Ssenarilər, tərcümələr
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
57 yerdən də uzaqlaşdırdı. Qamışlıqdan, atlı batıb çıxammaz palçıqdan, meşədən keçdilər, iti axan göy sulardan keçdilər. Yağışa düşdulər, qara düşdülər. Ağappaq bir diyara gəlib çıxdılar. Dörd bir tərəf buz, qar, qar. Nə bir insan səsi, nə bir insan nəfəsi. At da yorulmuşdu. Dədə Qorqud da. Dədə Qorqud ayğırından endi, sağa baxdı, sola baxdı, birdən bir səs eşitdi. Ağappaq qarlı-buzlu çölün bir yerindən qaraltı görünürdü. Hənirti gəlirdi. Altdan-üstdən bərk geyinmiş qara xəz kürklü, sinli kişi baltayla buz qırırdı. Dədə Qorqud ona yanaşdı. Kişi çönub Dədəyə baxdı. — Az qalıb, Dədə, — dedi, — bilirsən ki, kişilər üçün qəbir çuxuru dizəcən olmalıdır. Dizinə çatmağa nə qalıb ki... Dədə Qorqud lap qorxdu. — Gözlər həmin gözlər idi, buz altında qazılan qəbir də lap dərinləşmişdi, dizəcən olmasına nə qalmışdı ki? Dədə ayğırına mindi, atı mahmızladı. At da yorğun idi, atlı da. Çapdılar, yortdular, bu iqlimdən də uzaqlaşıb qaçdılar. Bəyaz çöllər bitib tükəndi, yaşıl düzəngahlar bitdi tükəndi, sarı bir səhra başlandı. Qumlar, qumlar, narın qumlar, sarı qumlar. Bu bir səhradır, nə sonu var, nə kənarı. Dədənin dili-dodağı qurumuşdu. Təpəl qaşqa ayğırın ağzı köpüklənmişdi. Qum təpəciklərində at büdrədi, sürüşdü. Dədə Qorqudu yerə çaldı. Dədə Qorqud nəfəsini dərdi, yavaş-yavaş yeridi, təpəciyin başına çıxdı, gördü ki, təpəciyin o biri tərəfi qazılı qəbirdir. Qəbri qazıb qurtarhaqurtarda olan adam yarımçılpaq bir qoca idi. Başını qaldırıb Dədə Qorquda baxdı. Yaşı ötmüş, saçı tökülmüş, amma gözlər elə həmin o gözlər idi. Dədə Qorqud quş kimi atının belinə qondu, yortdu. Yayda-qışda qarı, buzu əriməz Qazılıq dağının yüksəyindən enişinə düşdülər, bir də gördü ki, gəlib haman o yerə çıxıb. Həmin o fısdıq meşəsi, həmin o daş qoyunlar, həmin məzarlıq. Həmin oğlan — yox, nə oğlan, oğlan hanı, o indi bükülüb yumaq olmuş bir qocadır — qəbri qazıb qurtarmışdır. Dizəcən qəbrin içində idi. Dədə Qorqudu görüb, qəbirdən çıxdı. — Hə, Dədə, — dedi, — gəlib çıxmısan? Gördün ki, əcəldən qaçmaq olmaz? Gor da hazırdır. Di gəl gir! Qəbir qazan qoca meşənin içinə girib, ağacların arasında qeyb oldu. Dədə Qorqud atdan düşmüşdü, daha ölümdən qaçmağa heyi
58 qalmamışdı. Dədə qəbrinin yanındakı təpəciyin üstündə əyləşdi. Fısdıqlıqdan fışıldayıb ala ilan çıxdı, qıvrıla-qıvrıla Dədəyə tərəf süründü, Dədə onu gördü, amma heç qımıldamadı, tərpənmədi. Dinməz-söyləməz oturub gözlədi. Ölü quşlar torpağa səpələnmişdi. Otlar, çiçəklər yanıb solmuşdu. Budaqlar yarpaqsız, yalın qalmışdı. Elə bil bütün dünya ölümə təslim olmuşdu. Dövran əcəl dövranı, meydan əzrayıl meydanıydı. Dədə Qorqud dərdli-dərdli o yan-bu yana baxdı, başını tutub hərəkətsiz dayanmış təpəl qaşqa ayğırına baxdı. Ayağa durdu, qopuzu köynəyindən çıxardı, sinəsinə basdı, bir müddət çalmadı. Ötüb keçənlər gözünün qabağından keçdi. İgidlər, döyüşlər, daş heykəllər, sonra da qalaq-qalaq qayalar, yönsüz-yöndəmsiz daş yığımları. İlan sürünüb Dədə Qorquda lap yaxınlaşmışdı, bu an olmasa o biri an çalacaqdı. Birdən Dədə Qorqud barmaqlarını qopuzun simlərinə çəkdi, telləri dilləndirdi, çalğısının sədaları altında sözünü dedi: —Hanı dediyim bəy ərənlər? Dünya mənim deyənlər? Əcəl aldı, yer gizlədi, fani dünya kimə qaldı! Gəlimli-gedimli dünya, son ucu ölümlü dünya! Qoca Qorqud ölür oldun, onu bil! Karvan getdi, sən gecikdin, onu bil? Əl-aqibət uzun yaşın ucu ölüm, axırı ayrılıqdır. Dədə Qorqud qopuz çalırdı. Onu vurmaq istəyən ala ilan birdən dayandı, qopuzun sədaları altında qıvrılıb geri çəkildi, sürünüb getdi. Dədə Qorqud qopuz çalırdı. Yerdən bir dəstə quş pırlayıb budaqlara qondu, çivildəşdilər. Dədə Qorqud qopuz çalırdı. Ağaclar çiçək açır, yalın budaqlar yarpaqlanır, yamaclarda otlar, çiçəklər baş qaldırırdı, qurumuş çeşmələrin gözü soyuq-soyuq sularla dolurdu. Məzar kənarında təpəciyin torpağı da axıb qəbri doldururdu. Dədə Qorqud qopuz çalırdı — həyat yenidən oyanırdı. Dədə Qorqud özü öz məzarını da, ölümü də unutmuşdu. O indi qopuzun tellərindən doğan gözəl bir dünyada yaşayırdı, ötüb keçənlərin, igidlərin, çomərdlərin dünyasında. Dədə Qorqud çalır və qopuzun sədaları altında igidlərin başlarına gələnlərdən söz söyləyirdi, görək nə söyləyirdi? —Bir gün xanlar xanı Bayandır xan yerindən ertə durmuşdu. Buyruq vermişdi ki, Uca dağın başında tonqal qalasınlar. Uca dağın zirvəsində bir tonqal alovlanır. Uzaq-uzaq dağların başında da bir-birinin ardınca tonqallar alışır.
59 —Oğuz elinin adəti vardı. Oğuz igidlərini, xatunlarını şənliyə, toya çağıranda uca dağın başında bir tonqal qalanardı. Başqa dağlardan bu alovu görüb orda da tonqal qalayardılar, bütün el-oba bilərdi, geyinib, bəzənib şənliyə gələrdilər. İki tonqal qalayanda bilərdilər ki, elin başında qəza var, təhlükə var, düşmən basqını gözlənir, onda da igidlər yaraqlanıb, yasaqlanıb yığılardı. Yamyaşıl bir düzəngahda al-əlvan çadırlar, alaçıqlar, köşklər, çətirlər qurulmuşdu. Yaşıl çəmənliyə rəngarəng ipək xalçalar döşənmişdi. Dörd nəfər girdə, hamar çaylaq daşlarıyla Qobustandakı "Qaval daşı" döyəcləyir, ahəngdar sədalar ucalırdı. Başqa bir tərəfdə gumbur-gumbur nağaralar döyülür, borular calınır, zurnanın səsi ərşə bülənd olurdu. Yeddi yerdə çatılmış ocaqların tüstüsü göylərə uçub gedirdi. Yetmiş yeddi yerdə sərin sulu, al şərablı ala-bəzək bardaqlar qoyulub, gün işığında bərq vuran mis qablar, qazanlar düzülmüşdü. Qənarələrdən şaqqa-şaqqa ətlər asılmışdı. Bayandır xan Şami günlüyünü yer üzünə tikdirmişdi, ala çadırını göy üzünə aşırtmışdı, min yerdə ipək xalçalar döşətmişdi. Təpə kimi qoç qırdırmışdı, kol kimi şərab gətirtmişdi. İldə bir kərə Bayandır xan şənlik edib Oğuz igidlərini qonağlardı. İgidlər bir-bir gəlib atdan düşdülər, sivri uclu, böyük bir çadırın ağzına gəlib, taxta əyləşmiş Bayandır xana salam verdilər. Bayandır xanın yanında onun vəziri, at ağızlı Alp Aruz dayanmışdı. Alp Aruz da başqa Oğuz bahadırları kimi azmandır, iridir. Doxsan dəridən kürk topuğuna çatmaz, doxsan dəridən papaq qulağını örtməz. Alp Aruz gələn qonağları müxtəlif çadırlara ötürürdü. Çadırlar üç rəngdədir: ağ, qırmızı, qara. Oğuz igidlərindən Bəybura və Bəybecan məclisə qoşa gəldilər. Atlarından duşdulər. Bayandır xana salam verdilər. Aruz qabaqlarına çıxdı. —Bəybecan bura keç, — dedi, Bəybecanı ağ çadıra ötürdü. Bəybura da ağ çadıra keçmək istəyəndə Aruz onun yolunu kəsdi. —Bəybura, — dedi — sənin yerin qara çadırdadır. Qara çadıra keçə doşənmişdi. Burada hər şey zilqara idi. — Süfrə də, qab-qacaq da, xidmətçilər də qara libasda idilər. (Ağ çadırda hər şey ağ, qızılı çadırda hər şey qızılı olan kimi). Bəybura tutuldu: —Məni niyə bura gətirdin? — dedi. Aruz dedi: — Bayandır xandan buyruq belədir.
Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|