Sünnəyə münasibətimiz necə olmalıdır?
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
226 salacaq formada dadına çatmaqla mümkündür. Bütün bunları hәqiqi mәnada Uca Allah barәsindә söylәmәk qeyri-mümkün olduğundan bәndәyә ilahi lütfün böyüklüyü mәcaz halında iş- lәdilib. Eyni şeyi qohumluq әlaqәsini kәsmәk haqda da demәk olar. Bu da yaxşılıdan mәhrum etmәk mәnasına gәlәn mәcaz- dır”. İmam Qürtubi deyib: “Qohum-әqrәbalığa aid bu sözün mәcazi vә ya hәqiqi mәnada, yaxud da qiymәtlәndirmә vә bәnzәtmә baxımından deyildiyini bildirsәk, mәnası sanki belә olacaq: “Әgәr qohum- әqrәbalıq dәrk edilәn vә ya danışa bilәn şey olsaydı, şübhәsiz, deyәrdi ki...”. Allah tәalanın “(Ya Peyğәmbәr!) Әgәr Biz bu Qu- ranı bir dağa nazil etsәydik, sәn onun Allahın qorxusundan (ki- çildiyini) parça-parça olduğunu görәrdin (halbuki ağıl vә ruh sahibi olan insan onun öyüd-nәsihәtlәrindәn ibrәt almır)...” 1 ayәsi dә bu cürdür. Ayәnin sonunda deyilir: “...Biz bu misalları insanlar üçün çәkirik ki, bәlkә, düşü- nәlәr”. Burada mәqsәd “sileyi-rәhm” (qohumluq әlaqәlәrini qo- ruyub-saxlama) әmrinin әhәmiyyәtini göstәrmәkdir; yәni, Al- lah tәala “sileyi-rәhm”i Onunla qonşu olmaq istәyәnlәrin mә- qamı sayar, onları özünә qonşu bilәr, himayә edәr. Demәli, Al- lahla qonşu olan şәxs nә tәrk edilәr, nә dә biçarә buraxılar. Pey- ğәmbәr dә (Ona Allahın xeyir-duası vә salamı olsun!) bununla әlaqәdar olaraq başqa bir hәdisindә deyib: “Kim sübh namazını qılarsa, Allahın himayәsindәdir. Allah kimi öz himayәsindәn mәhrum etmәk istәyәrsә, edәr, sonra da cәhәnnәm odunda onu üz üstә yerә vurar”. Hәdisi İmam Müslim sәhih saymışdır. Düşünürәm ki, bir sıra hәdislәrin mәcazi mәnada başa düşülmәsi dinә xәlәl gәtirmir. Tәbii ki, mәcazi mәna mәqbul şә- kildә izah edilmәli, özbaşınalıq vә qәlizlәşdirmәdәn uzaq olma- 1 “әl-Hәşr” ayәsi, 21-ci ayә. 227 lıdır. Bununla yanaşı, hәdisdәki mәcazi mәnanın şәrhinә imkan verәcәk әsaslar olmalıdır. Bu baxımdan: a) obyektiv әqli dәlil; b) açıq-aşkar şәriәt faktı; v) qәti elmi mәlumat; q) danılmaz real nüans tәlәb edilir ki, hәdis müstәqim (hәqiqi) mәnada başa düşülmәsin. Ancaq belә mübahisә yarana bilәr: mövcud әsaslar hәqi- qidir ya yox? Çünki bir insana, qrupa mümkün görünәn әqli mәsәlә başqalarına mümkün görünmәyә bilәr. Odur ki, hәmin mәsә- lәni әmәlli-başlı dәqiqlәşdirmәk tәlәb olunur. Әsassız yozum rәdd edildiyi kimi, qәlizlәşdirici yozuma da “hә” deyilmir. Hәmçinin, mәcazi mәnaya dәlalәt edәn elmi, әqli, dini vә real sübut (fakt) ola-ola hәqiqi mәnadan yapışmaq yolverilmәzdir. Mәcazi mәnaya hәqiqi mәna “donu”nun geydirilmәsi bәzәn bir sıra rasionalistlәr üçün fitnә qapısı rolunu oynayır. Çünki hәmin rasionalistlәr islamda doğru nәqllә aydın ağlın uyğunluğundan xәbәrdardırlar. İbn Ömәrә istinadәn İmam Buxari vә İmam Müslimin rә- vayәt etdiklәri hәdisә nәzәr salaq: “Cәnnәt әhli cәnnәtә, cәhәn- nәmliklәr dә cәhәnnәmә daxil olduqları zaman ölüm gәtirilәr, cәnnәtlә cәhәnnәmin arasına qoyular vә kәsilәr. Daha sonra be- lә bir sәs eşidilәr: “Ey Cәnnәt әhli, ölüm artıq yoxdur! Ey Cә- hәnnәm әhli, ölüm artıq yoxdur!” Bunu eşidәn cәnnәt әhlinin sevinci birә-min artar. Cәhәnnәmliklәrin dә kәdәrinә kәdәr qa- tılar” 1 . 1 İmam Buxari. Came әs-Sәhih, hәdis № 6548. Hәmçinin, bax: Fәth әl-Bari. әl-Lu`lu` vәl-Mәrcan, hәdis № 1812. 228 Әbu Sәidә istinadәn İmam Buxari vә İmam Müslimin rә- vayәt etdiklәri başqa bir variantda isә belә deyilir: “...ölüm qә- şәng qoyun şәklindә gәtirilәr...” 1 . Görәsәn, bu, nә demәkdir? Ölüm necә kәsilә bilәr axı? Ölüm dә ölәrmi? Qazi Әbubәkr ibn әl-Әrәbi sözügedәn hәdis haqda yazır: “Bu hәdisin müşkül tәrәfi sağlam ağla әksliyindәdir. Çünki ölüm “әrәz”dir (aksidensiyadır). “Әrәz” isә cismә çevrilә bilmәz. Elә isә (“әrәz”i) necә kәsmәk olar axı?! Bәzilәri hәdisin sәhihliyini tәkzib etmişlәr. Başqaları da hәdisi yozaraq bildirmişlәr ki, onda bәnzәtmә vardır, kәsilmә hәqiqi deyildir. Başqa birilәrinә görә isә kәsilmә hәqiqidir. Kә- silәn dә ölümdәn mәsul olandır (ölüm mәlәyidir – mütərcim). Hәr kәsin canını aldığı üçün ölüm mәlәyini hamı tanıyır. “Fәth әl-Bari” kitabında Hafiz ibn Hәcәr yazır: “Sonrakı dövr alimlәrindәn bәzilәri bu fikrә tәrәf çıx- mışlar”. Daha sonra Mazirinin belә dediyini nәql edir: “Bizә gö- rә, ölüm bir “әrәz”dir. Mötәzililәrә görә isә o, heç bir mәna ifa- dә etmir. Elә isә iki mәzhәbә (tәlim nәzәrdә tutulur – mütərcim) görә, (ölüm) nә qoyun, nә dә ki çisimdir. Yәni, burada bәn- zәtmә vә tәşbeh vardır...”. Daha sonra sözünә belә davam edir: “Ancaq Allah bu cismi yaradıb kәsә dә bilәr. Bununla da cәn- nәtliklәrin ölmәyәcәyini onlar göstәrmiş olar”. “Tәzkirә” kitabında İmam Qürtubi dә eyni fikirdәdir. Bütün bu yozumlar, İbn әl-Әrәbinin dә dediyi kimi, mә- cazi sözün müstәqim mәnada izahının yolverilmәzliyindәn irәli gәlir. Hәdisi mәcazi mәnada başa düşmәk onu rәdd etmәkdәn daha münasibdir. Bu hәdis bir neçә sәhabәdәn sağlam istinadla rәvayәt olunub. Әgәr yozuma imkan varsa, onda inkara nә ha- cәt?! 1 әl-Lu`lu` vәl-Mәrcan, hәdis № 1811. 229 Habelә, “Fәth әl-Bari” kitabında İbn Hәcәr adını çәkmә- diyi bir şәxsin belә dediyini yazır: “Allahın cisimlәrdәn “әrәz” yaradıb onları maddәyә çe- virmәsinә heç nә mane deyildir. İmam Müslimin “Came әs-Sә- hih” kitabında belә bir sәhih hәdis var: “Bәqәrә” vә “Ali-İm- ran” (surәlәri axirәtdә) sanki iki bulud tәk gәlәrlәr”. Vә bu cür bir neçә hәdis dә rәvayәt olunub” 1 . Böyük alim Şeyx Әhmәd Mәhәmmәd Şakir dә bu görüşә meyl göstәrmişdir. O, “Fәth әl-Bari” kitabına istinadәn İbn әl- Әrәbinin sözügedәn hәdis barәdәki fikirlәrini qeyd etdikdәn sonra yazmışdı: “Bütün bunlar bizdәn tәlәb olunmayan şeylәrә öhdәçi ol- maq, yalnız Allaha mәlum olan qeybә hücum etmәk demәkdir. Öhdәmizә düşәn şey tәlәb olunan şәkildә qeybә inanmaqdır, inkar edib yozmaq deyildir. Hәdis sәhih hәdisdir. İmam Buxari bu hәdisin Әbu Sәid әl-Xudri istinadını, İbn Macә vә İbn Hib- ban isә Әbu Hüreyrә istinadını sәhih hesab ediblәr. Real cisimlәri dәrk edәn ağıl metafizik qeyb alәmini qav- raya bilmәz. Әgәr ağıl bәzәn rasional maddi hәqiqәtlәri dәrk edә bilmirsә, onda irrasional qeyb mahiyyәtlәrini necә qavra- sın?! Müasir elm tәsbit edib ki, materiya (maddә) itmir, gücә (enerjiyә) çevrilir. Habelә, sәnayedә, müxtәlif fәaliyyәt sahә- lәrindә enerjinin dә gücә çevrilmәsi baş verir. Allah bilir, bun- dan sonra daha hansı kәşflәrә imza atılacaq. Bir onu bilirik ki, insan ağlı mәhdud vә acizdir. Materiya, qüvvә, substansiya, ak- sidensiya – bütün bunlar dәrindәn araşdırma mәqsәdilә mahiy- yәtlәrin ifadәsi üçün yaradılmış terminlәrdir. Yaxşı olar ki, in- san inad göstәrmәyib inansın, yaxşı işlәr görsün, qeyb mövzu- 1 İbn Hәcәr әl-Әsqәlani. Fәth әl-Bari, cild II, “Dar әl-Fikir” nәşriyyatı, sәh. 421. Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|