Suvarma əKİNÇİLİYİ (Dərs vəsaiti)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
143 dərinliyində. Payızlıq buğdanı təmiz heriklərdə və qeyri-herik sələflərdən sonra becərirlər. Suvarma şəraitində yazlıq buğdanı çoxillik otlar əkinindən habelə cərgəarası becərilən və payızlıq bitgilərdən sonra becərirlər. Axırıncı biçimdən dərhal sonra çim 20-22 sm dərin- liyində şumlanır.Daha dərin əkin məqsədəuyğun sayılmır, çünki bu yoncanın kök qalıqlarının parçalanmasını yavaşıdır. Yoncanın cücərməsinin qarşısını almaq üçün əkinə 10-12 gün qaldıqda cücərən bitgilər biçilir, yaxud üzləmə aparılır və onun kök boğazı qurudulur.Tədqiqatlar sübut edir ki, yoncanın cücər- məsinə qarşı mübarizə tədbiri kimi tarlada iki yaruslu kotanla şum aparmaq daha məqsədəuyğun hesab edilir.Bu vaxt üst qat (0-15 sm) yoncanın kök boğazcıqları ilə birlikdə şırımın dibinə atılır və həmin qalınlıqda əkin qatının aşağı hissəsi ilə üstü örtülür. Suvarma şəraitində kartofu dənli bitgilərdən habelə çoxillik otlardan sonra becərirlər. Kartof altındakı torpaq yumşaq və onun hava keçiriciliyi yaxşı olmalıdır. Lakin humus qatı zəif olan şorlaşmamış torpaqlarda əkin dərinliyi 30-32 sm-ə çatır. Kartof basdırıcılarla kartof yumruları basdırılarkən səpinqabağı becərməni gəvahinli üzləyicilərlə yaxud kultivatorlarla 15-20 sm dərinlikdə aparırlar. Cərgəarası becərmələrin dərinliyi 12-15 sm olur.Onların aparılma vaxtı torpağın suvarmaya hazırlanması və suvarmadan sonrakı qulluq işləri ilə əlaqədardır.Dibdoldurulması kartof yumrularının çox əmələ gəlməsinə səbəb olur.Əgər dibdol- durulması çarpaz aparılırsa, onda əvvəlcə onu və kultivasiyanın cərgələrin eninə istiqamətdə aparırlar.Sonra suvarma istiqamətin- də, suvarma şırımları açılması ilə eyni vaxtda aparılır. Çəltik üçün ən yaxşı qaratorpaq, çaybasarların torpaqları və tünd şabalıdı torpaqlardır.Əgər drenaj sistemi vardırsa və sistema- tik olaraq yuyulma aparılırsa onu şorlaşmış torpaqlarda da becərmək olar. Çəltik üçün torpağın hazırlanmasına sələf yığımından dərhal sonra başlanılırsa, sahə axırıncı yığımdan dərhal sonra şumlanır. Yeni mənimsənilən torpaqlarda çəltik becərilərkən torpağın hazırlanmasına səpindən bir il əvvəl başlamaq lazımdır.Bunun üçün yazda sahə hamarlanır, əkilir və alaq otları ilə mübarizə 144 aparılır, payızda isə təkrar şum aparılır. Yazda səpinə qədər malalama və alaqların məhv edilməsi üçün 2-3 dəfə səpinqabağı kultivasiya aparılır.Əgər dondurma şumu şiddətli dərəcədə kipləşmişdirsə çizellənir, yaxud da təkrar şum aparılmaqla, üzdən kultivasiya çəkilir, lazım gəldikdə isə malala- ma və ya vərdənələmə aparılır. 9.3. Gübrələmə sistemi Suvarma şəraitində gübrələrin kənd təsərrüfatı bitgilərinə müs- bət təsiri bir sıra təcrübə müəssisələrinin, elmi-tədqiqat işlərinin yekunları ilə sübut olunmuşdur. Gübrələrin tətbiqinin və dərin əkinin növbəli əkində nizama sa- lınması torpağın münbitliyinin və kənd təsərrüfatı bitkilərin məh- suldarlığını artırır. Suvarmada üzvi maddələrin parçalanması yüksək sürətlə get- məsinə baxmayaraq onun ehtiyatı üzvi gübrələrin verilməsinə görə kök sisteminin artması ilə bərpa olunur. Suvarma əkinçiliyi sisteminin başlıca elementlərinin eyni vaxt- da mənimsənilməsi növbəli əkin, torpağın becərilməsi və güb- rələrin tətbiqi kənd təsərrüfatı bitkilərinin həm suvamanın, həm də aqrotexnikanın digər qaydalarının səmərəliliyini xeyli artırır. Belə vəziyyət Xerson kənd təsərrüfatı institunun təcrübə təsərrüfatının qaratorpaqlarında aparılmış təcrübələrdə təsdiq olunmuşdur. 9.4. Suvarma şəraitində vahid sahədən bir ildə iki məhsul alınması Uzunmüddətli şaxtasız dövrə malik olan bölgələrin suvarılan torpaqlarında eyni sahədən iki dəfə məhsul almaq olar.Suvarma olmadan torpaqda yığılmış bitkidən sonra rütubət kifayət qədər olmadığından ikinci məhsul almaq çətindir.Suvarmada bu qorxu olmur.Orta Asiyada, Cənubi Qazaxıstanda, respublikamızın aran bölgələrində kövşənlik bitkilərinin becərilməsi nəticəsində məhsul- darlığı artırmaq mümkünür. Çünki orada effektiv temperaturların 145 müddəti daha uzundur. Respublikamızın aran bölgələrində qarğıdalı, sorqo, paxlalı bit- kilər vahid sahədən bir ildə iki dəfə məhsul əldə etmək üçün qiy- mətli bitgi hesab olunur. Təkrar səpinlər müddətində torpağın və havanın temperaturunun yüksək olması cücərtilərin əmələ gəlmə- sinə, yayın ikinci yarısında günün qısa olması bitgilərin sürətlə inkişaf etməsinə səbəb olur. Belə şəraitlərdə qarğıdalının vegeta- siya müddəti məhsulunu azaltmadan bir qədər qısalır. Vahid sahədən bir ildə iki dəfə məhsul əldə etmək üçün ən mü- hüm şərtlərdən biri torpağın yaxşı becərilməsidir. Tədqiqatlar gös- tərir ki, noxud altından çıxmış torpaqda becərmə üsullarının qarğı- dalının kövşənliyə səpin və noxudun təkrar səpinlərinin məhsuluna təsiri böyükdür. Suvarılan çəmən torpaqları yazda səpilən bitgilə- rin yığım dövrü şiddətli kipləşdiyindən, təkrar səpin üçün kövşən- likdə torpağın dərin şumlanması və digər becərmə aqrotexnikasına riayət olunmalıdır. Müəyyən olunmuşdur ki, tarla dərin şumlandıqda (22-25 sm) təkrar bitgilərin altındakı torpağın bir metrlik qatında diskili üzləyicilərlə becərilməyə nisbətən 4%, nitrat azotunun və fosfat turşusunun ehtiyatları isə 11-12% atıq olur. Suvarma şəraitində kövşənlik qarğıdalısı becərilməsində tor- pağın əsas becərilmə üsullarının öyrənilməsi göstərdi ki, 24-26 sm dərinlikdə əkin, diskləmə və sacsız becərmə ilə müqayisədə xeyli üstünlüyə malikdir. Cərgəarası becərilən bitgilər altında dərin əkin aparılmış yüngül torpaqlarda kövşənliyə səpilən qarğıdalını yerləş- dirərkən müstəsna hal kimi səthi becərmələr aparmaq olar. Bəzi bölgələrdə kövşənlik müddəti qısa olduğu üçün ikinci məhsul almaq məqsədilə çox vaxt birillik ot qarışığından istifadə olunur. Vahid sahədən bir ildə iki dəfə məhsul əldə etmək qaydaları mənimsənildikcə yazlıq yem bitgilərinin səpinləri azaldılır və su- varma şəraitində dənli bitgilər altında səpin sahələrinin artırıl- masına imkan verir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|