Sonuncu Fateh indd
Yüklə 12,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
145 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R nın müdafiəçilərinə məktub da yollamışdı. Məktubda Bakı qalasının ruslara təslim olunması təklif olunurdu. Bu zaman rusların doqquz gəmisi Bakı limanın- da lövbər salmışdı. Onlar şəhər əhalisini itaətə dəvət edirdilər. Amma şəhərin qalabəyisi və əyanları rus əsgərlərini sahilə çıxmağa qoymadılar. Gəmidən beş gün gecə-gündüz açılan şiddətli atəşlə çox çəkmədi ki, Bakı qalasının topları susduruldu. Bakının alınması 1 xəbərini general Matyuşkinin ad yutantı Vulfdan eşidən I Pyotrun sevincinin həddi- hüdudu yox idi. Sevinirdi ki, Osmanlı türklərindən qa- baq bu şəhəri alıb, onun əmri ilə həm Bakıda, həm də Peterburqda toplardan yaylım atəşləri açıldı. I Pyotr öz əli ilə yazdığı məktubda Matyuşkinə general-leytenant rütbəsi verdiyini və qalanın təslimatında xidməti olan- lara təşəkkürünü bildirdi. «Tamamilə məxfi qalsın» qrifi ilə işarələnmiş başqa bir məktubunda I Pyotr artıq general-mayor Matyuşkinə tapşırırdı ki, müsəlmanları ruslar tərəfindən zəbt edilmiş Azərbaycan torpaq- larından köçürüb, əvəzində orada rusları, Osmanlı ərazisindən köçürülüb gətiriləcək erməniləri, yaxud digər xristian xalqlarından olan adamları yerləşdirsin. Rus imperatorunun casusları tacir qiyafəsində baş qa şəhərlərə üz tutur, yerli hakimlərin Dərbəndin, Bakı qalasının, Gilanın zəbt olumasına münasibətlərini öyrənirdilər. Fürsət düşəndə onlarda rus imperato- runa rəğbət oyadırdılar... Salyan naibi Məhəmməd Həsən bəy, Talış hakimi Mir Abbas bəy imeratorun təbəəliyini qəbul etməyə razı idilər. 1 26 iyul 1723-cü il. 146 S O N U N C U FAT E H General-leytenant Matyuşkin Salyandan Gilana yollandı. Şah Təhmasibin hüzuruna elçi göndərib bildirdi ki, şah Peterburqda İsmayil bəyin əlahəzrət I Pyotrla bağladığı əhdnaməyə 1 uyğun olaraq, Gilan və Astaradakı əyanlarına rus qoşunu ilə savaşmasına izn verməsin. Şahın əyanları belə bir əhdnaməni tanımaq is tə- mədilər:
– Bu əhdnamə barədə eşitmək belə istəmirik, İs- mayıl bəyə səltənət sahibimiz heç vaxt bu şərtlərə qol qoymaq səlahiyyəti verməyib... – O, xaindir... – Bura qayıdanda cəzasını alacaq... Şah İsmayıl bəyi rus hökmdarı ilə danışıqlar apar- mağa göndərəndən sonra İstanbul sarayına da kömək üçün elçi yollamışdı. Dar ayaqda Osmanlı ordusunun ruslarla savaşa başlayacağına güvənirdi. Ertəsi gün rus əsgərlərinin yerləşdiyi karvansara- lara hücum oldu. Gilan və Astarada ruslarla iki aya yaxın sürən müharibə məğlubiyyətlə başa çatdı. I Pyotrun tapşırığı ilə İsmayıl bəyə rahatlıq içində yaşaması üçün yüksək məvacib ayrıldı və ömrü- nün sonuna kimi ona doğma olan qədim türk yurdu Həştərxanda qalmasına rüsxət verildi... Gilanla Bakının, eləcə də Dərbəndin ruslar tə rə- fin dən zəbt olunmasına etirazını bildirən Osmanlı 1 Mənbələrdə belə bir müqavilənin 23 sentyabr 1723-cü ildə imza- landığı bildirilir. Müqavilə Səfəvi dövləti tərəfindən qəbul edilməsə də, 1724-cü ildə Rusiya ilə Osmanlı dövlətləri arasında bağlanmış İstanbul müqaviləsinin əsasını təşkil etmişdi.
147 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R sul tanının məktubunu təqdim edən elçiləri rus impe- ra toru mehribancasına qarşıladı. Məktubda sultan bil- dirirdi ki, Şirvan artıq Osmanlı dövlətinin himayəsinə keçib. Rusların işğal etdikləri ərazilərdə yaşayan dağlılar məzhəbcə sünni olduqlarına görə Osman- lı təbəələri hesab olunurlar. Osmanlı dövləti razı ola bilməz ki, sünnilər xristianların hakimiyyəti altın- da qalsınlar. «Əgər Rusiya sülh tərəfdaşıdırsa, onda gərək qoşunlarını Dağıstandan çıxarsın, orada ucalt- dığı qalaları uçursun və niyyətlərindən əl çəksin!». I Pyotr məktubu oxuyandan sonra Osmanlı sarayının vəziri-əzəmi İbrahim paşanın göndərdiyi elçilərin su- allarına çox mülayimliklə cavab verdi: – Mən Rum dövləti 1 ilə bağlanmış əhdnaməni 2
pozmaq fikrində deyiləm, qoşunumu da Səfəvi vi- la yətlərini ələ keçirmək üçün deyil, ora soxulan qul- durları qovmağa və məzlum şahı himayə etməyə göndərmişəm... I Pyotr qəlbində illərlə bəsləyib cücərtdiyi çir- kin toxumun, işğalçı niyyətlərinin haləsindən sanki Rusiyanın hüdudlarından çox-çox uzaqlara yayıl- mış tünd, əcaib qoxusunu baxışlarından müdrik- lik yağan osmanlı elçiləri duymasın – deyə üzünə, qıraqları ağ naxışlı qırmızı cib yaylığını tutdu. O, hiyləgər təbəssümlərini yalnız bir anlıq yaylığının altında gizlədə bildi. Meyvəsi bəlkə də həddən ziyadə acı olacaq bu məkrli təbəssümün toxumu- 1 Rum– yəni Osmanlı. 2 1720-ci ildə Osmanlı dövlət ilə Rusiya arasında imzalanan «Əbədi sülh» haqqında İstanbul müqaviləsi nəzərdə tutulur.
148 S O N U N C U FAT E H nu onun qəlbinə ilk səpən adamın şeytan bicliyi yağan siması gözünün önündə canlandı. Bu adam uzun illər bundan qabaq – isveçlərlə müharibəyə başlayanda Qafqazdan Moskvaya – çar sarayına təşrif gətirmiş İsrayıl Ori adlı bir erməni idi. İndi I Pyotr Osmanlı elçilərini dinləsə də, həmin adamla söhbətini xatırladı 1 . Ori özünü çara Qafqaz diyarına yaxşı bələd olan adam kimi təqdim edib, Azərbaycanın təbii sərvətlərlə zənginliyindən, Xəzər dənizinin hərbi məqsədlər üçün əhəmiyyətindən, oradakı bir çox şeylərdən ətraflı da- nışmışdı. I Pyotr Qafqazla, xüsusilə Azərbaycanla çoxdan maraqlanırdı... Ona görə də üz-gözündən biclik yağsa da, erməninin söhbəti ürəyindən tikan çıxarmışdı; o, canfəşanlq edib, hətta çara Qafqaza hansı yolla gedəcəyini, buradakı müsəlmanlarla necə rəftar edəcəyini başa salmaqdan çəkinmirdi. Bütün bu xidmətlərinin qarşılığında İsrayıl Ori ermənilərin üstündən qul adını götürməsini və Şərqə qapısı olan Qafqazın sərhəd guşəsində – Osmanlı imperiyası ilə Səfəvi dövlətinə aid olan torpaqlarda onlara dövlət yaratmaqda kömək etməsini istəyirdi... İsrayıl Ori araqarışdırmaqda, elə bil, şeytanın özündən dərs almışdı. I Pyotr Rusiyanı Osmanlı və Səfəvi imperiyaları ilə açıq-aşkar müharibəyə təhrik edən bu adamı sarayından əvvəl qovmaq istəsə də, bir xeyli susub dərindən götür-qoy etdi, çox fikirləşdi. Bu adam onun daxilində osmanlılara qarşı oyan- 1 Tarixi mənbələrdə ilk görüşün 1701-ci ilin yayına təsadüf etdiyi bil- dirilir.
Yüklə 12,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|