Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi

Yanvar  hadisələri  ərəfəsində  Moskva  SSR  Ali  Soveti  İttifaq 

Sovetinin  sədri  Y.Primakovu  və  Sov.İKP  MK  katibi  Girenkonu 

Bakıya  göndərdi.  Lakin  onların  AXC-nin  radikal  və  liberal  qa­

nadları  ilə  görüşüb  apardıqları  danışıqlar  heç  bir  nəticə vermə­

di.  Yanvarın  17-də  Azərbaycan  KP  MK  binası  qarşısında  böyük 

mitinq  başlandı  və  üç  gün  davam  etdi.  Mitinqdə  Ermənistanın 

Azərbaycana  qarşı  ərazi  iddialarına  son  qoyulması,  Bakı  ətrafı­

na  yığılmış  qoşunların  Dağlıq  Qarabağa  göndərilməsi,  respub­

lika  rəhbərliyinin  istefası  və  digər  tələblər  irəli  sürüldü.

Sovet  rəhbərliyi  isə  Azərbaycan  xalqının  müstəqillik  uğ- 

runda  apardığı  mübarizənin  qarşısını  almaq,  milli-azadlıq  hə­

rəkatına  zərbə  vurmaq,  habelə  digər  müttəfiq  respublikalara 

dərs  vermək  üçün  1990-cı  il  yanvarın  19-da  «Bakı  şəhərində 

fövqəladə  vəziyyətin  tətbiq  edilməsi  haqqında»  fərman  imza­

ladı.  Halbuki  bununla  Qorbaçov  SSRİ  Konstitusiyasının  119- 

cu,  Azərbaycan  SSR  Konstitusiyasının  71-ci  maddələrini  kobud 

şəkildə  pozurdu.

Digər  tərəfdən,  bu  fərmanın  tətbiqi  barədə  əhaliyə  xəbər 

verilməmişdi.  Xalqdan  fərqli  olaraq,  respublika  rəhbərliyi  yan­

varın  20-nə  keçən  gecə  Bakıya  ordu  yeridiləcəyindən  xəbər­

dar  idi.  Həmin  günlər  güman  edilirdi  ki,  ölkə  rəhbərliyinin  is­

tefa  verməsi  gərginliyi  nisbətən  azaldar,  adamlar  barrikadaları 

tərk edərək dağılardılar.  Lakin  bunun  əksinə olaraq  axşam  çağı 

boş  küçələrdə  üstünə  səsgücləndirici  quraşdırılmış  maşınlar- 

dakı  insanlar  xalqı  piketlərə  səsləyirdilər.

Yanvarın 

19-dan 

20-nə 

keçən 

gecə 

SSRİ 

rəhbəri 

M.Qorbaçovun  göstərişi  və  Azərbaycanın  o  zamankı  maymaq 

rəhbərlərinin  razılığı  ilə  Bakıya  qoşun  yeridildi.  Azərbaycam 

informasiya  blokadasına  almaq  və  xalqın  haqq  səsini  boğmaq 

üçün  SSRİ  DTK-nın  «Alfa»  qrupu  respublika  televiziyasının 

enerji  blokunu  yanvarın  19-da  partlatdı.  Televiziya  susdurul­

du,  kütləvi  informasiya  vasitələri  üzərinə,-qəzet  və  jurnalların 

nəşrinə  qadağalar  qoyuldu.  Beləliklə,  Azərbaycan  tam  şəkildə

276

---

blokadaya  düşdü,  əhali  hər  hansı  bir  məlumat  almaq  mənbə­

yindən  məhrum  oldu.

Bakıya  qoşun  yeridiləndə  isə  tanklardan,  zirehli  transport- 

yorlardan,  piyadaların  döyüş  maşınlarından  istifadə  edildi. 

Zirehli  texnikanın  üstündə  nömrələr  yox  idi.  Qırmızı  Bayraq 

ordenli  Xəzər  Hərbi  Donanmasının  gəmilərindən  desant  çıxa­

rılmışdı.  Tanklar  və  ZTR-lər  Bakı  küçələrində  qarşılarına  çıxan 

hər  şeyi  əzir,  hərbçilər  hər  yanı  amansız  atəşə  tuturdular.  İn­

sanlar  nəinki  küçələrdə,  hətta  avtobusda  gedərkən,  öz  mən­

zillərində  oturduqları  yerdə  güllələrə  tuş  gəlirdilər.  Yaralıları 

aparmağa  gələn  təcili  yardım  maşınlarını  və  tibb  işçilərini  də 

atəşə  tuturdular.

SSRİ  Müdafiə  Nazirliyinin,  DİN  və  DTK-nın  hazırlayıb  həya­

ta  keçirdiyi  «Udar»  («Zərbə»)  adlı  əməliyyatda  əsas  rolu  xüsusi 

təyinatlı  «Alfa»  və  SSRİ  DTK-nın  «A»  təxribat  qrupları  oyna­

yırdı.  Sonradan  isə  məlum  oldu  ki,  Bakıya  hücum  çəkib  qırğın 

törədən  hərbi  hissələrin  şəxsi  heyəti  arasında  cinayətkarlar  və 

ermənilər  də  olub.  Beləliklə,  sovet  qoşunlarının  təcavüzü  nə­

ticəsində  təkcə  Bakı  şəhərində  131  nəfər  xüsusi  amansızlıqla 

qətlə  yetirildi,  800  nəfərdən  çox  adam  yaralandı.  Vəhşiləşmiş 

hərbçilər  tərəfindən  200  ev  və  mənzil  talan  edilərək  yandı­

rıldı,  80  avtomaşın,  o  cümlədən  təcili  yardım  maşını,  külli 

miqdarda  şəxsi  və  dövlət  əmlakı  məhv  edildi.  Ölkənin  baş 

meydanındakı  tribunadan  SSRİ  rəhbərliyini  hədələyən  və  xalq 

hərəkatına  rəhbərlik  etdiklərini  bildirənlər,  özlərini  «liderlər» 

adlandıranlar  isə  faciə  zamanı  xalqla  birgə  olmadılar.  Bu  isə 

onların  bir  daha  hakimiyyətə  gəlmək  üçün  oyunlar  oynadığını 

və  bu  məqsədlə  xalqı  qırğına  verməyə  belə  hazır  olduqlarını 

göstərirdi.

Bakıda  fövqəladə  vəziyyətin  elan  olunması  haqqında  mə­

lumat  isə  əhaliyə  yalnız  ertəsi  gün  şəhər  hərbi  komendantı 

Dubinyakın  radio  ilə  çıxışında  və  vertolyotlardan  səpilən  və­

rəqələrdə  bildirildi.  Halbuki  Qorbaçovun  Azərbaycana  ezam

277

---

etdiyi  yüksək  vəzifəli  emissarlar  həyasızcasına  bəyan  edirdilər 

ki,  Bakıda  fövqəladə  vəziyyət  elan  olunmayacaq.

Faciəyə  etiraz  səsini  ən  birinci  ucaldan

Heydər  Əliyev  oldu

Ən  acınacaqlı  hal  isə  burası  idi  ki,  respublika  rəhbərliyi 

də  əvvəlcədən  xalqa  xəyanət  yolu  tutaraq  bu  qəsdin  qarşısını 

almaq  üçün  heç  bir  tədbir  görmədi,  cinayətin  iştirakçısı  ola- 

ola  zahirən  hadisələrdən  kənarda  qalmağa  çalışdı.  Moskvanın 

qabağında  həmişə  mütilik  və  satqınlıq  nümunəsi  göstərən,  fa­

ciə  törənən  gecə  isə  qorxusundan  tələm-tələsik  respublikadan 

qaçan  Ə.Vəzirov,  həmin  günlərdə  Azərbaycan  KP  Mərkəzi 

Komitəsinin  birinci  katibi  seçilən  A.Mütəllibov  bu  dəhşətli  fa­

ciənin  izlərini  nəyin  bahasına  olursa-olsun  ört-basdır  etməyə, 

xalqın  haqq  səsini  fövqəladə  rejim  tətbiq  etməklə  boğmağa 

çalışırdı.

O ağır günlərdə 20 Yanvar faciəsi ətrafında xəyanət sükutunu 

ilk  və  mütəmadi  olaraq  yaran  Heydər  Əliyevin  haqq  səsi  və 

dəyişməz  mövqeyi  oldu.  Faciənin  ertəsi  günü  ilk  dəfə  olaraq 

Heydər  Əliyevin  Azərbaycan  xalqına  qarşı  törədilən  cinayətə, 

qanlı  təcavüzə  qarşı  etiraz  səsi  ucaldı.  Təbii  ki,  milli-azadlıq 

istəyi  ilə  ayağa  qalxan  xalqın  inam  və  iradəsini  qırmaq,  milli 

mənliyini  alçaltmaq  və  sovet  hərb  maşınının  gücünü  nümayiş 

etdirmək  məqsədi  ilə  həyata  keçirilən  bu  müdhiş  faciə  qəlbi 

vətən  eşqi  ilə  döyünən  xalqın  mərd  və  mübariz  oğlunu  nara­

hat  etməyə  bilməzdi.  Çünki  dahi  insan,  uzaqgörən  şəxsiyyət 

yaxşı  bilirdi  ki,  bu  faciə  totalitar  kommunist  rejiminin  Azər­

baycan  xalqına  qarşı  hərbi  təcavüzü  və  cinayətidir.  Heydər 

Əliyev  hadisənin  ertəsi  günü  Moskvada  Azərbaycanın  daimi 

nümayəndəliyinə  gələrək  keçirdiyi  mətbuat  konfransında  bu 

vəhşiliyi  qətiyyətlə  pisləməklə  yanaşı,  onun  törəmə  səbəblə­

rini  də  açıqladı,  təşkilatçılarının,  günahkarlarının  adını  bütün 

dünyaya  bəyan  etdi:

278

---