Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?
Deyilmə səbəbləri, şəraiti və
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
178 Deyilmə səbəbləri, şəraiti və məqsədləri baxımından hədisləri öyrənmə Sünnәni lazımınca başa düşmәk üçün hәdislәrin hansı sәbәbә görә deyildiyini müәyyәnlәşdirmәk lazımdır. Fikir ver- mәk lazımdır ki, hәdislәr müәyyәn bir sәbәblә әlaqәlidir ya yox; bu sәbәb hәdisinin mәzmunundan ya açıq-aşkar görünür, ya müәyyәn ifadәdә, sözdә ifadә olunur, ya da hәdisdә öz әk- sini tapmış hadisәnin mәzmunundan çıxarılır. Diqqәtli tәdqiqatçı yaxşı bilir ki, bir sıra hәdislәr müәy- yәn şәraitlә әlaqәdar deyilib. Şәraitdәn asılı olaraq hәdislәr – ya hәqiqi mәnafelәri tәmin edib müәyyәn zәrәri aradan qaldır- maq, ya da mövcud problemi hәll etmәk mәqsәdi daşımışdır. Demәli, hәr hansı bir hәdisin mәzmunundakı hökm ilk baxışdan ümumilik vә davamlılıq ifadә edirmiş kimi görünür. Ancaq yaxşıca tәhlil edildikdә görürük ki, bu hökm müәyyәn bir sәbәblә bağlıdır; sәbәb durduqca hökm dә durar, aradan qalxarsa, hökm dә qüvvәdәn düşәr. Bunu müәyyәnlәşdirmәk üçün dәrin mühakimә qa- biliyyәti, obyektiv yanaşma, bütün dini mәtnlәrә bәlәdçilik, şә- riәtin mәqsәdlәrinә vә dinin mahiyyәtinә hәrtәrәfli agahlıq tә- lәb olunur. Bununla yanaşı, cәmiyyәtdәki adәtkәrdәliyә, adәt- әnәnәlәrә, әnәnәvi situasiyalara әks olsa da, hәqiqәti olduğu ki- mi söylәmәk üçün psixoloji gücә, hәm dә yüksәk nәzakәtә (etik keyfiyyәtlәrә) sahib olmaq lazımdır. Tәbii ki, bu, asan şey deyil. Belә keyfiyyәtlәrә sahib olmaq Şeyxülislam İbn Teymiyyәyә ağır başa gәlmişdir; dövrünün әksәr alimlәri ona әdavәt bәslә- miş, әleyhinә müxtәlif tәdbirlәr tökmüşlәr. Nәticәdә, bu nadir vә әzәmәtli insan dәfәlәrlә hәbs edilmiş, mәhbәsdә dә vәfat et- mişdir. Allah ondan razı qalsın! 179 Hәmçinin, hәdislәri düzgün başa düşmәk üçün onların deyildiyi şәraitә bәlәd olmaq lazımdır. Çünki hәdislәr ya şәraiti xarakterizә etmәk, ya da onu tәnzimlәmәk mәqsәdilә deyilib. Şәraitә bәlәd olsaq, hәdisin mәnası, mәzmunu dәqiqliyi ilә bizә aydınlaşacaq, sәhv güman vә ehtimalların güdazına getmәyә- cәkdir. Bununla da biz doğrunu qoyub zahiri ehtimalların arxa- sınca qaçmayacağıq. Mәlumdur ki, alimlәrimiz Quranın obyektiv başa düşül- mәsi üçün ayәlәrin göndәrilmә sәbәblәrini öyrәnmәyi şәrt qoy- muşlar. Qoymuşlar ona görә ki, xaricilәr vә qeyrilәrinin müb- tәla olduqları ifratçılığa tuş gәlmәyәk. Xaricilәr. müşriklәr barә- dә enmiş ayәlәri müsәlmanların әleyhinә istifadә etmişdilәr. Mәhz bu sәbәbdәn İbn Ömәr Allahın kitabının nazil olduğu şә- raiti istәdiklәri şәkildә yozduqları üçün xaricilәri әn şәr insanlar kimi xarakterizә etmişdi 1 . Quranı öyrәnәn, ya da tәfsir edәnlәrә ayәlәrin enmә sә- bәblәrini bilmәk zәruri olduğu kimi, hәdislәrdәn hökm çıxar- maq istәyәnlәrә dә onların deyilmә sәbәblәrinә dәrindәn agah olmaq, xüsusilә vacibdir. Çünki Quran mahiyyәti etibarı ilә ümumidir, әbәdidir. Prinsip vә ibrәtlәr xaric, Quran xırdalıqlara, ötәri mәsәlәlәr vә ayrı-ayrı hallara münasibәt bildirmәyәn kitabdır. Sünnә isә bir çox lokal, xırda vә müvәqqәti problemlәrin hәlli yollarını göstәrir, Quranın münasibәt bildirmәdiyi ayrı- ayrı mәqamlardan söz açır. Elә isә biz xüsusini ümumidәn, әbәdini müvәqqәtidәn, bütövü hissәdәn fәrqlәndirmәyi bacarmalıyıq; hәr birinin öz mәğzi, öz mәqamı vardır. Demәli, hәdislәrin mәzmununa, deyilmә sәbәblәrinә vә әlaqәli şәraitә, mühitә agah olmaq – Allahın müvәffәq qıldığı şәxsә kömәk edәcәkdir ki, Sünnәni doğru-dürüst başa düşsün. 1 Bax: Şatibi. әl-Müvafәqat. 180 “Siz dünyanıza daha yaxşı bələdsiniz” hədisi Mәsәlәn, belә bir hәdis var: “Siz dünyanıza daha yaxşı bәlәdsiniz” 1 . Bәzi insanlar iqtisadi, siyasi-ictimai sahәlәrdә şәriәtin hökmlәrinә riayәtdәn boyun qaçırmaq üçün bu hәdisә tez-tez istinad edirlәr. Onların iddialarına görә, bu sahәlәr dünya iş- lәrindәndir vә biz dә dünyamıza daha yaxşı bәlәdik. Axı Al- lahın rәsulu dünya işlәrini, hәdisdә deyildiyi kimi, bizim öhdә- mizә buraxıb(!) Görәsәn, hәdis bunumu demәk istәyir? Әsla!!! Çünki Allah tәala peyğәmbәrlәri hәm dә ona görә göndәrir ki, insanlar üçün әdalәtli qaydalar qoysunlar, dün- yadakı hüquq vә vәzifәlәrini onlara öyrәtsinlәr. Bu – ona görә- dir ki, meyarlar, qaydalar itirilmәsin, tәfriqә baş qaldırmasın. Uca Allah buyurur: “And olsun ki, Biz peyğәmbәrlәrimizi açıq-aşkar dәlillәr- lә (möcüzәlәrlә) göndәrdik. Biz onlarla birlikdә (Allahın hökm- lәrini bildirәn sәmavi) kitab vә әdalәt tәrәzisi (şәriәt) nazil etdik ki, insanlar (bir-biri ilә) әdalәtlә rәftar etsinlәr...” (әl-Hәdid, 25). Bu sәbәbdәn, alış-veriş, ortaqlıq, girov, icarә, borc vә di- gәr münasibәtlәri tәnzimlәyәn ayә vә hәdislәr mövcuddur. Belә ki, Quranın әn uzun ayәsi borcların yazılması barәdәdir: “Ey iman gәtirәnlәr! Müәyyәn müddәtә bir-birinә borc verib aldıqda, onu yazın! Bunu (bu sәnәdi) aranızda bir nәfәr katib әdalәtlә yazsın! Katib gәrәk Allahın öyrәtdiyi kimi yaz- maqdan boyun qaçırmasın, yazsın! Borclu olan şәxs borcunu söylәyәrәk (deyә-deyә) yazdırsın vә Rәbbi olan Allahdan qor- 1 Müslim. Came әs-Sәhih, “Fәzilәtlәr” fәsli, hәdis № 2363. Hәzrәti Aişәyә istinadәn rәvayәt olunub. Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|