası hələ vaxtilə I Pyotr özü casus kimi Eç- miədzin monastrına göndərmişdi 2 . Katalikos indi I Pyoturu əmin edirdi ki, imperatorun qoşunu Səfəvi dövlətinə yürüşə başlayandan ona sədaqətli xristian ermənilər kömək məqsədilə on min baş öküz və 60 1 30 avqust 1721-ci il. 2 1716-cı ildə. 151 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R min pud taxıl toplayıblar... Amma Səfəvi dövlətinin Çuxursəəd bəylərbəyliyinin mərkəzi olan İrəvana qoşun yeritməkdən I Pyotr hələlik vaz keçmişdi... Orada Osmanlı sarayına bel bağlayan müsəlman za dəganların daha çox olduğunu da yaxşı bilirdi. Bir də, görəsən İsrayıl Ori sağ ikən türk torpağında erməni dövləti yaratmaq istəyən həmfikirlərini necə silahlandırmışdı? Müsəlman ümmətinə qarşı fitnə- fəsadlar törədib, ixtilaflar salmağı İsrayıl Orinin o za- man vəd etdiyi şəkildə, ya da elə I Pyotrun bu gün istədiyi kimi bacaracaqdılarmı? «Yox! Mən hər şeyi ağlımın süzgəcindən yaxşı-yaxşı keçirib, Rusiyanın mənafeyini düşünməliyəm...». * * *
İndi Həştərxandan Dərbəndə, Bakıya, Gilana bö- yük iştahla qoşun yeridən Pyotr Osmanlı dövləti ilə savaşa başlamaq istəmirdi... – Dediyim kimi, möhtərəm elçilər, mən Osmanlı dövləti ilə bağlanmış əhdnaməni pozmaq niyyətində deyiləm... – Hökmdar, – deyə qoca elçi ehtiyatla sözə baş- ladı. – Sizin Dərbənddə tikdirdiyiniz Səlib qalası elə öz-özlüyündə – keçmiş Qərb dövlətlərinin Şərqə xaç- lı yürüşlərinə bənzəri olan yeni bir davanın inşasına təməl daşı qoymaqdır. Bu aramızdakı əhdnaməni po- zub, dini savaşa rəvac vermək deyilmi? I Pyotr ayağa qalxıb, söhbətın məcrasını dəyişmək və bununla da onu bitirməyin məqamı yetişdiyini bildirmək istədi:
152 S O N U N C U FAT E H – Hindistana kimi Böyük Şərq dünyası ilə öl kəmi zin böyük işlər görməyinin, ticarət əlaqələri qurmaq istəyi- nin sizin qorxduğunuz səlib yürüşlərinə səbəb olacağı- nı düşünmürəm... – Amma son anda özü də bilmədən söhbətin sərt şəkil almasına körpü saldı. – ...Hərçənd İrəvan və Tiflis civarında məskun olan erməni və gürcü xaçpərəstlərin iddialarına görə sizin əyanlarınız onları əsarətdə saxlayıb, kafirdi deyə incidirlər... Osmanlı sədr-əzəminin elçisi düz onun gözlərinin içinə baxdı: – Bir ovuc erməni nə zamandan söz haqqına sa- hib olub? Onlar məkrli niyyətlərinə çatmaq üşün həmişə özlərinə güclü dayaqlar axtarıblar. Siz ki, Qərb dövlətlərinə bələdsiniz. Sizə arxalanan bu tay- fa iyirmi beş, otuz il bundan öncə İtaliya, Fransa, Avs triya, Almaniya hökmdarlarından yardım is tə- miş dilər. Hətta dünyada rəsmən qul adlanan erməni başbilənlərini alman hökmdarı Vilhelm öz sarayından iti qovan kimi qovmuşdu... I Pyotr maraqla soruşdu: – Siz onların mənə arxalandığını hardan bilirsi- niz? – İsfahana səfirlik heyətinin başında göndərdiyiniz İsrayıl Orini mən yaxşı tanıyırdım. Yolboyu rastına çı- xan ermənilərə deyirdi ki, rus padşahı böyük əzəmət və qüdrət sahibi I Pyotrun havadarlığı sayəsində müsəlmanların dədə-baba torpaqları tezliklə əllərin- dən alınıb onlara veriləcək. Guya, Roma papasından və əlahəzrət I Pyotrdan xeyir-dua alıb ki, həmin tor- paqlarda Ərməniyyə adında dövlət yaradacaq...
Yüklə 12,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|