T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
yardım istemek yerine daha iyi ilişkiler içinde bulunduğu Prusya’ya müracaat etmiştir. Bu dönemle birlikte başlayan Osmanlı-Alman yakınlaşması Türk ordusunda görev yapan Alman subayları sayesinde artarak devam etmiş ve 1 nci Dünya Savaşı ile son bulmuştur. II. Mahmut döneminde Osmanlı hizmetine giren Yüzbaşı Moltke ve arkadaşlarının çalışmalarıyla Redif teşkilatı kurulmuştur. Prusya’daki Landor teşkilatı örnek alınarak kurulan bu teşkilat, büyük bir halk kitlesini uzun süre silâhaltında tutmadan, askerlik çağında bulunanlardan, mümkün olduğu kadar fazla miktarda eğitim görmüş bir kuvvete sahip olmak amacıyla kurulmuştur. II. Mahmut’un ölümü sonrası ülkelerine dönen Moltke ve arkadaşları yaklaşık dört yıl kaldıkları Osmanlı Devletinden ayrılırken Yzb. Mölbach isimli Alman subayı daha sonra paşalığa yükseltilmek üzere şimdilik İstihkâm Albaylığa yükseltilmiştir. Bu durum müslüman olmayan birisi için Türk ordusunda ilk kez görülen bir uygulamadır (Wallach, 1985:19). Öte yandan, 19. yüzyılın ilk yarısı boyunca, Osmanlı’nın toplumsal ve kurumsal yapısındaki yenilenme süreci devam etmektedir. Pek çok yeniliğin birbirini izlediği bu dönemde ayrıca 1839’da Gülhane Hatt-ı Hümayunu ilan edilmiştir. Avrupa devletlerinin baskılarının oldukça arttığı bir dönemde, eski Londra ve Paris elçisi Mustafa Reşit Paşa tarafından açıklanan Gülhane Hatt-ı Hümayun’u yeni bir dönemin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Tanzimat dönemi olarak adlandırılan bu döneme ismini veren Gülhane Hatt-ı Hümayun’u (Tanzimat Fermanı) Topkapı Sarayının Gülhane bahçesinde, padişah ve yabancı devlet adamlarının katıldığı bir törenle 9 Kasım 1839 tarihinde ilan edilmiştir. Gerek ilan ediliş şekli, gerekse içerdiği hükümler itibariyle bir hattı hümayundan çok daha fazla şey ifade eden Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devletinin iç hukukunun batılı devletlerin etkisiyle yeniden düzenlenmesi girişimidir. Padişah Abdülmecit ve devlet adamlarının Tanzimat Fermanının ilkelerine bağlı kalacağına dair ant içmeleri, fermanın ne kadar önemsendiğinin bir başka göstergesidir. İçerik olarak Fransız Devrimin ortaya koyduğu insan hakları ilkeleri ile büyük oranda benzerlik taşıyan Tanzimat Fermanı, kanunların uygulanmasında gayrimüslimlerle müslümanların eşit tutulacağını beyan etmiştir. Ayrıca Avrupa ülkelerindeki anayasa hükümlerine benzeyen; insanların yasalar karşısında eşit tutulacağı, herkesin can, mal ve ırz güvenliğinin sağlanacağı, her kişinin mal edinme hakkı bulunduğu ve gücüne göre vergi alınacağı, yasa gereği olmadıkça kimsenin 224 cezaya çarptırılamayacağı gibi hükümler içermesi nedeniyle Avrupa tarzı bir hukuk reformuna benzemektedir. Tanzimat dönemi ile birlikte Osmanlı kültür hayatında büyük değişiklikler görülmeye başlamıştır. Edebiyat, düşünce ve yazışmada örnek alınan Arap ve Fars dünyası bırakılarak düşünce açısından batıya genel bir yöneliş yaşanmıştır. Çok sayıda çeviri yapılmış, gazete çıkarılmış ve tiyatro eserlerinin ilk örnekleri görülmeye başlanmıştır. Tanzimat öncesi batılılaşma hareketlerinde Avrupalı uzmanlardan yararlanılırken, Tanzimat’ta batıda bulunmuş olan veya batıyı bildiği yabancı dil aracılığı ile tanımayı başarmış olan Türklerden yararlanılmıştır. Ancak Tanzimat öncesi batılılaşma hareketleri Avrupa devletlerinin doğrudan etkisi dışında gelişmişken, Tanzimatla birlikte yabancı devletlerin de yeniliklerle ilgili düşüncelerini içeren nota, program ve planlar vererek batılılaşma hareketlerine müdahale ettiği görülmektedir. Aslında Tanzimatla başlayan yenilik hareketlerinin en büyük özelliği Avrupa devletleri tarafından yönlendirilmiş olmasıdır. Batılı devletler gözlerini diktiği Osmanlı topraklarına sahip olabilmek için bir yandan onun kendi uygarlığının nimetlerine yönelmesini desteklemiş, diğer taraftan da onu bir kimlik kargaşasına sürükleyecek kültürel ve siyasi propagandayı yürütmüş ve ekonomik olarak kendisine bağlı kılmıştır. Avrupa devletleri tarafından kapitalist dünya sisteminin bir parçası haline gelmesi için yönlendirilen Osmanlı Devleti de, 19.yüzyıl boyunca bir yarı sömürge konumuna gelmiştir. İthal edilen tüketim mallarına yönelik harcama artışları da Osmanlı bürokrasisinin üst kademeleri tarafından körüklenmiş ve devlet maliyesi iyice bozulmuştur. Bunun sonucu olarak Osmanlı Devleti, 1855 yılında imzaladığı bir antlaşma ile ilk kez dış borç almış ve bu süreç 1881’de Düyun-u Umumiye İdaresinin kurulmasına kadar devam etmiştir. Tanzimat Fermanının Osmanlı askerlik düzenine de önemli yenilikler getirdiğini görmekteyiz. Bu fermanla askerlik hizmeti, gayri müslümlerde dâhil bütün Osmanlı tebaasını kapsayacak şekilde bir vatandaşlık ödevi haline getirilmiştir. Ayrıca sınırsız olan askerlik süresi bir esasa bağlanarak yeniden düzenlenmiştir. Tanzimat Fermanına dayanarak 1843’te çıkarılan başka bir yasa ile de orduda köklü değişiklikler yapılmıştır: Ocak usulündeki zorunlu askerlik kaldırılarak yerine kura sistemi getirilmiştir. Piyade, Süvari ve İstihkâm birlikleri Fransız talimnamelerine göre düzenlenirken, Topçu 225 birlikleri ise Prusya sistemine göre yetiştirilmeye başlanmıştır. 1844 yılından itibaren her bölgeden genişliğine ve nüfusuna göre orantılı bir sayıda asker alınmış, her aileden bir kişinin askere alınması kural olarak kabul edilmiştir. Ancak eşitlik ilkesi sadece kâğıt üzerinde kalmış ve gayri müslimler askerliğe alınamamıştır. Tanzimat döneminden itibaren Osmanlı Devletinin iç ve dış siyasetinde Avrupa devletlerinin etkisinin arttığı görülmektedir. Hatta batılı devletler Osmanlı bürokrasisindeki atamalarda bile belirleyici rol oynamaya başlamıştır. Kendilerine bağlı kişileri diledikleri gibi üst dereceli görevlere getirirken, menfaatlerine engel olan bir yöneticiyi derhal görevden aldırabilir hale gelmişlerdi. Zaten fermanla birlikte getirilen yenilikler Anadolu’daki Türk halkına hiçbir kazanç getirmemiş, sadece gayri müslim tebaanın bir takım olanaklar kazanmasını sağlamıştır. Bu devirden itibaren gayri müslimlerin ekonomik güçlerinde olağanüstü artışlar yaşanmış ve buna paralel olarak devlet içindeki siyasi güçleri de büyük oranda artmıştır. 1854 yılında İngiltere ve Fransa ile birlikte Rusya’ya karşı Kırım savaşı’na giren Osmanlı Devleti savaştan galip olarak çıkmasına rağmen hiçbir şey elde edememiştir. Savaştan sonra imzalanan Paris Antlaşmasına göre, Osmanlı Devleti Avrupa Konseyine katılıyor ve toprakları Avrupa devletlerinin güvencesi altına alınıyordu. Ancak bunun karşılığı olarak Osmanlı Devleti içerisindeki gayrimüslimlerin konumunun, daha da iyileştirilmesi için Islahat Fermanı ilan ediliyordu. Böylece, Paris antlaşmasında ki sözde vaatler karşılığı, Osmanlı Devletinin iç siyasetindeki bütün insiyatif Avrupa devletlerine bırakılmış oluyordu. 19.yüzyılda ortaya çıkan askeri yenilik hareketlerinin en önemli özelliği, Lale Devrinden beri referans ülke olarak alınan Fransa’nın yerine Almanya’nın geçmiş olmasıdır. Fransa’nın Mısır’a saldırmasıyla başlayan Osmanlı-Fransız ilişkilerindeki bozulma, Fransa’nın Yunan isyanını fiili olarak desteklemesiyle kopma noktasına gelmiştir. Bu nedenle Sultan II. Mahmut, yapacağı askeri yenilikleri uygulamak için Fransa’ya değil Almanya’ya müracaat etmiştir. 1835–1838 yılları arasında Osmanlı hizmetinde görev yapan Moltke ve arkadaşlarından oluşan askeri heyet Almanya’dan gönderilen ilk resmi heyet olma özelliğini taşımaktadır. Genellikle danışman olarak görev yapan bu subayların, Redif teşkilatının geliştirilmesine ve yeni askeri teşkilat yapılanmalarına önemli katkıları olmuştur. Moltke ve arkadaşlarının 1838 yılında 226 Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|