Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

263
dayanmışdın, axı. Birdən-birə nə oldu sənə? Xahiş edirəm cidanı çuval-
da gizlətmə, etiraf et ki, qarşımızda günahkarsan. Bir xeyli mənim kimi 
ac-yalavaclar  səndən  incik  düşüb.  Sən  ümidimizin  üstündən  ağır  çəkili 
maşınla  keçdin.  Bir  gecənin  içində  34  faiz  bizi  çırpdın  yerə,  bizi  yerə 
çırpana qədər, görəsən, min ölçüb-bir biçmişdinmi, manat? Yoxsa sən bir 
gecənin içində bu nə hoqqadı çıxartdın, manat? Özün söylə, biz indi sənə 
necə bel bağlayaq, manat?! Bir az insaflı ola bilməzdinmi? Yəni demək 
istəyirəm ki, sən bu işi bir ilə edə bilərdin, amma heç fikirləşmədən bir 
gecəyə  etdin.  Sənə  afərinmi,  ya  nifrinmi  deyim,  manat?  Sən  bizi  yarı 
yolda tənha buraxdın. İndi bilirəm mənə deyəcəksən ki, bu işi mən yox, 
ətrafımdakı  ikiayaqlı  bəndələr  edib.  Mənim  vallah,  manat,  o  dediyin 
ikiayaqlı bəndələrə gücüm çatmır, aqillər demiş, vuran əl olmayanda dil 
işə düşər. İndi məndə zəif cinsin nümayəndəsi olduğum üçün manat əlimi 
yox, dilimi işə salım sənin hüzuruna öz tənələrimi yetirirəm. İndi mənə 
bir şey maraqlıdır, manat, qırdığın inamları necə geri qaytaracaqsan? Axı 
deyirlər ki, ulaq ulaqlığıyla yıxıldığı arxdan bir daha keçməz. İndi bizlərə, 
yəni  pulu  gündüz  çıraqla  axtaranlara  etdiyin  bidada  görə  sənin  şəninə 
nə  düşür,  görəsən,  manat?  Kəsəsi,  manat,  sən  bizimlə  çox  aldadıcı,  çir-
kin oyun oynadın, bir-iki qəpiklik faizinlə bizi yamanca yoldan çıxartdın. 
Sonra isə gecəylə həm verdiyin faizləri, həm də qəpik-qəpik yığdığımız 
ölü-diri pulumuzun da bir hissəsini əlimizdən üsulluca aldın. Afərin sənə, 
manat, sənin bu sevginə, bu ülfətinə, bu məhəbbətinə! 
Bilirəm,  indi  mənə  deyəcəksən  ki,  inflyasiyadır,  bir  dön  ətrafındakı 
qonşu  dövlətlərə  nəzər  yetir,  gör  nə  gündədirlər.  Əgər  mənə  belə  sual 
verəcəksənsə, mən sənin sualını cavablandırıb, əvvəla, biz qonşu ölkələrin 
əhalisi kimi elə də çox deyilik, bu çox əhalisi olmayan ölkənin neft gəlirləri 
var idi, manat, birdən-birə nə oldu ki, sən o gəlirlərdən dar gününə atmadın? 
Heç  bizləri  fikirləşmədinmi,  manat?  Əlqərəz,  bizim  sənə  inamımızın 
təqsirinin bir ucu da elə özümüzlə bağlıdır. Keçən əsrin axırında banklarda 
ölən paralarımızın aqibəti bizə qəpik-quruşla qayıtdı, manat. Biz bundan 
heç nəticə çıxartmadıq. Deyirlər ki, başına gələn başmaqçı olar. Biz isə 
başımıza gələnlərdən nəinki başmaqçı, heç pinəçi də olmadıq. 
Sonda  sənə  deyəcəyim  odur  ki,  manat,  bu  gizli  məktubumu  oxuyub 
qəlbini  sıxma.  Heç  bizdən  utanma,  çəkinmə.  Bizlər  onsuz  da  hər  əzaba 
öyrəşmiş  canlarıq.  Necə  deyərlər,  islanmışın  yağışdan  nə  qorxusu?  Sən 
sağ, biz salamat, manat. Başını aşağı salma, dik tut bir, gecədə cibindən pul 

---

264
çəkdiyin bəndələrin gözlərinin içinə bax, əgər baxmış olsan göz yaşında 
batarsan manat, bax o batacağın gündən bizi yox, özünü qoru… Axı sən bi-
zim milli valyutamızsan, paramızsan, ciyərparəmizsən. Sən bizi sevməsən 
də biz səni sevirik… Sağ ol, salamat qal. Sənə yazdığım bu gizli məktuba 
görə qınama məni, qınama məni…
  14.03.2015
ƏDƏBİYYAT YALAN SEVMİR 
Taleyini  qələmə  bağlamaq,  özünü  qələm  əhlinin  əhatəsində  görmək 
içdən gəlməlidir. Necə deyərlər, bu bir mənəvi tələbat olmalıdır. Yəni sən 
yazmasan, yaşaya bilməzsən. Yazmaq həyatı qida kimi səni çuğlamalıdır. 
Yazdığın bədii parçaların içində “baş üstə, bəli” düşüncəsi olmamalıdır. 
Yaradıcı adam tam azad olmalı, öz ruhuna köklənməlidir. Onda ortaya nə 
isə çıxartmaq olar. Tarix boyu şahların, hökmdarların hökm etdiyi zamanlar 
olub və bu gün də var. Tarix çox vaxt başıpozuq hökmdarların ucbatından 
saxtalaşdırılır, həqiqətin üzünə çirkab atılır, həqiqət bir boğçaya bükülüb, 
hansısa taxçada gizlədilir. 
Əsl ədəbiyyat adamı, qələm əhli tarixin qoruyucusuna çevrilir. Yaşadığı 
dövrdə  gizlədilmiş  həqiqətlər  bədii  əsərlərdə,  istər  nəzm  olsun,  istər 
nəsr, istər publisistikada öz əksini tapır. Şairlərin, yazıçıların yazılarında 
dövrün  mühiti  hiss  olunmalıdır.  Sonradan  zaman  keçir,  o  hökmdarlar 
əməlləri  ilə  birlikdə  tarix  səhifəsinə  köçdükdən  sonra,  əsl  qələm  əhlinin 
yazdıqlarında  yaşananların  əks  etdirdiyi  bədii  məhsullar  kara  gəlir.  Tarixin 
yenidən yazılmasında öz bəhrəsini verir. Yalana köklənən ədəbiyyat və onun 
daşıyıcıları saxtalaşdırılmış tarix kimi kitab hücrələrində əbədi toz basır. Bəlkə 
də yaşadığı dönəm kəsiyində o bir çox ödüllərə, təriflərə, titullara sahib olsun, 
amma özü dünyasını dəyişən kimi yazdıqları da dünyasını dəyişəcək.
Keçən  əsrin  90-cı  illərində  Lev  Qumilyovun  tarix  barədə  yazdıqları 
əl-əl gəzirdi, oturub onun yazdıqlarıyla tanış olandan sonra görürsən ki, 
Sovet İmperiyasının sifarişi ilə yazılıb və Rus İmperiyasının təcavüzünə 
bəraət qazandırır, onun nəzəriyyəsilə ruslar hələ 300 il təcavüzkar (pas-
sionar)  xalq  olacaq  və  dünyanı  hələ  300  il  qorxu  içində  saxlayacaq.  O 
öz yazdıqları ilə nəinki bizə, bütün türklərə kifayət qədər çirkablar atıb, 
əsasən  də Azərbaycana…  Özü  bilərəkdən,  ya  bilməyərəkdən  saxta  rus-
erməni tarixçilərinin düşüncələrinin qurbanına çevrilib.

---

265
Keçən  əsrdə  ədəbiyyatda  yazarlar  arasında  kifayət  qədər  quruluşu 
öyən, onun varlığına mədhlər söyləyənlər, vaxtlarını boşuna sərf etdilər, 
sağlıqlarında quruluşdan bəhrələndilər, amma onların yazdıqlarının çoxusu 
indi nə ədəbi məhsullar kimi dəyərli, nə də insan mütaliəsi üçün yararlıdır. 
Yalnız o dönəmi işıqlandırmaq üçün tədqiqatçılara lazım olar.
Bu yaxınlarda saytların birindən oxudum ki, Böyük Atatürkü əlinə si-
lah götürüb, Vətəni xilas etməyə ruhlandıran dahi Hüseyn Cavidin “İblis” 
dramı olub. Hüseyn Cavid cismən sağlığında çox dəhşətlərə, haqsızlıqlara, 
imansızlıqlara  düçar  oldu.  Ailəsi  faciələrə  atıldı,  özü  Sibirin  soyuq 
buzlarında  məhv  edildi.  Etiraf  edək  ki,  ədəbi  məhsullardan  başı  çıxan 
bir  kimsə  taparsınızmı  Hüseyn  Cavidi  sevməsin?!  O  bu  gün  aydınların, 
ziyalıların, səviyyəli oxucuların qürur mənbəyidir.
Ədəbi yaradıcı məhsullara baş vuranda görürsən ki, bir çox qələm əhli 
kökündən  sapmanı  özünə  həyat  amalı  seçib.  Bədii  məhsulların  içində 
şounu andıran məqamlar bəzən adamı özündən çıxarır. Keçmişinə dodaq 
büzmək, ədəbi ənənələrə arxa çevirmək, şeri, şeriyyəti söz yığını etmək, 
sanki ali bir məqsədə çevrilib. Gənclik – gözəllik, enerji, yaradıcılığın vul-
kan  təki  püskürməsi,  güc-qüvvət,  sağlamlıq  deməkdir. Yaradıcı  gənclik  bu 
imkanları kökünə-soyuna bağlılıq, təmənnasız yaradıcılıq fövqündə qurmalıdır. 
O heç kəsdən yaratdığına ödül gözləməməlidir, yaradılan bə dii məhsul ürək 
yanğısı ilə, təbii mənəvi tələbatla yazılmalıdır. Azad yaradıcılığa görə, insan 
özünə gündəlik yaşamı üçün başqa peşə seçməlidir. Ədəbiyyat adamının gizli 
könül hücrəsi olmalıdır, orda yalan, böhtan, yaltaqlıq, ikiüzlülük, kimlərəsə 
yarınmaq, mənəvi dünyanı aşağılamaq olmamalıdır. 
Keçən  əsrin  əvvəllərində  haqsız  böhtan  və  qırğınlara  məruz  qalan 
ədiblərin həyatına və yazdıqlarına diqqət kəsildikdə görürsən ki, yaşadıqları 
zaman kəsiyinin ab-havasını öz qələm məhsullarında əks etdirən bu insanlar 
ədəbiyyatımızın baş əyəsi, fəxarətlə yad ediləsi şəxsiyyətləri olublar.
Bu gün ədəbiyyatımızı bölgələrə parçalayanlar, bölgə psixologiyasından 
qurtulmayanlar,  bir-birinin  yazdıqlarına  xor  baxanlar  yaradıcı  gəncliyə 
kö  nül  verməlidirlər.  Onları  xoş  məramları  ilə,  canıyananlıqlarıyla  qəlblərini 
isitməlidirlər. Yaradıcı gəncliyin yaşlı ədəbi nəslin deyəcəyi xoş sözə, iltifata, düz 
cığıra, düz yola ehtiyacı var. Biz bunu anlamalı və onlara qayğı ilə yanaşmalıyıq. 
“Burda mənəm, Bağdadda kor xəlifə” deyib gənc nəsil tərə findən yazılan ədəbi 
məhsullara dodaq büzmək olmaz. Onlar bizim sabahımızdı, hər bir sabah isə qoy-
nunda yuva saldığımız Vətənin varlığından keçir. 

---