Spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning nomenklaturasi, izomeriyasi va olinishi

KETONLAR. OLINISHI VA XOSSALARI
Karbonil guruhini ikkita uglevodorod radikali bilan bog‘lanishidan hosil bo‘ladigan birikmalar ketonlar deyiladi.
Ketonlarning umumiy formulasi C_nH_2nO, ya’ni bir xil uglerod atomlariga ega bo‘lgan aldegid va ketonlar bir-biriga nisbatan izomer moddalardir. Masalan, C₃H₆O formulaga quyidagi aldegid va keton mos keladi.


Nomenklaturasi. Oddiy ketonlarning nomlari karbonil guruh bilan bog‘langan radikallar nomiga “keton” so‘zini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Agar radikallar har xil bo‘lsa, radikali kichik bo‘lganidan boshlab aytiladi va oxirida keton so‘zi qo‘shiladi. Masalan:
K
etonlarning izomeriyasi yon radikallardagi uglerodlar soni o‘zgarishi bilan boradi.
Olinishi:
Alkinlarni gidratlanishi.

1. 
   A
   lkinlarning (asetilendan tashqari) gidratlanishidan ketonlar olinadi.
   

2. Bitta uglerodi ikkita galogen tutgan digaloid alkanlarni (galogenlar chetki

uglerod atomlarida bo‘lmagan birikmalar) gidrolizlash yo‘li bilan ham olinadi:


Fizik xossalari.
Ketonlarning quyi vakillari aldegidlar kabi suvda yaxshi eriydi va o‘ziga xos yoqimsiz hidga ega bo‘ladi.


Kimyoviy xossalari.
Ketonlar ham aldegidlar kabi birikish, oksidlanish reaksiyalariga kirishadi.
Reaksiyaga kirish qobiliyati aldegidlarga nisbatan sustroq.
Birikish reaksiyalari. Ketonlar katalizator ishtirokida vodorodni biriktirib
ikkilamchi spirtlar hosil bo‘ladi:

Ketonlar faqat kuchli oksidlovchilar (KMnO₄ yoki K₂Cr₂O₇) ta’sirida oksidlanadi.

Aseton(dimetilketon) CH₃ – CO – CH₃ 56,5° C da qaynaydigan, o‘ziga xos hidli, rangsiz suyuqlik. Aseton yog‘ochni quruq haydashdan hosil bo‘lgan sirka kislotaning kalsiyli tuzidan olinadi. Ilgari bu usul aseton olishda yagona hisoblanar edi. Hozirda sanoatda aseton olishning bir necha samarali usullari kashf qilingan. Masalan, asetonni to‘g‘ridan to‘g‘ri sirka kislotaning o‘zidan ham olish mumkin. Buning uchun CH₃COOH bug‘lari (Al₂O₃) katalizatorlar ustidan o‘tkaziladi. Aseton sanoatda keng qo‘llaniladi. Undan xloroform va yodoform olishda, kislotalar, asetat ipagi ishlab chiqarishda erituvchi sifatida ko‘p miqdorda foydalaniladi.