Tarbiyaviy ishlar

I b o iim . SINFDAN VA M AKTABDAN TASHQARI
TARBIYAVIY ISHLAR
1.1. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning
maqsad va vazifalari
0 ‘zbekiston Respublikasining istiqlolga erishuvi hamda o 'z
mustaqil siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy y o ‘liga ega b o iish i xalq 
x o ‘jaligining turli sohalarida, jum ladan xalq ta ’limi tizimida ham 
o ‘sib kelayotgan yosh avlod ta ’lim-tarbiyasi bilan b o g iiq
jarayonni qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda.
Hozirgi paytda fan va madaniyatning eng so‘nggi yutuqlari 
asosida kelajagimiz b o ig a n yosh avlodni hayotga tayyorlashning 
samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda zarur.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “M a’naviyat va 
m a’rifat” jam oatchilik markazi faoliyatini yanada takomil- 
lashtirish va samaradorligini oshirish to ‘g ‘risida”gi farmonida 
k o ‘rsatilganidek, jam iyatda yuksak m a’naviy fazilatlami kamol 
toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlam i boy madaniy 
merosimiz, tarixiy an ’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga 
hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g ‘oyalariga sadoqat ruhida 
tarbiyalash 
mamlakatimizda 
amalga 
oshirilayotgan 
barcha 
islohotlaming hal qiluvchi omilidir.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samara­
dorligini oshirish, avvalo komil insonni shakllantirishning eng 
zamonaviy va qulay y o ‘nalishlarini topib joriy etishga b o g iiq . 
Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish 
uchun tarbiyaning asosi b o ig a n barcha g ‘oyalar qaytadan k o ‘rib 
chiqilishi, asosiy e ’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida 
to ‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish lozim.
Tarbiyaviy ishlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, 
Davlat va nodavlat ja m g ‘armalari, q o in ita la r va tashkilotlar bilan 
hamkorlikda olib boriladi.
Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz 
jarayon davomida shakllanib boradi. Uning tarbiyasiga ota-onasi,
4

---

maktab, mahalla, do'stlari, jam oat tashkilotlari, atrof-muhit, 
ommaviy axborot vositalari, san’at, adabiyot, tabiat va hokazolar 
bevosita ta ’sir ko'Tsatadi.
Yuqoridagi barcha hayotiy ehtiyojlarni vujudga keltirishda 
o'zaro hamkorlikning ta ’sir doirasi orqali shaxsni tarbiyalash va 
tarbiyaning birligini ta ’minlagan holda, uning shaxs sifatida 
shakllanishiga salbiy ta'sir ko‘rsatadigan muhitdan himoya qilish 
juda muhim.
Tarbiyaning bosh maqsadi - yosh avlodni m a’naviy-axloqiy 
tarbiyalashda xalqning boy milliy, m a’naviy-tarixiy an’analarga, 
urf-odatlari hamda 
umumbashariy qadriyatlarga asoslangan 
samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarini ishlab chiqib 
amalga joriy etishdir.
Tarbiyaning asosiy vazifasi - shaxsning aqliy, axloqiy, erkin 
fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi hamda uning qobiliyatlarini har 
tomonlama ochish uchun keng imkoniyat yaratishdir.
Xullas, tarbiyaning negizida quyidagilar yotadi:
- yoshlami erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini 
tushunib olishiga ko ’maklashish, o'z-o'zini idora va nazorat qila 
bilishini 
shakllantirish, 
o ‘z 
shaxsiy 
turmushiga 
maqsadli 
yondashuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg"otish;
- o ’quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatani- 
mizning boy m a’naviy merosi bilan tanishtirish, madaniy hamda 
dunyoviy bilimlarni egallashga bo ‘lgan talablarini shakllantirish. 
malaka hosil qildirish va estetik tushunchalarini shakllantirish;
- har bir o ‘smiming bilimdonligini va ijodiy inkoniyatlarini 
aniqlab, ularni rivojlantirish. Inson faoliyatini tirli sohalarga 
y o ‘naltirish, bolalar ijodkorligi, iqtidorini yuzagi chiqarish va 
yanada qoilab-quvvatlash uchun shart-sharoit hozirlash;
- insonparvarlik odobi m e’yorlarini shakllarfirish (bir-birini 
tushunish, mehribonlik, shafqatlilik, irqiy va milliy kam sitishW a 
toqatsizlik), muomala odobi kabi tarbiya vositaari (nohaqljtka, 
yolg'onchilik, 
tuhmat, 
chaqimchilikka 
tcqatozlik) 
keng
qo'llanishi lozim.
vatanparvarlik, 
dunyoviy 
fiki'lasY
, 
jamiyatimizda
5

---

yashayotgan 
odamlar 
bilan 
o ‘zaro 
munosabat-muloqotni 
o'rganish, o 'z xalqi, davlati himoyasi uchun hamisha shay b o iib
turish, O 'zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlaming ramz- 
lariga hurmat bilan qarash, yosh avlodni O 'zbekiston Konsti- 
tutsiyasiga, Bayrog'iga, Gcrbiga, M adhiyasiga, Prczidentiga 
sadoqatli qilib tarbiyalash;
- qonuniy jam oa axloqi va turmush qoidalariga hurmat bilan 
qarashni tarbiyalash, shaxsning noyob qirralarini belgilovchi 
fuqarolik va ijtimoiy m as’uliyat hislarini rivojlantirish, o ‘zi 
yashayotgan 
mainlakatning 
ravnaqi, 
msoniyat taraqqiyotini 
barqaror saqlab qolish uchun fidoyilik, ekologik ta ’lim-tarbiya;
- mustaqil davlatimiz - O 'zbekiston Respublikasining ichki va 
tashqi siyosatiga to 'g 'ri va xolisona baho berishga o'rgatish. 
Uning tinchliksevarlik, demokratiya va boshqa davlatlaming ichki 
ishlariga aralashmaslik, oshkora-ochiq tashqi siyosatiga va o 'z
xalqining turmush darajasini oshirishga yo'naltirilgan, fuqarolarni 
ijtimoiy himoya qiladigan ichki siyosatini to 'g 'ri tushuntirish 
kerak;
- turmushda eng oliy qadriyat hisoblanmish mehnatga ijodiy 
yondashish fazilatlarini shakllantirish;
-
sog'lom
turmush 
tarziga 
intilishni 
tarbiyalash 
va 
rivojlantirish, munosib oila sohibi b o iis h istagini shakllantirish;
- yoshlarimizni erkin mustaqil fikrlashga o ig a tish .
Tarbiyaning asosiy tizimi quyidagicha b o iis h i lozim :
- tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, 
har bir bola, o'sm ir va yosh yigit-qizning betakror va o'ziga 
xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligini 
e ’tiborga olish;
- yoshlarda istak va imkoniyat muvofiqligi tuyg‘usini qaror 
toptirish;
- milliylikning o ‘ziga xos an ’analari va vositalariga tayanish;
- shaxslararo munosabatlarda insonparvarlik, pedagoglar va 
o'quvchilar o'rtasidagi bir-biriga hurmat munosabatlari, bolalar 
fikriga e ’tibor qilish, ularga mehribonlarcha munosabatda b o iish .
Amalda tarbiyaviy jarayonning yaxlit va uzluksiz ishiga turli

---

yoshdagi bolalarni qamrab olishga alohida ahamiyat berish lozim.
0 ‘smir yigit va qizlar nafaqat b o ‘lg‘usi katta hayotga 
tayyorgarlik k o ‘radilar, balki ana shu haqiqiy hayot bilan 
yashaydilar.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o ‘quv- 
chilarning qiziqishi, istaklari, xohish va ehtiyojiariga suyangan 
holda, ulaming darsdan bo‘sh vaqtlarida o ‘quv-tarbiya jarayonini 
toidiradi. U o ‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini, tashabbus- 
korligini 
oshirishga 
imkoniyat 
yaratadi 
Sinfdan 
tashqari 
ishlaming o ‘ziga xosligi shundaki, to ‘garak, klub dasturlarining 
rang-barangligi, ular mazmunidagi yangiliklar o ‘smir yigit- 
qizlarning shaxs sifatida shakllanishlari uchun yangi imkoniyatlar 
yaratadi.