Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

7.14. Konteynerlərin təyinatı və təsnifatı 
Nəqliyyat tərtibatlarının köməyi ilə müxtəlif nəqliyyat növlərində 
yüklərin daĢınması iqtisadi cəhətdən daha səmərəli olub, yükboĢaltma 
əməliyyatlarını yerinə yetirmədən nəqliyyat xərclərini azaldır. Quru, 
su və hava nəqliyyatında belə tərtibatların köməyi ilə yüklərin 
daĢınmasında hec bir yükləmə boĢaltma əməliyyatı olmadan yerinə 
yetirilməsi nəqliyyat ləngimələrini aradan qaldırır və yüklərin 
mühafizəsini tam təmin edir. Belə nəqliyyat tərtibatlarına konteyner 
və kontreyler daxildir. Dünyada ilk dəfə konteyner daĢımaları 1889-
cu ildə Rusiyada tətbiq olunmuĢdur. 1990-cı ildən baĢlayaraq ABġ və 
Avropa dövlətlərinin dəmir yollarında yüklərin daĢınmasında 
kontreylerdən istifadə olundu. Konteyner daĢımalarının böyük bir 
həcmi də dəmir yol nəqliyyatı ilə yerinə yetirilir. Belə daĢımaları 
təmin etmək məqsədi ilə magistral dəmir yollarında və sənaye 
müəssisələrinin dalan yollarında konteyner məntəqələri təĢkil olunur 
[9,16]. 

---

Texniki vasitələr, informasiya texnologiyaları da daxil olmaqla 
texnoloji proseslər və yüklərin daĢınmasının idarə olunmasında 
təĢkilatı tədbirlər kompleksi konteyner nəqliyyat sistemi adlanır. 
Kontryner nəqliyyat sisteminin texniki bazasına konteyner parkı, 
müxtəlif nəqliyyat növlərinin daĢıma vasitələri, yükləmə-boĢaltma 
vasitələri ilə təchiz olunan konteyner məntəqəsi və terminalları 
daxildir. 
Müxtəlif nəqliyyat növlərilə yük daĢımalarında geniĢ istifadə 
olunan, bağlı və ya açıq kuzova malik olan iki və ya üç-oxlu hərəkətli 
təkərlərlə təchiz olunan yarım qoĢqulu nəqliyyat vahidi 
kontreyler
adlanır. Kontreylerdən səmərəli istifadə etmək məqsədi ilə onlara 
aĢağıdakı tələblər qoyulur: 
- daxili həcmi 1,3 m
3 
və ondan çox olmalıdır;
- konstruksiyası elə imkan verməlidir ki, onu asanlıqla yükləyib 
boĢaltmaq mumkun olsun;
- bir nəqliyyat növundən digər nəqliyyat növunə yükləyib bo-
Ģaltmaq uçun lazimi tərtibatların olması.
- 2 və ya 3 oxlu hərəkətli təkər cütlərinə malik olmalı.
Yük konteyneri-çoxdəfəli istifadə olunan (muəyyən olunmuĢ 
xidmət muddəti ərzində) nəqliyyat avadanlığı vahidi olub bir və bir 
neçə nəqliyyatda yükün daĢınma mühafizəsini təmin edən 
konstruksiyaya malikdir. Konteynerlərə aĢağıdakı tələblər qoyulur:-
daxili həcmi 1 m
3 
və ondan çox olmalıdır; 
-konstruksiyası imkan verməlidir ki, onu asanlıqla yükləyib bo-
Ģaltmaq mumkun olsun; 
-bir nəqliyyat növündən digər nəqliyyat növünə yükləyib boĢal-
tmaq üçün lazimi tərtibatların olması. 
Yük konteynerləri aĢağıdakı kimi təsnif olunurlar: 
əlaqə növunə; 
xidmət dairəsinə; təyinatına; konstruksiyasına; konstruksiyanın 
materialına (istehsalına); brutto kutləsinə. 
Əlaqə növünə görə konteynerlər qitələrarası, qitədaxili (kontinental) 
və zavoddaxili (texnoloji) olurlar. Magistral nəqliyyatda istifadə 
olunan konteynerlər məhdud (bir nəqliyyat növündə) və geniĢ (iki və 
daha çox nəqliyyat növündə) xidmət dairələrində istifadə olunmaq 
xüsusiyyətinə görə iki qrupa bölünürlər. 

---

Təyinatına görə isə konteynerlər iki əsas qrupa bölünürlər: 
universal (ümumi təyinatlı) və xüsusiləĢdirilmıĢ (xüsusi təyinatlı). 
Universal yük konteynerləri bütün ədədi yükləri və ya kiçik taralarda 
səpələnən materialları saxlamaq və nəql etdirməklə bərabər, yükləri 
itki və dağılmalardan mühafizə edir və istənilən hava Ģəraitində yük 
daĢımaları daha yararlı hesab olunur. Universal konteynerlərin özləri 
də üç əsas tipə bölünürlər: iritonnajlı, unifikasiya olunmuĢ orta tonnajlı 
və unifikasiya olunmamuĢ kiçik tonnajlı. Əsas parametrləri, ölçüləri və 
konstruksiyası unufikasiya olunmuĢ konteynerlər bütün nəqliyyat 
növlərinnin birbaĢa və qarıĢıq daĢımalarında və eləcə də beynəlxalq 
daĢımalarda istifadə olunmaq üçün istifadə olunur. Unifikasiya olun-
mamıĢ universal konteynerlər isə birbaĢa avtomobil daĢımalarında 
istifadə olunurlar. Ġri tonnajlı konteynerlər həm daxili, həm də 
beynəlxalq əlaqəli daĢımalarda istifadə olunmağa hesablanıbdır. Brutto 
kütləsi 2,5 (3) və 5 ton olan orta tonnajlı unifikasiya olunmuĢ 
konteynerlər qarıĢıq, dəmiryolu-su nəqliyyatı da daxil olmaqla, daxili 
daĢımalarda istifadə olunmağa hesablanıb. Orta tonnajlı konteynerlər 
(3 və 5 ton) universal hərəkət tərkiblərində: dəmir yolunun platforma 
və yarımvaqonlarında, avtomobillərdə və açıq kuzovlu avto-
qoĢqularda, gəmilərin göyərtəsi və anbarlarında daĢınır. Ġri tonnajlı 
konteynerlər (10, 24, 25 və 30 ton) xüsusi hərəkət tərkiblərində: fitinqli 
vaqon-platformalarda, fitinqləri bağlamaq üçün qifillı avtoqoĢqularda, 
deçikli konstruksiyası olan gəmilərdə daĢınır. Universal konteynerlərin 
əsas növləri, texniki xarakteristikası və qabarit ölçüləri cədvəl 7.15-də 
göstərilib.
Xüsusi konteynerlərin həcmi 1,3 m
3
-dan az olmamalıdır. Xüsusi 
konteynerlər özləri də aĢağıdakı beĢ qrupa bölünürlər: 
1. CK-1- ovuntu və dənəvər halında olan aĢağı axma qabiliyyətli 
səpilmiĢ yüklər (kalsium soda, sement və s.) uçun konteynerlər; 

---