Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

Bu yabancılaşmanın çarpıcı görünümlerinden biri, Ellul’dan 
aktarıldığı üzere,  “söz  ile  eylem  arasındaki kopuşun,  konuşan 
ile  konuşanın  sözleri  arasındaki  kopuşla  tamamlanması”dır 
[59].  ikin ci  sözlü  kültürde,  özellikle  benliğin  kendini  dışa­
vurumunun  teşvikiyle  ortaya  çıkan  konuşma  bolluğu,  Eser 
Köker’e  göre  de  iletişimde  derin  bir  ‘darlık  buhranını’  örtü­
yordun
Modern  öncesi  zamanların  konuşmalarında  mündemiç  olan 
bir gelenek içinde akıl arama yani sorunu kendisinden önceki­
lere  bakarak  çözme ya  da  kıssadan  hisse  sahibi  olma  girişimi, 
yaşadığımız yüzyılda kendi içine bakarak, kendine sorarak çö­
züm bulmanın konuşmasını yaratırken aslında, modern toplu­
mun  kendi  ile  öteki  arasında  kurduğu  ortaklığın  güçsüzlüğü­
nü  de  ortaya  koymaktadır.  Tüm  bu  güçsüzlüğüne  karşın,  bir 
ötekinin yardımıyla kendi kendine konuşma biçimleri yaygın­
laşmaya devam etmektedir.  [49]
Konuşma praxisi kavramı içinde dinlemeyi de bir etkinlik ola­
rak  düşünmemiz  gerektiğini  hatırlatmıyor  mu  bu  tesbit?  Ko­
nuşmayı ‘yitirmek’, ‘sohbetin doğal ortamı’ diyebileceğimiz idi­
li  yitirmek,  dinleyeni yitirm ekle ve  dinleme hassasının  toplum­
sal  olarak aşınmasıyla bağlantılı  değil  mi?  Konuşmanın alışve- 
rişsizleşmesi  (bürokratik  telefon jargonuyla  söylersek,  söyle­
diğinizin  yankısının  size  “geri  dönmemesi”),  dinleme  kapasi­
tesindeki  kollektif gerilemeyle  doğrudan  ilintili.  Sahici  dinle­
meyi  kastediyoruz;  pusu susuşlarını  değil -  “ben sizi  dinledim 
ama...”  meşruiyetini  koparabilmek  uğruna  dişini  sıkıp  beriki­
nin sözünün bitmesini beklemeyi değil!  Bu yitimin, iletişim ye­
teneksizliğini  büyüten  sosyallik  erozyonuyla,  atomizasyonla, 
‘ben’ kapsülüne kapanmakla ilgisi var.
Bunun  basbayağı  politik  sonuçları  olduğunu  gözden  kaçır­
mamak  gerek.  Toplumsal  bir  deneyim  olarak  “kendi  kendine 
konuşmanın hazzı, diğerlerine seslenmenin zorlukları  [ile]  bir- 
leşince  barikatlar  daha  da  yükseldi”,  Eser  Köker’e  göre  ve  bu 
durumun,  “Politika  [yapma]  tarzının  kendi  sorununu  kendi 
çözme  eylemliğine  kitlenmesi”  [50]  ile  doğrudan  ilişkisi  var.

---

Müşkülleşen iletişim ortamında,  “kendi kendine konuşmanın” 
teşvik edilen hazzı ile birlikte  “gizli,  heretik,  ‘bize özgü’ bir ko­
nuşma biçimi ve onun kapalı retoriği yaygınlaşıyor”  [a.y.]. Bar- 
ry  Sanders’ten  naklen  sözü  edilen,  “elektronik  iletişim  araçla­
rının  yol  açtığı  benlik  tahribatı”nın  etkisiyle  “ortaklaşa  hare­
ket  eden  ancak  sözünü  yitirmiş,  ‘çete’leşmiş  gençlik grupları” 
[67], bunun bir görünümüdür.8 Neticede, kamusal iletişim ze­
mini daralmaktadır:
M odern  burjuva  kam usallığm ın  konuşm alarına  eşlik  eden 
herkese  ulaşma  ya  da  aleniyeti  tesis  etme  halinin  geri  plana 
itildiği  bu  konuşma  biçimlerinde  konuşmanın  karşılıklılık  il­
kesi,  toplumsal  muhatap  yaratamama  sorunu  ile  karşı  karşı­
ya kaldı.  [50]
Kuşkusuz  politika  zenaatının/işletmesinin  de  bu  değişime 
verdiği  bir  karşılık var.  Eski  politik  söylevlerin  “ağır,  tumtu­
raklı ifade  ediş biçimleri” yerini,  “Reklamın çağırma işlevlerin­
den  apartılmış ve  sloganlaştınlmış  cümlelere  dayalı,  emir  kipi 
ve  nidalarla  süslenmiş,  konuşma  efekti  yaratabilmek  için  kısa 
ve basit  cümlelerle  ve  tekrarlarla  bezenmiş söylevler”  [51]  alı­
yor.9 Sözel tekniğe ilişkin bu revizyonların, siyasal tefekkürü ve 
politik katılımı geliştirmeye matuf bir karşılıklı-konuşmayı teş­
vik etmediğini, tersine, giderek daha tek yanlı hale gelen bir et- 
kileme-reklam işlevine odaklandığını biliyoruz.
8 
Öküzün
 A’sı,  çev.  Şehnaz Tahir, Aynntı Yayınlan,  İstanbul.  Bunun Türkiye’de 
de ‘yeni nesillerle’ ilgili temel bir mesele olduğunu gözlemiyor muyuz?
9 
Neil  Postman,  çok  tartışılan  eseri  Televizyon:  Öldüren  Eğlence’d e   (çev.  Os­
man Akınhay, Aynntı Yayınlan,  İstanbul  1994)  çarpıcı örneklerle değinir bu­
na. Lincoln’ün  1863’de verdiği  Gettysburg Nutku’nu,  1980’lerdeki bir dinleyi­
ci  topluluğunun anlayamayacağını;  “Kurucu  Babalar”  ve  evlâtlannın irat  etti­
ği, yedi saat sûren nutuklan dinlemeye  artık kimsenin seve seve katlanamaya­
cağını söyler. Dahası, Lincoln’ün fevkalâde ağdalı bir uzun cümlesini aktardık­
tan sonra,  “Beyaz Saray’da şimdi oturan kişinin benzer koşullarda bu tür cüm­
leler kurabileceğini düşünmek zordur”  der  (a.g.e.:  56-8).  (Hele ex Beyaz Saray 
mukimi W.  Bush için,  herhangi  bir düzgün cümlenin küçük çaplı bir mucize 
sayılacağını biliyoruz.)

---

"Konuşma kültürünün zavallılığı"
Bir ses ki için için 
Diplerde derinlerde şimdi.
Bekliyor sırasını sabırla,
Seçerek sözcüklerini.
Çıkmak için gün ışığına 
Hazırlıyor konuşmaya kendini.
Metin Altıok, iki Kişi Gibi/Tragedyalar'dan
Ellul’un  “konuşma  kültürünün  zavallılığından  yakmışını  ak­
tarıyor  Eser  Köker  [61].  Kitabın  burada  mercek  altına  aldığı­
mız bölümünün ‘dip sesini’ zaten bu yazıklanma oluşturmakta. 
Bunun ahlâkî veya  gelenek/kültürel  miras  kaybına  dönük mu­
hafazakâr bir yazıklanma olmadığını, sol bir politik kaygıya da­
yandığını  başta  belirtmiştik.  Adorno’nun,  konuşma  yeteneği­
nin yitimi  ile,  ‘dilsizleşme’  ile  faşizm  arasındaki  ilişkiye  dikkat 
çektiğinin  hatırlatılması  [71]  boşuna  değil.  Buradaki  kaygının 
daha ‘militan’ bir ifadesini şu satırlarda bulabiliriz:
Yeni  sözlü  anlatım  biçim leri  egemen  toplumsal  sınıf ve  kat­
manlar  tarafından yeniden  kurulmaya  çalışılmaktadır.  Teknik 
bir  üstünlükle  sağlanan,  her  sözlü  anlatım  biçimi  ile  yeniden 
icat edilen  kendiliğindenliğin ve  samimiyetin,  sürekli  parçala­
nan, içindeki mücadeleci edası yok edilmeye  çalışılan ait olma 
bilincinin  tasarlanabilmesi  için  sözlü  anlatı geleneklerinin  ye­
niden keşfedilmesi gerekmektedir.  [37]
Bu yeniden keşif arayışının veya çağrısının şiarını,  “Konuşma 
eyleminin  söz  teknolojilerinden  m esafelenebilm esi”
  olarak  koyu­
yor Eser Köker  [40],  Bu noktada, özcü-doğalcı bir romantizme 
karşı -tab ii  onun  sol versiyonlarını  da  kastediyoruz- bir  uya­
rıda bulunmakta yarar var...  Kolayına kendiliğindenliğe/doğal- 
lığa açılmakla hallolacak bir şey değil bu.  Düşünceyi, aklı,  dü- 
şünümselliği ‘aradan  çıkartacak’,  ‘insanın  içinden  kopan’ pirü- 
pak  bir  ‘söz’e  sığınılmıyor!  Faşizan  eğilimlere  varabilecek  bir 
organizmacılık  olurdu  bu...  ‘Eski’  sözlü  kültüre  atfedilen  ken- 
diliğindenliğin/doğallığın da göreceli olduğunu unutmamak lâ-

---