Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
45
Vertikal datum ham gorizontal datumga oʻxshab ma’lum
bir hudud yoki
davlat uchun alohida ishlab chiqiladi. Shuning uchun har bir davlatda alohida
vertikal datum ishlab chiqilgan boʻlib, oʻsha hudud uchun asos qilib olingan
dengiz, okean sathlariga asoslanadi. Masalan, Buyuk
Britaniya uchun vertikal
datum hisoblangan Nyuvlin Datumi uchun dengiz sathi Kornvalda joylashgan
Nyuvlin dengizining 1915
–
1921-yillar orasidagi oʻrtacha dengiz sathi asosida
hisoblanadi.
Lekin bu sath, avval aytganimizdek, boshqa hududlar uchun nol
balandlik hisoblanmaydi va ular turlicha boʻladi.
Demak, yuqoridagi fikrlarni jamlagan holda quyidagi muhim ta’riflarga
kelishimiz mumkin:
geodezik datum yerdagi nuqtalarning koordinatalarini
hisoblash uchun
zarur boʻladigan oʻzgarmas birliklar toʻplamidir va u boshqa geodezik
oʻlchashlarga asos boʻladi;
geodeziya va kartografiya sohasida nuqtaning joylashuvini aniqlashda
datum referens nuqta hisoblanadi va koordinatani hisoblash uchun yerning
yordamchi modeli sifatida qaraladi;
gorizontal datumlar yer yuzidagi nuqtalar oʻrnini
kenglik va uzoqlik
asosida tasvirlash uchun xizmat qiladi;
vertikal datumlar joyning balandliklari va suv osti chuqurliklarni oʻlchash
uchun xizmat qiladi.
2.4.
GATda koordinata sistemalari
Biror nuqtaning boshlangʻich deb qabul
qilingan boshqa bir nuqtaga
nisbatan joylashgan oʻrnini ifodalovchi miqdorlar shu nuqtaning koordinatasi
deyiladi. Fan va texnikaning turli sohalarida xilma-xil koordinata sistemalaridan
foydalaniladi. Geodeziyada
asosan geografik koordinata, toʻgʻri burchakli
koordinata, qutbiy koordinata sistemasidan foydalaniladi.
Geoaxborot tizimida masalalarni hal qilishda koordinata muhim rol
oʻynaydi. Bunday masalalarga mos koordinata
sistemasini aniqlash, geografik
koordinatadan proyeksiyalangan koordinataga proyeksiyalash, proyeksiyalangan
koordinatalarni boshqa sistemalarga qayta proyeksiyalash kabilar kiradi.
