Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

ce düz baskıyı, açık tahakkümü değil, bütün velayet ve vesayet 
mekanizmalarını  da  yıkıp  rüşd  kazanmaya  azmetmiştir.  1917 
Rusya’sındaki,  1918/19  Almanya’sındaki,  İspanya  iç  savaşın­
daki,  1956 Macaristan’ındaki Konsey/Sovyet/şûra  deneyimleri, 
Cumhuriyetçi-ortak iradeci birinci devrim perspektifiyle, anar­
şizmden de rüzgâr alan ikinci devrim perspektifinin buluştuğu 
ve  aynı zamanda  çatıştığı deneyimlerdi.  Zira bu  organlar,  daha 
doğrusu  hareketler,  yeni  bir  düzen,  yeni  bir  devlet  kurmanın 
nüveleri olmak yanında, temsiliyete ve vekâlete karşı doğrudan 
demokrasiyi tahkim ederek düzen ve devlet fikriyle çatışan bir 
enerjiyi  açığa  çıkarıyorlardı.  Yönetme/karar  işlevinin  sair  top­
lumsal  faaliyetlerden  ayrışması,  mütehakkim  hale  gelmesi  ve 
meslekleşmesi anlamında ‘yüksek’ veya  makro politikaya karşı 
bir dinamik işliyordu burada.  Bu  özgürleşme ve  rüşd kazanma 
deneyimine gözü gibi bakan Rosa Luxemburg’un katli, konsey/ 
şûra devriminin  ezilmesinin simgesidir.  Onu, büyük resmi ve­
ya  yüksek politikayı  gözden kaçırmadan,  mikro  politika  zana­
atkârlığının hakkını veren bir sosyalist politika etiğinin unutul­
maz bir ilham kaynağı saymalıyız.
Bugünden  bakıldığında  Sovyet/komün/şûra  deneyimlerinin, 
Demiroviç’in  de  üzerinde  durduğu bir zaafı,  ekonomik üretim 
alanıyla  sınırlı ve  ekonomizmle  malûl  olmalarıdır.  Toplumsal 
alanda  ve  yeniden-üretime  ilişkin  etkinlikler  temelinde  örgüt­
lenen,  daha doğru ifadesiyle bu alanları örgütleyen deneyimle­
re  o  karambolde  rastlayanlayız,  Böylesi  bir  açılımı,’68  Hareke­
tinin  arayışlarında  teşhis  edebiliriz.  Komün-sovyetler-konsey- 
ler-şûralar şerefli yenilgiler zincirine13 eklenen bir halka olarak 
’68,  üretim  alanının ve  yalıtık  bir  politika  alanının  dışında  da 
ve  azîm bir istisna hali  olarak devrim  ânı  dışında  da,  alternatif 
toplumsallaşma deneyimleri kurmayı önüne koyan bir devrim­
ci perspektifin ilham yolunu açtı.14 icabının yapılamamış olma­
13  Rus  Sovyet deneyimini bu  yenilgi  veçhesiyle ele  alan  iki  kitap:  Maurice  Brin- 
ton,  Bolşevikler ve işçi Denetimi,  çev.  Necmi  Erdoğan, Ayrıntı Yayınlan,  İstan­
bul  1990  ve  Oskar Amveiler,  Rusya'da Sovyetler  (1905-1921),  çev.  Temel  Ke- 
şoğlu, Aynntı Yayınlan,  İstanbul  1990.
14  Wallerstein’ın 1968’i 1789 gibi bir dünya devrimi saymasındaki (Liberalizmden 
Sonra,
  çev.  Erol Ûz, Metis Yayınlan,  İstanbul  1998, s.  134 vd.)  hikmeti bence

---

sı veya  deneyimlerin başarısızlığı,  bu  ilhamı  kıymetten  düşür­
müyor,  onu yeniden ele  alma gereğini duyuruyor.
Zapatista’ların  şiarıyla:  sorarak  ilerlem enin  yolunu  soruyor­
sak eğer...
Birikim 244-245, Ağustos-Eylül 2009
asıl burada aramalı; Debray’ın ünlü devrimde devrim şiânnı asıl buradan anlam- 
landırmalı.  ’68’in anlamına ilişkin  iki eski yazımı  hatırlatayım:  “’68  ruhu  ne­
dir?” ve “’68: İkinci eleme”. Birikim  109, Mayıs  1998.

---

Sinizm  ve Pragmatizm

---

---

12
 E y l ü l  B o zg u n u n u n  S ü re k lİlİğ İ: 
S o l  ve Sİnİzm*
1991-sonrası  rektifikasyonuyla  beraber  12  Eylül’ün,  en  geniş 
anlamıyla  sistem  karşıtı  muhalefet ve  sol  karşısında  kazandığı 
en büyük başarı, bozgunculuğu, mağlubiyet psikolojisini yerle- 
şikleştirmesidir.  Doğru  dürüst bakılmayan,  dosta bile gösteril­
meyen  ( “Dostuna yarasını  gösterir gibi...’’,  Ahmed Arif)  bu  de­
rin yaranın üzeri de,  sinizm kabuğuyla bağlanmıştır.
Sinizm
Sinizmle  neyi  kastediyoruz?  Sinizm veya  kinizm  kavramı,  fel­
sefî  düzlemde,  yapay  ihtiyaçlardan  arınarak  gerçek  erdeme 
erişmeyi savunan  çileci bir Aristotelesçi  okulun hayat görüşü­
nü tanımlıyor.  Kinizmin ve onun üstadı Diyojen’in, Atina şehir 
devletinin-toplumunun dekadans döneminde ortaya çıkması da 
kaydedilmeli.  ‘Popüler felsefe’ düzleminde ise, ‘gerçekleri’ dob­
ra  dobra  söyleyen,  cüretkâr  bir  töretanımazlığı  ifade  ediyor.1 
Gündelik dildeki daha ‘düz’ anlamı ise, basitçe:  alaycı, müsteh­
(* )  Aksu  Bora,  Ömer Laçiner,  Mithat Sancar ve  en çok da Nilgün Toker’le  tartış­
malarla şekillenen  bu  yazı  yayımlandıktan  sonra,  Tuncay  Birkan’ın  önemli 
eleştirileri doğrultusunda bazı değişiklikler yaptım.
1 
“Kinikler  Okulu  (Kinizm )”,  Sarp  Erk  Ulaş:  F elsefe  Sözlüğü,  Bilim  ve  Sanat 
2002, s.  827.

---

zi.  İnceltirsek:  durumun hassasiyetini gözetmeden hatta inadı­
na kıyıcı alaycılık  (‘sarkastik’e yaklaşan).
Benim  sinizmle  kastettiğim,  en  ziyade,  gündelik  düz  kul­
lanıma  yakın:  müstehzilik.  Ama  dahası  var.  Dahasını,  Peter 
Sloterdijk’in  zamanında  Eleştirel  Teori  muhitinde  hayli  tartış­
ma  yaratan  Sinik Aklın  Eleştirisi  kitabındaki2  kavramsallaştır- 
masına atıfla açmaya çalışacağım.
Sloterdijk’e  göre,  sinik  (veya  kinik)  tutum;  umumiyetle  ge­
çiştirilen,  görmezden  gelinen  ‘çıplak  gerçeği’,  bir  rezilliği  açı­
ğa  vuran  bir  tutumdur.  “Kötü”  veya  daha  iyisi  “pis”  gerçekçi­
liktir.  O  gerçeğin,  onu  vareden  gücün  karşısında bir  şey yapı­
lamayacağı duygusuyla -b ir şey yapılabileceğine sahiden inan­
m adan- yapıyordur bunu;  taşını  atıp,  lâfını  dokundurup  geçi- 
yordur.  Ağzın  kıyısında,  yamuk bir  alaycı  gülümseme  gibidir, 
sinik tutum.
ideolojinin  “yanlış  bilinç”  olarak  tanımlanmasını  anıştıra­
rak,  “Aydınlanmış yanlış bilinç" olarak tanımlar Sloterdijk siniz- 
mi!  Aydınlanmacı  akılla  donanmış,  gerçekliğe -v e   kendi  ger­
çekliğine- eleştirel bir mesafeyle bakan ve  onu kavrayan,  fakat 
bu kavrayıştan çıkardığı sonucun icabım yapamayan, yapmaya 
muktedir  olamayan,  yapamamanın  da  mutsuzluğunu  taşıyan 
bilinçtir bu. Arkasında, aslında modernliğin doğal neticeleri sa­
yılacak  etkenler vardır:  Bireyin psiko-kültürel  dağılma  endişe­
si, bir Benlik iddiası ortaya koymaya dönük bastırmalar, soğuk 
araçsal akılcılığın nüfuzu...
Sloterdijk, bu sinik imtina etme halinin, yeni zamanlarda -taa 
Birinci  Dünya  Savaşı  sonrasından b eri- kitleselleştiğini söyler. 
Sinik  tutum,  bireysel/orijinal  bir  ‘tutunamayan’ın  hali  olmak­
tan çıkmış, kitle kültürünün anonimliği içinde yayılmıştır. Mo­
dem sinikler,  “entegre olmuş asosyal”lerdir.
Sinizmin  iki  tarzı  arasındaki  ayrım,  çok  önem  verilen  bir 
nokta  Sloterdijk’te.  Bir  tarafta,  deklase veya  plebleşmiş  enteli- 
jansiyanın  sinizmi vardır.  Özgürleştirici,  hücumcu  bir sinizm- 
dir bu.  Maske  indiren,  “kral  çıplak”  diyen  satirik geleneğe  da­
yanır.  ‘Gerçeğin’ ve hâkim gücün karşısında neşeli bir kayıtsız­
2 
Kritik der zynischetı Vemunft -
 2  cilt, Suhrkamp  1983.

---