Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

ça anti-entelektüalist  talepler de içerdiğini görmezden geleme­
yeceğimiz  bu  ideal-tipte,  özellikle  entelektüel  konformizm  ve 
profesyonalizmin aldığı boyutlar karşısında,  ihyâ edilmeye  de­
ğer bir yan görülebilir.  “Organik aydın” arayışının anti-entelek­
tüalist romantizminde ve güç mücadelesine (asker kazanmaya) 
indirgenmiş  stratejik  mantığında  değil,  esas  itibarıyla  Said’in 
amatörizmine  benzeyen  veçhesinde  bulunabilecek bir  yandır 
bu. Ahlâkçı bir tutumla, okur-yazarları “safını seçmeye” çağıra­
rak  “organik  aydın”a  varılamaz;  bitimsiz  ve  organikleştirilmiş 
(yani örgütlenmiş, mecraları va vasatı oluşturulmuş)  bir eleşti­
ri  sürecinden  bahsetmek  daha  doğrudur.7  Karşı-kamu,  bugün 
ne  anlama  gelir?  Bir  karşı-kültür,  paralel-toplum,  paralel-ikti- 
dar tasarımına dayanan strateji, sosyalizmin İkinci Dünya Sava­
şı  öncesi  dönemine  aitti.  20./21.  yüzyıl  dönümünün medya ve 
söz  ifradı  koşullarında,  birbiriyle yüzleşmeyen  söz bağlamları, 
bağlamsız  söz  akışları,  geçişen  kamusallık momentleri  arasın­
da yitip gitmeyecek, etkili, güçlü bir karşı-kamu kurgulamanın 
zorluğu  ortada.  Bu  strateji  yeniden  düşünülecekse,  topyekûn 
ayrışmış  bir  kamusal  alan  olarak  değil,  akışkan,  geçişken,  de­
ğişken bir müdahale gücü olarak düşünülmeli.  Öte yandan po­
litik-  kamusal-özel  düzlemlerini  araçsal  ve  uzamsal  olarak ya- 
lıtmaksızın özgül ilişki ve düşünüm süreçleri olarak ayırt eden, 
dillerin/düzlemlerin  akışkanlığı/geçişkenliği  içinde  bu  ayrıma 
dair  tetikliğini yitirmeyen bir strateji  olmalıdır bu;  dolayısıyla, 
politik-kamusal-özel ayrımını sürekli yeniden-kuran bir strate­
ji...  vurgu,  post-‘lu  kuramsal  yönelimlerin  leitmotiv’i  olan  re-/ 
yeniden-‘li fiilin yeniden’inde değil de kuran’ında olmak üzere!
Nasıl söylemek?-Taktik
Bu strateji tartışması içinde  taktik alâkalara girelim.
Yapısalcılık-ve-sonrası  eleştiriye muhtaç olmaksızın,  ayık ve 
tetik  olmaya  çalışan  bir  medya  izleyiciliğinin  yeterince  göste­
7 
Bauman,  Siyaset A rayışı’nda  (çev.  Tuncay  Birkan,  Metis,  İstanbul  2000,  s. 
137), entelektüelin zaten -sıfat halini kastederek- tanım gereği organik olmak 
gerektiğini söylüyor.

---

rebileceği  üzere  ( “araç,  mesajın  ta  kendisidir”)  anlatılanla  an­
latım  arasında  çizgisel  bir  özne-nesne  ilişkisi  bulunmuyorsa, 
verili/egemen  anlatıya  karşı  bir  şey  anlatabilmenin,  verili/ege­
men  anlatım  biçimlerine  müdahaleyi gerektirdiği  açık.  Bu  ay­
nı  zamanda,  öznel-nesnel  durumu  yansıtan  ve  kuran,  kimse­
nin  azâde  olmadığı  o  anlatım biçimlerinin  içinde  eyleyebilme- 
yi  de  gerektirecektir.  “Doğru”  fikri  savunmak,  hız ve  çarpıcılı­
ğın egemenliğine karşı ‘klasik’ Aydınlanmacı-Akılcılığın  “uzun 
lâ f’a  dayalı  sâlim  kafalı  muhakemesini  savunmakla  özdeş  ol­
mayabilir,  örneğin.  Sol  muhitlerimizde  epeydir  klişeleşen  ifa­
deyle  ezber  bozan,  klişe  yıkan  çarpıcı  sözlerle,  söyleyişlerle, 
medya/reklam  formatının  dili  iğdiş  ediş  usullerini  kullanarak 
‘devrimci’  -h iç   yoksa  ‘yıkıcı’-  bir  imkân  kovalanabilir.  Bir  di­
reniş -h iç  yoksa  ayak  direm e!- sanatı  olan  halk  mizahı ve  ar­
go geleneklerinin izi sürülebilir. Entelektüellik karakteri olarak 
kurumlaşan  sinisizm,  kinizme  çevrilebilir.8  Ayrıca,  söz-mer- 
kezliliğe mecbur olmadan, sanatla, imgesel enstalasyonla, “per­
formansla”, daha ‘ciddi’ ilişkiler kurulabilir.
Şükrü  Argın  da  yazısını  oraya  vardırıyordu,  aklı/dili  oyuna 
getirmeye  dönük  yapıbozumcu  “hile”lerden  umulacak  fayda­
lar vardır.  Fakat bunların kamunun deformasyonu şartlarında9 
konuşulduğu  unutulmamalı.  Sözkonusu  “söz  oyunları”  ya  da 
yapıbozucu sözel-imgesel icraat,  “taktik”  olarak seferber edile­
cek  propaganda  avadanlığı  gibi  düşünülemez;  sentetik  olarak 
uygulanmakla  “neticeye  tesir edecek”  formüller değildir.  (İde­
olojik olarak fevkalâde eleştirel olduğu harika bir makaleyle ta­
nıtlanan  bir yapıbozucu  “söylemsel  gerilla  hareketi”  veya  im­
8 
Peter Sloterdijk, -olum lu anlamda- provokatif eseri “Sinik Aklın Eleştirisi”nde 
(Kritik der zynischen Vemunft, 2
 cilt, Suhrkamp,  Frankfurt  1983), modern ak­
la, eninde sonunda iktidann hizmetinde, özgürlük potansiyellerini baskılayan 
sinik bir tavrın  (“aydınlanmış yanlış bilincin”, a.g.e.,  1.  cilt, s.  37)  egemen ol­
duğunu  ‘teşhir’ ederken. Eleştirel Teoriyi, bu sinizm karşısında ‘naif olmakla, 
hatta aynı sinizmi yeniden üretmekle itham eder. Buna karşı, satirik/kinik ge­
leneği  canlandıracak deklase/proleter  entelektüelliğin  imkânlarını arar -  bu­
nun için ‘sanatlar’dan umutludur.
9 
Argın,  a.g.m.  Zygmunt Bauman,  Siyaset Arajyışı’nda,  kamunun deformasyonu- 
nu, politik-kamu-özel ilişkisinin/dengesinin kaymasıyla kamunun bir arayüzey 
olarak işlevini yitirişini ‘gerekli hassasiyetle’ tartışıyor (a . g . k özeli.  73-118).

---

gesel  stratejiden  bu  yıkıcı  sonucun  ancak  işte  o  makale  aracı­
lığıyla çıkartılabiliyor olduğu  örneklerin bolluğunu  düşünün.) 
Ayrıca  unutmamalı  ki,  bu  sözel-imgesel  üretim ve  ona  ilişkin 
düşünüm  de  belirli  bir  toplumsal  bağlam  içinde  cereyan  edi­
yordur, bu  bağlam da  esas  itibarıyla  entelektüel  muhitidir.  Di­
li  ve  etkileşim  evreniyle,  tıpkı  başka  yaşam-dünyaları gibi  ay­
rışmış  bir muhittir bu.  Tamam,  “gündelik hayat”  ve  “gündelik 
dil”  denen şeyden daha  fazla  kurgusal,  daha  az  gerçek,  dolayı­
sıyla gayrimeşru değildir;10 fakat önemli olan, en az onun kadar 
bunun da ayrışmış, başka yaşam dünyaları ve söz bağlamlarıyla 
alış-veriş yeteneği azalmış olmasıdır. Bugünkü dünyada “anlaş­
manın zor olması”, empatinin müşkülleşmesi, sınıfsal ve sosyal 
olarak ayrışan yaşam dünyalarıyla birlikte dillerin ayrışmasının 
ürünü  değil  mi?  Şükrü  Argın’ın  söylediğini  çoğullaştırarak yi­
nelersek, sözleri,  akıllan  tecrit eden, hücresine kapatan bir sü­
reç, bu. Söz bağlamlarının/dillerin birbirleriyle sınanma/sağlan­
ma zemini aşınmış... Kamusal dille,11  sentetik bir dil kurgusun­
dan  öte,  bu  zemini,  bu  ihtiyacı kastediyoruz.  Bu  kaygı ortadan 
kalktığında, ‘performatif dil ve yapıbozum oyunlarının ürünle­
ri, ne  denli popülerlik kuşanırlarsa kuşansınlar,  tıpkı devrimci 
propaganda jargonu  gibi,  tıpkı bilimsel-“akademik”  lisan  gibi, 
kendi üstüne kapanır,  tecritten çıkamaz.  ÖDP’nin kimisi iyi de 
akıl  edilmiş  olan  sloganlarının,  politik pazarlama  düzlemi  dı­
şında  “organik”  temas  noktalarının  sınırlılığında,  reklam  ola­
rak kalması gibi...
Organik  temas  noktaları  derken,  entelektüel  düzlemle  “ger­
çek  hayat”  arası  bir  ayrımdan ya  da  bir  aydm-halk  ikiliğinden 
bahsetmediğimiz  tekrar vurgulanmalı.  Doğru,  bu beylik popü­
list  göndermeler,  entelektüel  uğraşın  ve  lisanın  kendi üstüne 
kapanmaması  anlamında  her  zamankinden  de  meşrudur.  An­
10  Bütün  diller  gibi  gündelik  dilin  de  kendine  ait  fiktif bir uzamda  devindiğini 
söyleyen tabii ki Derrida olacaktır -  akt.  Heinz Kimmerle, D errida zur Ein/üh- 
rung,
 Junius, Hamburg  1992, s.  100.
11  Bu konuda daha evvel yazdıklarımı hatırlatayım:  “Sol politika dili üzerine dü­
şünceler”,  Yeni  Bir Sol  Tahayyül için  içinde,  Birikim Yayınları,  İstanbul  2000, 
s.  135-146; Birikim 44, Aralık  1992, s.  22-6;  “Sol politikanın dili - yeni bir ka­
musal dil”, Birikim  110, Haziran  1998, s.  16-20.

---