Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

“M edyacılık”,  “entelektüellik”  diyerek  toptancılık  yaptık 
kuşkusuz,  profesyonel  meslek  ideolojilerini  genelledik.  (Med- 
yacılığınki  açık;  entelektüelliğin  profesyonel  meslek  ideoloji­
sini  de  “akademisyenlik”le  tanımlayabiliriz  zannederim.)  Pro­
fesyonel  meslek  ideolojilerine  ve  pratiklerine  baktığımızda, 
her iki konumun birbirlerinden huylanmasını haklı gösterecek 
“davranış bozuklukları”  görebiliriz.  Entelektüellik mesleğinde, 
kendi uzmanlık sahasının rutinine  ve  lisanına  kapanmış,  dün- 
ya-âlem umurunda  olmayan bir  tip  vardır,  fildişi  kulesinde  te­
ferruata dalmış bir hakikat peşinde  de  değildir,  alıntıları birbi­
rine  ekleye  ekleye  gün  doldurmaktadır;  ondan  bir  harf öğren­
meye  çalışan  “basit halk”  kılığındaki  medyacı,  yarım-bilgisini 
“kendi cümleleriyle” bile anlatamayan bu dirayetsizle en iyi ih­
timalle alay edebilir.  Medyacılıkta da, gazetesinde iki satır, tele­
vizyonunda  40 saniye  yer kaplamak uğruna sorumsuzca  “üfü- 
ren” ve  “görüş aldığı” insancağızın titizlendiği bir sözü kese bi- 
çe  kuşa  çeviren  bir  hoyratlık  vardır  ki;  entelektüelliğe  azıcık 
hürmeti olan herkesin tahammülünü aşar.
Bu  netameli  münasebetlere bir  “çözüm”,  meslek  ideolojileri 
içinden çıkmaz,  olsa  olsa  politika ve  etik yardımıyla bulunabi­
lir.  Politik kaygı,  bununla illâ bir partiye/11 çizgiye”  mensubiye­
ti  kastetmiyorum,  dünya  ve  insanlık  ahvaline  ilişkin  birtakım 
dert ve  özlemlere  sahip  olmak  anlamında  politik  kaygı,  terbi- 
yevîdir.  Entelektüel  meşgale  içinde  olanları,  “jurnalistik  der­
ler”  endişesinden sıyrılarak söz almaya, bulduğu  hakikati pay­
laşmaya,  anlatma  gayretine  sevkeder.  Medyacıya,  her  tuttuğu­
nu  “haber yapmama”,  lâfın/görüntünün  önünü  sonunu  azıcık 
düşünme görgüsü verir.  Tabii politik kaygıyı etikle de aşılama- 
lıdır;  kullanılan  araçlarla  ilgili  tercihin,  amacın bir parçası  ol­
ması gerekir.
Politika ve  etiğin  terbiye  ettiği  bir medyacılık-entelektüellik 
ilişkisi anlamlı ve verimli olabilir, aklın-fikrin toplumsal payla­
şımına ve  ‘ilerlemesine’  katkıda bulunabilir.  Ama  dikkat:  Fert­
ler arasında bir alışveriş gamsız yürüyebilir ama burada kurum­
sal  olarak  eşitsiz  bir  ilişkiden bahsediyoruz!  Medya  bugünün 
dünyasında  bir  iktidar  aracı ve  aygıtı,  dahası  bir  iktidar  kipi.

---

Medya,  hızıyla  ve  ‘format’ıyla,  toplumsal  ilişkiler üzerinde be­
lirleyici bir güce sahip.  Medya, bilişim-iletişimin modern kapi­
talizmde  kazandığı  rolle,  büyük  paraları  kontrol  ediyor.  Med- 
yacılık,  entelektüelliğe  üstten  bakan bir  konumda,  birçok  du­
rumda  da  işveren  konumunda.  Medya,  kendisi  dışında  hiçbir 
kamusal  sözün  dolaşımına  yer vermeyebilecek,  her  kamusal 
sözü ehemmiyetsizleştirebilecek bir kudrete sahip.  Entelektüel 
emeğin ürününü  kendi hızına, süresine,  formatına uyarlanma­
ya zorlayan bir gücü var. Yukarda değinilen profesyonel meslek 
ideolojilerini de  üst-belirleyen bir yapıdır bu.
Nitekim günümüzün muteber ve meşhur entelektüelleri ara­
sında,  üretim lerini,  sözlerini  medyadan  geçinebilenler  olu­
yor. Bu çığırda, birçok düşünür,  filozof, akademisyen,  “medya­
da yer alma”  hevesi içinde entelektüelliği sulandırmakla;  ener­
jisin i  akıl yürütme,  fikir  olgunlaştırma  yerine  medyanın  ağzı­
na  lâyık  fiyakalı  lâf imalatına  harcamakla  suçlanıyor.  Mesela 
Fransa’da  Bernard  Henri-Levy,  Almanya’da  Ulrich Beck,  Peter 
Sloterdijk  “boş  adamlar”  olmamalarına  rağmen  medyaya  pa­
ça kaptırma töhmeti altındalar.  Entelektüelin entelektüelce po­
zuyla birlikte  aktarılan,  reklam sloganına benzer bir yarı-cüm- 
le,  onun  merâmını  tamamen  önemsizleştirebiliyor,  gerçekten. 
“Entelektüel  görüşü”,  bir  cilâ  işlevi  görüyor.  Gerçi  dünya  ba­
sınında,  muayyen  günlerde  parlak bir  entelektüelin  bir yazısı­
na, karmaşık ve ağır bile olsa, yer verme geleneği tamamen ter­
kedilmiş değil.  Lâkin geçerli eğilim gerçekten de entelektüelle­
rin  kolay  okunur,  kısa,  aktüaliteyi  gözünden vuran  ve  şık  lâf­
larla yazmalarıdır.  Kuşkusuz bu  format içinde de söylenen an­
lamlı  sözler oluyor  (format içeriğe baskın gelse bile öyle!), ba­
zı  entelektüeller bu  işi  ustaca beceriyorlar; velâkin  “iyisi”  sahi­
den  kafa  çatlatmaya  değen,  zihinde  bir  aydınlık  yaratan  “ağır 
yazı”nın,  “uzun  cüm le”nin,  “karmaşık  söz”ün  gitgide  sürgün 
edilmesi ciddi bir kayıptır.
Haber vermeyi  eğlenceyle  birleştiren  (post-)modern  televiz­
yonculuk  anlayışı  için  kullanılan  bir  terim  var,  malûm:  İngi­
lizce  information  (haber/malûmat)  ile  entertainment  (eğlen­
ce)  sözcüklerinden  melezlenmiş  infotainment  ( “habeğlence”

---

mi demeli?).  Türkiye televizyonlarının, hele ki Reha Muhtar’ın 
şahikasına  çıkmakla  kalmayıp  oradan  aşağı  düştüğü  bir  tarz. 
Buna  benzer  bir  enteltainmerıt  işlevinden  de  söz  edebiliriz  ga­
liba:  Eğlencelik  olarak  entelektüellik.  (Entelektüellik  bir  cid­
diyet kâbusuna  dönüşmek zorunda değil  tabii,  Nietzsche  “Şen 
Bilim”den  dem vurmamış mıydı?  -  lâkin burada  “maymun  et­
me”  türünde bir eğlenceden bahsediyoruz.)
Yurtta enteltainmerıt
Yukarıda medya/gazetecilik ile  entelektüelliğin netâmeli ilişki­
si üstünde durmuş ve günümüzde bu ilişkiye hâkim olan man­
zaraya ilişkin bir tabir bile icat etmiştik: enteltainment. Yani, ha­
berle  eğlence/magazini  melezleyen  Infotainment’ten  ilhamla, 
eğlencelik/magazin formatında entelektüellik.
Şimdi, azar azar, yurtta enteltainment'e bakalım,  medyamızın 
entelektüel meşgaleyle ilişki biçimi üstüne düşünelim.
Evrensel olduğu kadar ulusal gerçekliği de  olan bir gözlemle 
başlayalım:  Aşağı  yukarı  1980’lerin  başlarına  dek,  gazete  oku­
yor  olmak,  bir vasat!  münevverlik belirtisiydi.  Bugün,  - “gaze- 
te  okumak münevverliğe  uzaklığın karinesidir”  demeyeceksek 
b ile !- böyle bir bağıntı kurmak zordur. Basın,  çığırtan manşet­
leriyle, telgraf boyutlarına inen ve cıvıyan haber diliyle, çok de­
fa Chomskygil bir analize bile lüzum bırakmayan gözü dönmüş 
tarafgirliğiyle,  bilgiyle  ve  dahi  malûmatla  geniş  açılı,  mesafeli, 
sorgulayıcı  bir ilişki  kurmanın  önünü  kesiyor.  Böylelikle,  biz­
zat  entelektüel kaygıyı kovalamış  oluyor.  “Bulvar gazetesi”  ve­
ya  “tabloid”  denen,  aklî  değerlendirmeyi  hatta  tedricen  bizzat 
“yazı”yı sürgün eden formatın bütün  “büyük”  gazetelere gitgi­
de  daha  fazla  sirayet  ettiğini  gözlüyoruz.  Herhangi  bir  zengin 
bayide ya da diyelim havaalanında yapılacak gözlem yeterlidir; 
yurdumuz  gazetelerinin, Avrupa ve Asya  (Japon,  İran,  Arap...) 
mevkutelerinin yanında çocuksu irilikte puntoları,  “şok”  man­
şetleri ve yazı seyrekliği ile gürültülü bir tabloid ailesi görüntü­
sü  verdiğini  görürsünüz.  Uzun  yazı,  azıcık  uzunca  yazı,  Türk 
basını için bir günahtır.  Gazete olgusunun tarihinde saygın bir

---