T a n I t I m t a h L i L e L e ş t I r I d e r g I s I y önetim y eri Gazi m ustafa Kemal Bulvarı, 133 06570 Maltepe / ankara t elefonlar Santral: 312) 232 22 57-231 23 48 Yazı
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Füyuzatçılarm Mektebi
- Füyuzat Edebî Mektebi
- Füyuzat Edebî M ektebi
- Füyuzat Dergisinden
- Füyuzat Dergisi
- Füyûzat
- HablüI-M etin
- Molla Nasreddin
- A zerbaycanlI
- Füyûzat Edebî M ektebi
Füyuzatçılarm Mektebi Şamil Veliyev (Köprülü); Füyuzat Edebî Mektebi, İlim Yayınevi, Bakü, 1999,443 s.
Kafkas Üniversitesi Öğretim Görevlisi A srı bir bakım a T ürk dün y asın ın rönesans dönemi olarak nitelendirebiliriz. • Tanzim at Ferm anı'yla önceden hep içe dönük olan aydınlar klasik çizgilerini aşarak siyaset, ekonomi, dil, edebiyat ve benzeri alanlarda hep batıyı örnek almaya başlamıştır. Aynı zamanda, o dönemde batı her alandaki gelişm eleriyle dünyanın bir çok milletlerini-bu m illetlerin içinde Asya milletleri de mevcuttur.- şaşırtmakta ve kendine imrendirmektedir. XIX. asırdan itibaren Türk dünyasında millî kimliğini bulma ve kendini anlamaya çalışma süreci başlar. Bu süreç başlangıçta eğitim vasıtasıyla gerçekleştirilir. Bir grup aydın, bildiklerini pek çok şeyden haberdar olm ayan kitlelere ulaştırm aya ve onları bu yolda eğitmeye başlar. Tanzim at nesli ve onları takip eden diğer edebî topluluklar hep aynı amacı gütmüşlerdir. Osmanlı'da başlatılan bu hareketler Çar Rusyası'nda yaşayan Türk aydınlarım da derinden etkilemiş, onlar bütün kısıtlam alara ve zorluklara rağmen özünü ve m illî değerlerini tanım a yolundaki gayretlerini halk arasında devam ettirmişlerdir. Tabii, bu hareketler hep birbiriyle bağlantılıdır. Türk toplumlan arasında yaşanan her gelişm e bu toplum ların birbirinden etkilenmesi sonucudur. Özünü tanım a yolunda m ücadele veren bütün Türk aydınları mücadele şekillerini genellikle Anadolu Türklerini ve onların yöntem lerini örnek alarak, onlardan etkilenerek belirliyorlardı. Biz, XIX. asrın sonu, X X . asrın başlarında Türk dünyasında hakim olan genel durum u ve bu m ücadeledeki zorlukların detaylarını tam olarak bilemiyoruz. Bize mâlum olan sadece Anadolu Türklerinin bu yoldaki çabalarıdır. Anadolu aydınları, yenileşme yolunda pek çok tazyike m aruz k aldığı gibi m illiyeti ve dini içerisinde Türk topluluklarını asimileye uğratarak yok etmek isteyen Rus idaresine karşı mücadele veren Türk aydınları bu zo rlu k ların kat kat fazlasına m aruz kalmaktaydı. Onların millî istiklâl mücadelelerini nasıl, hangi şartlard a ve ne zo rlu k larla yaptıkları bazı nedenlerden dolayı bizlerce meçhul kalmaktadır. Biz, bu türden bilgilere Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra kurulan Türk C um huriyetleri'nde yapılan siyasî ve edebî çalışm alar, bu konuda yayım lanan kitaplar vasıtasıyla ulaşabiliyoruz. Elim izde tarih, edebiyat, uluslararası ilişk iler ve benzeri alanlarda çalışan araştırm acıları yakından ilgilendiren bir kitap var. 1999 y ılın d a B akü'deki İlim Y ay ın ev i'n d e
m üellifi "K örpülü Şam il V eliy ev "d ir. K itap 443 sayfadan ibarettir. Kitabın başında AzerbaycanlI Prof. D r. K em al T a lip z a d e ta ra fın d a n "F iiy u za t'ta n Azerbaycan Halk Cumhuriyetine D oğru" adlı bir takriz vardır. Bu yazıyı takiben "Giriş" bölümü yer almaktadır. Yazar, kitabım dört bölüme ayırmıştır. Birinci bölümde Füyuzatçılarm idealleri ve estetik düşüncelerinden, ikinci b ö lüm de F ü y u zatçılar ve klasik ed eb iy at meselelerinden, üçüncü bölümde Çağdaş Azerbaycan Edebiyatının inkişafında Füyuzatçılarm önem inden, dördüncü bölümde ise Füyuzatçılarm bedii sanatkarlık özelliklerinden bahsedilm iştir. D aha sonra sonuç bölümü Azerbaycan Türkçesi, Rusça ve İngilizce olarak verilmiş, müellifin çalışmaları sırasında istifade ettiği kaynaklar num aralandırılarak en sonda yer almıştır. Füyuzat Edebî M ektebi adıyla tanıdığımız bu kitap, 1906 yılının K asım ayında, B akü'de Kaspi m atbaasında eğitim ci m isyoner H acı Zeynelabidin Tağıyev'in maddi desteğiyle ve Ali Bey Hüseyinzade'nin redaktörlüğünde 1907 yılının Kasım ayına kadar 32 sayısı çıkarılan Füyuzat Dergisi'nden, bu derginin m uhtevasından, amacından ve dergide yazan şair ve yazarlardan bahsetmektedir. Giriş bölümünde yazar, Füyuzat Dergisi’nin yazar kadrosundan, amaçlarından bahsederek,"Kitab-ı Dede Korkut orta asırlarda, Fuzuli XVI. asırda umumi Türk değerleri bakımından ne kadar ehemmiyet arz ediyorsa XX. asrın başlarında yayımlanan Füyuzat Dergisi de aynı derecede ehemmiyete maliktir" diye belirtir. Derginin başında "Haftalık Edebi, Siyasi, İçtim ai, M usavvir, Türkçe Mecmua-i İslamiyye'dir" şeklinde bir serlevha bulunmaktadır. Dergide bedii, İlm î, kültürel ve siyasî yazılarla beraber dünya edebiyatından tercüm eler, eğitim , tıp, tarih, coğrafya ve benzeri konulu yazılara da yer verildiğini belirten yazar, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bayrağındaki üç rengin-kırmızı, yeşil, mavi renklerinin- sembolize edilerek kullanılması fikrinin de Füyuzatçılar tarafından ortaya atıldığını ifade eder. Bu yönde
önemli bir yer tutar. Sembolize edilen renklerden yeşil İslamiyet'i, mavi Türklüğü, kırmızı ise bağımsızlık ve gelişmişliği temsil eder .Yazar, Füyuzatçıların şahsında o dönem de A zerbaycanlI ayd ın ların ne yapm ak istediklerini söyle sıralar: 1-Füyuzatçılar demokratik prensipleri esas alan bir yönetimi savunuyor, "hür ve bağımsız Azerbaycan"ın dünya arenasında yerini almasını istiyorlardı. 2 -G ü lista n (1 8 1 3 ) ve T ü rk m e n ç a y (1 8 2 8 ) antlaşmalarından sonra ikiye bölünen ve her iki tarafı da sömürülen Azerbaycan'ın tarihi kaderi Füyuzatçıları çok düşündürüyordu. Onlar milli eğitimcilik idealini ve Gaspıralı İsm ail B ey’in "Dilde, fikird e, işte birlik" sloganını esas alarak vaziyyetten çıkış yollarını arıyorlardı. Derginin redaktörü Hüseyinzade Ali Bey’in, XX.asnn başlarında yeni neslin yetiştirilmesi yönünde ortaya attığı "Bize fedai lazımdır. Türk hissiyatlı, İslam
gerçekleşerek sonradan "Türkleşmek, İslam laşm ak, Muasırlaşmak" şekline dönüştü. “Füyuzatçıların İdeali, Estetik Mevkii" adlı birinci bölüm de dergide m akaleleri yayım lanan Ali Bey H ü sey in zad e, A hm et A ğ ao ğ lu , H üseyin C avid, Muhammed Hadi, Abbas Sehhet, Abdulla Şaik, Seyyid Hüseyin, A bdulla Sur, A hm et Kem al, Haşan Sabri Ay vazo v gibi şahsiyetlerden bahsedilir. Füyûzat'>Füyûzat Dergisi’nin kendinden önce Azerbaycan'da yayımlanan
ve dergilerden de faydalandığını bildiren yazar, bu derginin XIX.asrın sonları ve XX. asrın başlarında K alküta'da yayım lanan Hablü'I-M etin, İstanbul'da yayımlanan Servet-i Fünun ve benzeri dergilerden de faydalandığını ifade eder. Bu bölümde Füyûzat Dergisi ile aynı dönemde yayın hayatına başlayan, Füyuzat’tan farklı olarak Azerbaycan edebiyatında tenkidi realizmin temellerini atan Molla Nasreddin Dergisi’nden ve onun yayın kadrosundan da bahsedilerek, iki derginin benzer ve farklı yönlerine, birbirine olan münasebetlerine de değinilir. Burada Türkçülük, İslamcılık ve Avrupalılık fikirleri üzerinde durulur, Türklerin kendi soy köklerini tanım aları yönünde araştırm alar yapılır, makaleler yayım lanır, Türk tarihine dönüş yapılır. Ali Bey Hüseyinzade'nin "Türkler kimdir ve kimlerden ibarettir? " (Ali Bey H üseyinzade, H ayat G azetesi, 10, 16, 26 Haziran, 4, 24 Temmuz, 13 Ağustos, 11,13 Ekim 1905 tarihli, 4 ,9 ,1 6 ,2 8 ,3 5 ,5 2 ,8 1 ,8 2 . sayılar) adlı makalesi, Ahmet Ağaoğlu ve diğerlerinin bu konudaki yazılan derginin sayfalannda yer alır.İslam'a bakışlan çok müsbet ve hassas olan Füyuzatçılar "Bir insanın dinini bilmeden dürüst, ahlaklı bir birey o lam ayacağı" görüşünü savunuyorlardı. XX. asnn aydınlan bu yönleriyle XIX. asnn materyalist aydınlanndan ciddi bir şekilde farklılık arz etmektedir. F ü y u za tçılar, A v ru p alılaşm ak d ü şü n cesin i, Avrupa'nın tekniğini, sanayisini, ilm ini, fennini ve edebiyatını derinden öğrenip uygulam ak şartı ile savunuyorlardı. Bu amaçla da dergi sayfalarında çeşitli makalelere, Tolstoy, Goethe, Siller, Puşkin ve benzeri şair ve yazarların eserlerin in tercü m elerin e yer vermişlerdir. Füyuzatçılann Batıdan aldıklan yeni edebî türler hakkında bu bölümde bilgi verilmiştir. Aynca bu bölümde XIX. asnn sonu ve XX. asnn başlannda yetişen çoğu
A zerbaycanlI şair ve
yazarların bir araya
gelerek 26 Ağustos 1919 tarihinde "Yaşıl Galeni" adlı bir edebî cemiyet oluşturmalan ve bu cemiyete üye olan seksen civarında şair ve yazar hakkında önemli bilgiler de bulunmaktadır.
adlı ikinci bölümde Füyuzatçıların Klasik edebiyata çok önem verdiğinden, doğu ve batı m edeniyetini, edebiyatını derinlemesine öğrenerek tahlil etmelerinden bahsedilir. "Füyuzatçılar klasik edebiyatı araştırırken
A li Bey H üseyinzade "Türkler K im dir ve Kim lerden İbarettir?" adlı araştırm asında batılı ve doğulu Türkologların eserlerinden faydalanarak Türk m illiyetini, T ürk boylarını tanıtan seri m akaleler yayınlamıştır. Bununla beraber Nizami Gencevi, Ömer Hayyam, Mehseti Gencevi, Mevlana Celaleddin Rumî, Sadî, Hafız, Fuzulî gibi Şark klasiklerini iyi öğrenerek bunlann eserlerindeki mazmunları, felsefî ve tasavvulı düşünceleri tahlil etm işlerdir. Eski Yunan, Alman. Fransız, İngiliz klasiklerine de önem verm işlerdir, bunları ö ğrenerek D oğu ile B atı arasın d a ilginç mukayeseler yapm ışlardır. M esela Tolstoy ile Sadi arasında ilginç bir m ukayese m evcuttur: "Sadi de bugünkü Tolstoy gibi tul-i m üddet yaşam ış, uzun seyahatlerde bulunmuş, askerlik yapm ış, dünyanın her germ ve serdini görmüştür. Asarı, ticaret hayatı ile doludur. Sadi hayatın kendisi gibi gah handan ve mesrur, gah gamlı ve meyus, gah latife-gu, gah facia- 2001 / Güz 30 Bilge 75 Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|