Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

yeri  olan  ve  dünya  gazetelerinin  onca  görselleşmeye  rağmen 
hâlâ  arada  bir  başvurduğu,  entelektüel  kalem  erbâbmın  ica­
bında  bir gazete  sayfasına  yayılan belâgatli  ve  hayli yoğun yo­
rum yazılarım basmak âdeti, buralara uğramamıştır.  (Bu konu­
lara girildiğinde refleks olarak “halkımızın okuma alışkanlıkla­
rı,  kültür seviyesi...”  mazeretleri sökün eder,  bunun karşısında 
da  “medyanın vazifesi  halka  iyi  örnek  olmaktır!”  diye  dikleni­
lir .  O şahâne  Çehov repliğiyle ifade  edersek:  “Gerçek bu ikisi­
nin arasında bir yerlerde olm alı!”)
İstisna?  Bir  ölçüde  Cumhuriyet,  bir  ölçüde  de  küçük  tiraj­
lı  sosyalist basın.  îslâm cı  cenahtan  Yeni  Ş afak’ı  da  bu  tertibe 
alabiliriz.  Bu  neşriyatta,  meselelerin  ayrıntısına ve  değişik veç­
helerine  inmeye,  düşünceyi  derinleştirmeye  dönük bir  gayre­
te daha fazla yer vardır.  Fakat burada da çok defa politik prag­
matizm  ve  ajitasyon  dili  keser  entelektüel  kaygının  önünü.  Ya 
da bazen, haberle/malûmatla ilişki o kadar ikincilleşir ki,  “gün­
lük dergi -hattâ k itap !- tesiri uyanır ve gazeteden murad edilen 
güncellik ve  dinamizm  eksik  kalır.  Tabiî  hele  Cumhuriyet  de­
diğimizde  eklemeden  olmaz:  Bilcümle  entelektüel  gıdasını  ga­
zeteden -Cumhuriyet'ten - alan  bir zümre vardır.  (18./19.  yüz­
yıl Batı Avrupa’sının gazeteyle aydınlanan  “edebî kamu”sunun 
çok  gecikmiş ve  kağşamış  bir  süreği...)  “Gazete  kültürü”  diye 
küçümsenen  yarı-aydm  pozisyonunu  bu  zümre  işgal  eder  ki 
cahilden  de,  çarıklı  erkân-ı  harpten  de,  otodidakttan  da,  yani 
entelektüel muhitin tüylerini diken diken eden bütün meşrep­
lerden de beterdir kimine göre.
Gelelim  “büyük”  gazetelerimizde  entelektüel  ilgiye  ayrılan 
küçük  rezervasyon  alanlarına...  “Sol-liberal”  Radikal/YeniBin- 
yıl
  ekürisi,  şehirli  tahsillilerin ve bu  arada  öğrenci/öğretici  ta­
kımının ağırlıklı olduğu okur profiline uygun olarak, böyle re­
zervasyon  alanları  açmış  durumda.  “Türkiye/Haberler”  sayfa­
larının  peşinden  gelen  bu  forumvârî bölümlerde,  aktüalite  gö­
zeterek,  akıl-fikir  erbâbmın  görüşleri yayımlanıyor.  (Bu  gaze­
telerin  pazar  ekleri  de  genişçe  rezervasyon  alanları  barındırı­
yor.)  Faydalıdır;  lâkin bu  sayfalarda  da  pek  ehil bir  editörlük 
gördüğümüzü  söyleyemeyiz.  Aynı  imzalar  etrafında  dönenip

---

durma zaafı yaygındır,  yazarların tespitinde  tanışlık ve aracılık 
müesseseleri gereğinden  fazla etkindir.  M illiyetin  “Entelektüel 
Bakış”ında, ne yazık ki gitgide ufaltılan bir hacme mukabil, ga­
liba birazcık daha dinamik bir editörlük emeği var.
Peki,  ülkemiz  basınının  kendine  özgü  bir  müessesesi  olan 
köşe yazıları, entelektüel meşgale için bir rezervasyon alanı mı­
dır?  “O bjektif olarak”  biraz  öyledir,  zira  Türkiye  basını,  mu­
harrirlerin  en  etkili  münevverler  sayıldığı  bir  gelenekten  ge­
liyor.  Yakm  dönemde,  yine  özellikle  Radikal/YerıiBinyıl  eküri- 
sinin  tasarrufuyla  ve  basının  genel  manzarasına  tamamen  zıt 
olarak,  entelektüel  mesaiden  gelme  köşe  yazarı  sayısı  arttı  ve 
70’lerde Ali  Gevgilili’nin  tek başına  temsil  ettiği  “içinde bilim­
sel kavramlar geçen ve biraz zor anlaşılır yazı yazma” mezhebi­
nin şimdi birçok takipçisi var!  Köşe yazarlarının entelektüellik 
usulleri yine bambaşka bir konudur; başka bir sefer de -m uhte­
melen bir dahaki sefer- o konuya girmek şart olsun!
Televizyona gelelim.  Televizyon,  entelektüelliğe zarardır; zi­
ra  güncellik ve  görsellik baskısı,  formatın belirleyiciliği,  hız ve 
“kısalık”  tedhişi  televizyonda  şahikasına  ulaşır;  çok  yanlı  de­
ğerlendirmeye,  sâlim  düşünmeye,  derinine  inmeye,  sorgulayı­
cı  akla  pek  “fırsat”  yoktur.  Normal  olarak böyledir.  Lâkin  ga­
riptir,  memleket televizyonlarının kıt zihnî melekeleri bile  fel- 
cedici  genel  performansı  içinde,  sohbet/tartışma  programla­
rının  küçümsenmeyecek bir  kontenjanı  var.  Bunların  prime- 
time’(lar)a  yakm  vakitlerde  olanları,  “tez  zamanda  şık  lâflar 
söyleme”  becerisinden başka  bir şeye  hitap  etmiyor -  ki  orta­
ya  çıkan  etki  tam  anlamıyla  pseudo  [gûyâ/sahte]-entelektüel­
liktir,  işte  tam da  enteltainment'tir.  Ama geceyarısma yaklaştık­
ça,  davetlilerin  serâzat  konuşabildiği  ve  dar  aktüalitenin  hu­
dutlarını zorlayabilen programlar ‘çıkıyor’.  Bu çeşit programla­
rın atası,  Siyaset Meydam’dır -  Ümit Kıvanç  (ona selâm olsun) 
Birikim
'de  (68/69.  sayı, Aralık  1994/Ocak  1995)  bu programın 
tartışma ve  muhakeme kültürümüze  olan  (olabilecek)  katkıla­
rını ele almıştı.  Televizyonlardaki tartışma programlan, format 
icabı,  müsabakacı bir çerçeveye giriyorlar, münazara yarışması 
karakterine bürünmeye yatkınlar -  milliyetçi/muhafazakâr  ka­

---

nallarda  ise  her  türlü  eleştirel  bakışı  imkânsızlaştıran  bir  “ne 
güzel buyuruyorsunuz  üstadım!”  üslûbuyla  ağırlanıyor  misa­
firler  çoğunlukla.  Fikrin,  sözün  kendini  açabilmesi,  kendi  üs­
tünde  düşünebilmesi,  ille  de  ikna  veya  ‘galibiyet’  gözetmeyen 
alış-verişli bir  tartışmaya elverebilmesi, zaten zor oluşturulabi­
lir bir vasat -  hele bunu  televizyonda sağlamak gerçekten müş­
kül.  Siyaset  Meydanı  da  bir  “master”-program  olarak  doğrusu 
türünün  en  iyisi  değil  epeyden beri.  Son zamanlarda,  en  azın­
dan -serâzat ne kelim e!- nâmütenâhî konuşmaya elvermesiyle, 
tartışmayı açmaya  elverişli katılımcı ölçeğiyle ve  programcının 
dersine  hazırlanmasıyla,  aslında  televizyonun  ‘normal’  mantı­
ğına  zıt bir model  olarak.  Kanal  ?”nin Iskele-Sancak’ı ilgiye de­
ğer görünüyor.
Velhâsıl  umumi  manzara,  medyamızın  entelektüel  kaygıy­
la  ilgisinin,  enteltainment  tabirini  kullanabileceğimiz  bir  çer­
çevede  yer  aldığını  teyid  ediyor.  Lâkin  bu  iyimser  bir  yorum 
olabilir.  Unutmayın  ki  “entel”i  en  sağlam  küfür  niyetine  kul­
lanan  çok-okunur  köşe  yazarları  ve  “enteller  soyundu,  meme 
gösterdi!”  diye  röntgene  yattı  mı  günlerce  gözünü  alamayan 
bir  “yazı  işleri”  var...  Aydınlar/entelektüeller,  şöhret  olmaları 
ya da enteltainment'a yaramaları ölçüsünde, ikinci-üçüncü sınıf 
“medya kişileri”ne gösterilen derecede protokoler bir ilgi görü­
yorlar; ama bizzat entelektüel meşguliyetin kendisiyle ilgili ola­
rak medyada teşvik gören genel intiba, bunun bir lüzumsuzluk 
olduğu merkezindedir.
Köşelerde enteltainment
Enteltainment
 (medyada entelektüel meşgalenin eğlenceyle bir­
leşmesi ya da eğlenceye dönüşmesi) bahsini uzattık; üçüncü ve 
son perdeyi açalım:  Köşe yazarlığında enteltainment...
M alûm ,  T ü rkiy e’de  köşe  yazarlığı  haşm etli  b ir  kurum . 
1980’lere  dek  devam  eden  eski  tip  köşe  yazarlığı,  muharrir­
lik,  memlekette  “aydın/entelektüel”  kimliğinin  geçerli -b elk i 
en  fazla  geçerli-  ruhsatı  olageldi.  Muharrirler,  günlük  malû­
matın ve  “kanaat önderliği”nin  (ki kötü niyetli ifadesi  “ahkâm

---