Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri
Yüklə 4,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
SOVYET TARİH YAZIMI VE 72 ve merkezdeki lidere methiyeler düzmek bazen zarurî idi. Sovyet dönemindeki Kazak tarih yazımında Kenesarı Kasımulı, gerici feodal-monarşik hareketin lideri olarak nitelendirilmek durumunda ka- lırken, Sovyet sonrası dönemde millî bağımsızlık hareketinin kahramanı olarak değerlendirilmiştir. Elbette, görüş ve değerlendirmelerdeki bu radikal değişimin sebebi bellidir. Tarih kitaplarının Sovyet döneminde ideolojik çerçeve ile Marksist-Leninist ilkelere göre yazılmak zorunda olduğu ve yazıldığı bir gerçektir. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra bağımsızlıklarına kavuşan ülkeler, tarihlerini tekrar araştırıp, Sovyet dönemindeki ideolojik basmakalıplardan arındırarak tarihi tekrar yorumlama ve yazma girişimini başlatmışlardır. Kenesarı Kasımulı isyanı, kâğıda dökülmeye hemen Kenesarı’nın ölümünden itibaren, Çarlık döneminde başlamıştır. İlk olarak Pyotr Uslar 104 isimli bir Rus subayının, 1848 yılında yayımladığı “Çetıre mes- yatsa v Kirgizskoy Stepi (Kazak Bozkırlarında Dört Ay)” adlı yazısında Kenesarı’dan bol bol bahsettiği görülmektedir. Rus bakış açısını yansıtan Uslar, Kenesarı’dan “haydut” ve “asi” diye bahsederken, etrafındaki- leri de “çete” diye zikretmektedir. Uslar, görüşmesinin tasvirine “Uzun zamandır bozkırı sallayan meşhur haydutla yüz yüze bulunmaktaydım ” diye başlar. Kazakların mantalitesine aşina olduğunu, onlarda bahadır- ların vücut yapılarına da önem verildiğini bildiğinden, yurttaşlarına bu kadar büyük bir tesiri bulunan bu insanın da bahadırlara has bir bedene sahip olduğunu bekleyebileceğini belirtir. Beklentilerinin tam tersine ve şaşırtıcı bir şekilde, Kenesarı’yı pek uzun boylu olmayan ve zayıf yapılı olarak bulur. Ancak çekikçe gözlerinin zekâ ile karışık kurnazlıkla parıldadığını; birçok durumda sergilediği acımasızlığın yüz çizgilerinin genel durumundan hiç görünmediğini tasvir eder 105 . Ayrıca Baron Uslar, Kenesarı’nın, kendisini (Uslar’ı) bir esir olarak değil, misafir olarak kabul ettiğini ve bu vesileyle tanıştığına memnun olduğunu belirtir. Buna ek olarak, Kenesarı, kendisinin (Kenesarı’nın), Rus Çarı’nın en azimli hizmetkârı olduğunu ve şahsî gayretleri sayesin- de bozkırda huzur ve barışın muhafaza edildiğini söyler. Kenesarı’nın anlattıklarına göre, bazı kötü niyetli Kazaklar, çeşitli uydurulmuş hikâyelerle ve olaylarla kendisini suçlayarak Rus hükümeti ile arasını bozuyordu. Uslar, “Her ne kadar inatçı asinin bütün bu hileleri ilginç 104 Baron Pyotr Karloviç Uslar (Peter von Uslar), Alman asıllı bir Rus subayı, askerî mühen- dis, dilbilimci ve etnograftır. 19. yüzyılın önde gelen Kafkasya uzmanlarındandır. Uslar, 1843- 44 yıllarında Kenesarı Kasımov mücadelesini bastırmaya yönelik düzenlenen seferlere katıl- mıştır. (http://myaktobe.kz/archives/38393). 105 Pyotr Uslar, “Çetıre mesyatsa v Kirgizskoy Stepi” (Kazak Bozkırlarında Dört Ay), Ote- çestvennıye zapiski, 1848, No: 10. http://rus-turk.livejournal.com/400427.html (Erişim Tari- hi: Ekim 2015). KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ 73 de olsa, benim açımdan yenilik gibi bir nitelik taşımıyordu. Her acı bir yenilgiden sonra Kenesarı’nın buna benzer oyunlara başvurduğunu zaten önceden de biliyordum. Genelde Kenesarı, bozkır yönetimiyle (Çarlık Rusya’nın Kazak bozkırlarından sorumlu bölge valiliğiyle – GKE) yazış- ma başlatır, bütün olanlarda kendini temize çıkartmaya çalışır ve suçu başkalarına atarak itaat etmeye hazır olduğunu ifade ederdi. Bu sırada ise kendisi aktif bir şekilde yeni yırtıcı işlemler için hazırlanırdı ” diye yazar. Uslar, bütün bu misafirperver kabul ve prosedürlerin, kendisine bozkır diplomasisini anlaması konusunda yardımcı olduğunu belirtir. Kenesarı ile dostane bir şekilde ayrılan ve görüşmesini böyle tasvir eden baron Uslar 106 , her ne kadar önyargılı bir biçimde görüşmüş ise de önemli detaylar kaydetmiştir. Uslar’ın tasviri, aynı zamanda Kenesarı’nın diplomasisine de dikkat çekmektedir. Bu anlatımdan mütevellit konunun araştırılması esnasında, dikkat edilmesi gereken bir husus açıklıkla ortaya çıkar. Örneğin, arşivden Kenesarı’nın Rus Çarına veya valilerine hitaben yazdığı, kendisinin itaat etmeye hazır olduğu veya zaten en azimli hizmetkârı olduğu gibi belgeler çıktığı takdirde bunların Uslar’ın sözleriyle bir arada değerlendirilmesi gerekir. Dolayısıyla tek başına bu hatırat bile arşiv belgeleri de dâhil olmak üzere yazılı kaynakların ne kadar dikkatli bir şekilde kullanılması gerektiğini göstermektedir. Uslar’ın kaydettiği bu yöntem, Kenesarı’nın, Rus yönetimini oyalamak ve o esnada kendisi yeni çarpışmalara hazır- lanmak için kullandığı metotlardan biriydi. Diplomasiyi iyi bilen ve iyi kullanan Kenesarı’nın, sadece iyi bir komutan değil, aynı zamanda iyi bir siyaset adamı olduğu bu tasvirden anlaşılmaktadır. Rusların Orta Asya bölge uzmanlarından E.T. Smirnov, Kenesarı’nın oğlu Ahmet Sultan’ın anlatımı ile Sultanı Kenesarı i Sızdık (Kenesarı Sultan ve Sızdık Sultan) adlı çalışmayı hazırlayıp 1889 yılında yayımlat- mıştır. Smirnov, yazmış olduğu Önsöz’de, bu eseri hazırlamasına Ahmet Kenesarıulı’nın vesile olduğunu belirterek, “burada aktarılan olaylar, Orta Asya’daki savaşı bize (Rusya’ya – GKE) karşı taraftan anlatması bakımından çok değerli ” diye yazmıştır 107 . N. İ. Veselovskii’nin yayına hazırladığı ve 1904 yılında St. Petersburg’da neşredilen Soçineniya Çokana Çingisoviça Valihanova (Çokan Valiha- nov’un Eserleri) kitabına Önsöz yazanlardan biri ve Çokan’ın arkadaşı Grigorii Potanin, merhum Çokan’ın hayatından ayrıntılar aktarmıştır. Bu yazısında G. Potanin, Şokan’ın, amcaları Sarcan [Kenesarı’nın ağabeyi] ve Kenesarı’nın önderliğindeki Kazak isyanlarının tarihi hakkında harika 106 Uslar, a.g.e. 107 E. T. Smirnov, “Önsöz”, Sultanı Kenesarı i Sızdık (Kenesarı Sultan ve Sızdık Sultan), haz. E.T. Smirnov. Taşkent, 1889, s. 6. Yüklə 4,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|