Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

SA-3 avtoqoşqusunun konstruksiyası.
MDB və Baltikyanı 
dövlətlərinin magistral dəmir yollarının vaqon və lokomotivləri SA-3 
avtomatik qoĢqusu (avtoqoĢqu) ilə təchiz olunublar. SA-3 qeyri sərt 
avtoqoĢqu növunə daxildir. AvtoqoĢqu gövdədən və iliĢmə 
mexanizminin detallarından: qıfıl, qıfıl saxlayan, qoruyucu, qaldırıcı 
və qaldırıcının valikindən ibarətdir. Kütləsı
m = 206 kq
-a, qabarit 
ölçüləri uzunluq×en×hündürlük 1130×420× 420mm-ə bərabərdir. 
1961-ci 
ildə 
Beynəlxalq 
Dəmir 
Yolları Ġttifaqının XX 
Assambleyasında qəbul olunub ki, Qərbi Avropa dövlətlərində 
yaradılan avtoqoĢquların iliĢməsi aralıq qurğu olmadan SA-3 
avtoqoĢqusunu təmin etməlidir.

---

Vaqonqayırmanın texniki tərəqqisi nəticəsində SA-3 avtoqoĢqusunun 
mexanizmləri 
təkmilləĢdirilərək 
yeni 
konstruksiyalar 
yaradılıb. 
Bunlardan ən əsasları SA-D, SA-3M, SA-3U və SA-4 avtoqoĢqularıdır. 
SA-D avtoqoĢqusu ixtiracı E.A. Dzyatko tərəfindən Bryansk Nəqliyyat 
MaĢınqayırma Ġnstitutunda (Rusiya) yaradılmıĢır. SA-D və SA-3 
avtoqoĢquları qarĢılıqlı əvəzolunabilən və arĢılıqlı iliĢmə qabiliyyətinə 
malikdirlər. SA-D avtoqoĢqusunun qıfılı SA-3-ə nəzərən böyükdür. ĠĢçi 
hissənin hündürlüyünün (qıfılın aĢağı ağzından gövdənin uzununa oxuna 
qədər olan məsafə 180 mm-ə bərabərdir, SA-3-də bu məsafə h = 169 
mm olur) çox olması imkan verir ki, dəmir yolunun vertikal 
nahamarlığında vaqonların iliĢmə etibarlığı tam təmin olunsun. SA-D 
avtoqoĢqusu 5-seksiyalı BMZ tipli refrijerator vaqonlarında istifadə 
olunmuĢdur. Bu avtoqoĢquların konstruksiyasının təkmilləĢdirilməməsi 
nəticəsində onların istehsalı dayandırılmıĢdır. 
Səkkizoxlu və bir çox xüsusi vaqonlarda istifadə olunan SA-3M 
avtoqoĢqusu SA-3-ün modernizasiya olunmuĢ variantıdır. Bu 
avtoqoĢquda quyruq hissənin eni və hündürlük üzrə olan ölcüləri 
dəyiĢdirilərək, möhkəmliyi artırılıb. SA-3M avtoqoĢqusunda quyruq 
hissənin 
konstruksiyası dəyiĢdirilib, dartı boyunduruğu ilə 
birləĢdirilən hissədə olan paz yuvasının ölçüləri artırılaraq qeyri-
dairəvi profilə çatdırılıb.
Son zamanlar MDB dölətlərinin dəmiryol mütəxəssisləri sərniĢin 
vaqonları üçün yarımsərt tipli SA-3U avtoqoĢqusunun konst-
ruksiyasını yaradıblar. Bu avtoqoĢqu ilə vaqonların avtomatik 
iliĢməsi eyni zamanda həm magistral hava xətti ilə, həm də elektrik 
ötürməsi ilə təmin olunur. 
Lokomotivlərin və vaqonların avtoqoĢqu qurğusunun əsas ele-
mentlərindən biri də zərbə-udma aparatlarıdır. Zərbə-udma aparatı 
avtoqoĢqu vasitəsilə hərəkət tərkibinin kuzov və ya çərçivəsinə təsir 
edən uzununa qüvvələri aparatın sürtünmə qüvvəsinin iĢi və elastiki
elementlərin deformasiyasının potensial enerjisi hesabına azaldaraq 
yumĢaltmaqdır. Yeni aparatlar layihələndirilərkən və yaxud mövcud
aparatlar qiymətləndirilərkən əsas texniki parametr kimi enerji 
tutumu qəbul olunur. 

---

Zərbə-udma aparatının enerji tutumu (səmərəliliyi) zərbənin kine-
tik enerjisi həddinin aparat tərəfindən qəbul olunan zərbə sıxılma-
sında onun tam gediĢinə bərabər olan həddinə bərabərdir. 4-oxlu yük 
vaqonların enerji tutumu 100 kC, altı- və səkkiz oxlu yük vaqonları 
üçün isə enerji tutumu 160 kCqəbul olunur.
ĠĢçi elementlərinin növünə və hərəkət prinsiplərinə görə zərbə-
udma aparatlarının aĢağıdakı növləri bir-birindən fərqlənirlər: yaylı, 
friksiyon-yaylı, 
rezinli, friksiyon-rezinli, hidravliki (mayeli), 
pnevmatik (sıxılmıĢ qazlı), hidropnevmatik (hidroqaz) və 
hidrofriksiyon zərbə-udma aparatları. 
Hal hazırda yeni yaradılan və modernizasiya olunan yük vaqon-
ları və lokomotivlərin avtoqoĢqu qurğularının zərbə-udma 
aparatlarının konstruksiyalarında köklü dəyiĢikliklər edilib. Bu 
məqsədlə də MDB ölkələrinin dəmir yolları üçün yeni sahə standartı 
OCT 32.175-2001 “Yük vaqonları avtoqoĢqu qurğusunun zərbə udma 
aparatları. Ümumi texniki tələbatlar” qəbul olunub. Bu standarta 
uyğun olaraq aparatlar enerjinin udulması üsuluna görə aĢağıdakı
növlərə bölünürlər: friksiyon, hidravliki, elastomer, elastiki elementli 
və kombinə olunmuĢ. Bu təsnifata görə zərbə-udma aparatlarını dörd 
sinfə bölünür: T0, T1, T2, T3. Elostomer aparatlar ücüncü və 
dördüncü sinfə aid olunurlar. Elastomer aparatların iĢ prinsipi 
kalibirlənmiĢ yuvadan və ya novlu araboĢluqlarından yüksək 
özlülüklü materialın (elastomer) təzyiqlə basılıb keçirilməsinə 
əsaslanıb. Peal konstruksiyali elastomer aparatların daxili təzyiqi 450 
MPa çatır. Belə aparatların hazırlanması yüksək dəqiqlik və 
keyfiyyət tələb edir. Yeni hərəkət vasitələrində АПЕ-90-А, АПЕ-95-
УВ3, АПЕ-120-И, 73Wy, 73Wy2 markalı elostomer aparatlardan 
istifadə olunur.
Ш-1-ТМ zərbə-udma aparatı. Belə modelli yaylı-friksion aparat 
əvvəllər buraxılmıĢ Ш-1-Т aparatının modernizasiya olunmuĢ 
formasıdır. Burada Ш-“шестигранный”-altı üzlü, T-termiki emal 
olunmuĢ 1-birinci variant deməkdir (ġəkil 7.22). Bu aparat ən çox 4-
oxlu yük vaqolarında tətbiq olunur. Aparatının enerji tutumu yaxĢı 
iĢlənmiĢ səthlərdə, tam sıxma quvvəsi 2,5-2,8 MN olduqda 55-65 kC 
enerjisini (cədvəl 7-13) qəbul edir.

---

Şəkil 7.22. Ш-1-TM zərbə-udma aparatı 
Aparatın enerji tutumu zanevolen yaylardan istifadə olunduğuna 
görə böyükdür. Yaylar ikiqat olurlar. Xarici 4-yayın çubuğunun 
diametri d=40 mm, 2- daxili yayın diametri d
x
=128 mm və d
d
=62mm, iĢci burumların sayı isə n=6 və n=12,3 bərabərdir. Ш-1-TM 
aparatının yay komplektinin ən böyük sıxma qüvvəsi 235 kN, Ш-1Т
aparatınınki isə 127 kN-a bərabərdir. Uyğun olaraq aparatın 
yaylarının sərtliyi 2,6 və 1,4 kN/mm təĢkil edir. Aparatın gediĢi 70 
mm-ə bərabər olub, sıxıcı 1-konus aparat gövdəsinə-3 tam daxil 
olduqda reallaĢdırılır. Aparatın kütləsi m=134 kq-dır. 
Zərbə-udma aparatının gövdəsi 30 ГСЛ (32ХО6Л-4) markalı 
termiki emal oluna bilən poladdan tökmə üsulu ilə hazırlanır. Pazlar 
isə 30XC markalı poladdan Ģtaplama üsulu ilə hazırlanır. 

---