Tariximizden bir vereq2 Layout qxd

14
Íàäèð ßùìÿäîâ
äöøöíìÿéè, äöçýöí éàøàìàüû, äöçýöí äàíûøìàüû áàúàðàí
þâëàäëàð éåòèøäèðìÿëèéèê. Ìöãÿääÿñ êèòàáëàðäà éàçûëäûüû êèìè
ýÿëÿúÿê ö÷öí áþéöê ýöíàùëàðäàí - ïîçüóíëóã, õÿñèñëèê, ïàõûë-
ëûã, ãÿçÿá, éàëòàãëûã, òÿíáÿëëèê, ìÿíÿâèééàòñûçëûã, òÿêÿá-
áöðëöêäÿí óçàã âÿòÿíäàøëàð éåòèøäèðìÿëèéèê.  
Áó èøäÿ ìöÿëëèìëÿðèìèçèí âÿ çèéàëûëàðûìûçûí öçÿðèíÿ áþéöê
ìÿñóëèééÿò äöøöð. Óøàãëàðûìûç úàâàí àüàúëàðà áÿíçÿéèð. ßýÿð
àüàúû ÿêÿðêÿí éàíûíà îíóí ãàìÿòèíè ñàõëàìàã ö÷öí äàéàã áàñ-
äûðìàñàã, êöëÿêëÿð îíó ÿéÿúÿê. Þâëàäëàðûìûç ìÿíÿâèééàòûìûçà,
ìèëëè èäåîëîýèéàìûçà óéüóí òÿðáèéÿ àëìàëûäûëàð êè, éàíäàí ÿñÿí
ìöõòÿëèô èäåîëîæè êöëÿêëÿðèí òÿñèðèíÿ äöøÿðÿê ÿéèëèá åéáÿúÿð-
ëÿøìÿñèíëÿð. 
Áþéöê ×èí ôèëîñîôó Êîíôóòñèäÿí ñîðóøàíäà êè, ìèëëÿòèí, äþâ-
ëÿòèí âàðëûüû ö÷öí ö÷ ÿñàñ øÿðò ùàíñûäûð? Î úàâàá âåðìèøäèð êè,
ìÿíÿâèééàò, èãòèñàäèééàò, ùÿðáè ãöââÿëÿð. 
ßýÿð ö÷ ÿñàñ øÿðòèí áèðèíäÿí èìòèíà åòìÿê ëàçûì ýÿëÿðñÿ,
ùàíñûíäàí èìòèíà åäÿðäèí?  Î úàâàá âåðìèøäèð êè, ùÿðáè ãöââÿ-
ëÿðäÿí. Áÿñ éåðäÿ ãàëàí èêè øÿðòäÿí áèðèíäÿí èìòèíà åòìÿê
ëàçûì ýÿëÿðñÿ , ùàíñûíà öñòöíëöê âåðÿðäèí? Ôèëîñîô úàâàá âåðèá:
Èãòèñàäèééàòäàí èìòèíà åäèá ìÿíÿâèééàòû ñàõëàéàðäûì.
Ìÿíÿâèééàò áèçèì âàðëûüûìûçäûð. Î éîõñà, ìèëëÿò, õàëã, äþâ-
ëÿò äÿ éîõäóð. 
Àëìàí õàëãû ÕÕ ÿñðäÿ èêè Äöíéà ìöùàðèáÿñèíèí áàø  âåð-
ìÿñèíèí ñÿáÿáêàðû îëìóø âÿ ùÿð èêè ìöùàðèáÿíè óäóçìóøäóð.
ÛÛ Äöíéà ìöùÿðèáÿñèíäÿí ñîíðà àëìàíëàð ñÿíàéå ïîòåíñèàëûíûí
98%-íè, éàøàéûø ôîíäóíóí èñÿ 75%-íè èòèðìèøëÿð. Ñàü ãàëìûø
ñÿíàéå ìöÿññèñÿëÿðè  èñÿ òÿçìèíàò øÿêëèíäÿ ãàëèá äþâëÿòëÿð òÿ-
ðÿôèíäÿí ñþêöëöá àïàðûëìûøäûð. Ìöùàðèáÿäÿ ìèëéîíëàðëà àëìàí
þëìöø, øèêÿñò  îëìóø, éàðàëàíìûø âÿ ÿñð äöøìöøëÿð.
Þëêÿ ãàëèá äþâëÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí (ÀÁØ, ÑÑÐÈ, Èíýèëòÿðÿ,
Ôðàíñà) èøüàëà ìÿðóç ãàëìûøäûð. Áåëÿ áþéöê ìàääè âÿ ìÿíÿâè

---

15
Òàðèõèìèçäÿí áèð âÿðÿã
(2 Äöíéà ìöùàðèáÿñè,  1914-1918 , 1939-1945-úè èëëÿð) èòêèëÿðÿ
áàõìàéàðàã àëìàí õàëãû ìÿíÿâèééàòûíûí ýöúö èëÿ äèð÷ÿëäè,
àéàüà ãàëõäû âÿ ìöùàðèáÿíèí âóðäóüó éàðàëàðû ñàüàëòäû. Äöçýöí
èãòèñàäè, ñèéàñè íÿòèúÿëÿð ÷ûõàðòäû âÿ ýÿëÿúÿéèíè ìöÿééÿí åòäè.
Àðòûã 1955-úè èëäÿ Àëìàíèéà èãòèñàäè ýöúöíÿ ýþðÿ ÀÁØ, ÑÑÐÈ-
äÿí ñîíðà 3-úö ïèëëÿéÿ ãàëõäû.    
Áèç ýåðèäÿ ãàëìàìàã ö÷öí òàðèõäÿ éöçëÿðëÿ äþâëÿòè ìÿùâ
åòìèø âÿ åäÿúÿê ìÿíôè úÿùÿòëÿðäÿí -ðöøâÿòõîðëóã, éàëòàãëûã,
èêèöçëöëöê, òàéôàáàçëûã, ìÿíÿâè àøûíìà, éàëàí âÿ ñ. ìÿíôè õöñó-
ñèééÿòëÿðäÿí äþâëÿòèìèçè õèëàñ åäÿðÿê íöìóíÿâè èäåîëîýèéàìûçû
éàðàòìàëûéûã. 
Òàðèõ êå÷ìèøèìèçäèð. Îíñóç ýÿëÿúÿéèìèç éîõäóð. Îíó äèã-
ãÿòëÿ þéðÿíìÿëèéèê.  Áþéöê àëìàí ôèëîñîôó Ô.Íèøå éàçûðäû: “Þç
òàðèõèíè ãîíøóëàðûíûí ýþçö èëÿ ãÿáóë åäÿí õàëã ìÿùâ îëìàüà
ìÿùêóìäóð.” Õàðèúè þëêÿëÿðäÿ òàðèõèìèçÿ àèä îëàí ñÿíÿäëÿðèí
ñóðÿòëÿðè ÷ûõàðäûëàðàã þëêÿìèçÿ ýÿòèðèëìÿëè, Òöðê äþâëÿòëÿðè èëÿ
áèðëèêäÿ ðåàëëûüû ÿêñ åòäèðÿí Öìóìòöðê òàðèõè éàçûëìàëûäûð.
Áó êèòàá ìÿëóìàò õàðàêòåðëè îëìàãëà ýåíèø îõóúó êöòëÿñè
ö÷öí ìàðàãëû îëàúàüûíà öìöä åäèðÿì. Òàðèõèìèçè þéðÿíìÿêëÿ
áèç äàùà ãöäðÿòëè îëóðóã.                                                            
Êèòàáäà Íàäèð ìöÿëëèìèí ìöõòÿëèô ìÿíáÿëÿðäÿí òîïëàäûüû
ìÿëóìàòëàð âÿ ñÿíÿäëÿð þç ÿêñèíè òàïûá. Êèòàáûí äèëè ñàäÿ âÿ
áàøà äöøöëÿíäèð. Ìöÿëëèôèí êèòàáû éàçàðêÿí  ãàðøûñûíà ãîéäóüó
ìÿãñÿä äöíéàíûí âÿ þëêÿìèçèí òàðèõèíäÿ ýþðêÿìëè ðîë îéíàìûø
õàëãûìûçûí ãÿùðÿìàí þâëàäëàðûíû áèçÿ òàíûòäûðìàã âÿ éàõûíëàø-
äûðìàãäûð. Ýöìàí åäèðÿì êè, ìöÿëëèô êèòàáûíäà áóíà íàèë îëóá.
Êèòàáû îõóäóãúà óëó òàðèõèìèç, ýþðêÿìëè äþâëÿò õàäèìëÿðèìèç
ýþç þíöíÿ ýÿëèð. Èíñàí þçöíöí íåúÿ áþéöê áèð õàëãà ìÿíñóá
îëäóüóíó ýþðÿðÿê ôÿõð âÿ ãöðóð ùèññè êå÷èðèð. Ìÿëóìàòëàðû òîï
ëàéûá, ñå÷èá êèòàá ùàëûíà ñàëàðàã îðòàéà ÷ûõàðòìàã ÷îõ áþéöê
çÿùìÿò òÿëÿá åäÿí èøäèð. Ùåñàá åäèðÿì êè, Íàäèð ìöÿëëèì áó

---

16
Íàäèð ßùìÿäîâ
àüûð èøèí þùäÿñèíäÿí ìÿùàðÿòëÿ ýÿëìèøäèð. Áþéöê ÿçèééÿòëÿ
áàøà ýÿëìèø áó êèòàáûí Àçÿðáàéúàí ö÷öí äÿéÿðëè îëàúàüûíà
ÿìèíëèéèìè áèëäèðìÿêëÿ, ùþðìÿòëè Íàäèð ìöÿëëèìÿ ýÿëÿúÿê éà-
ðàäûúûëûüûíäà óüóðëàð àðçó åäèðÿì.
Ñ.ßùìÿäîâ

---

Bilirsinizmi ? 
1.Çin VI əsrə kimi Göytürk İmperatorluğunun
himayəsində olub.
2.301-ci ildə Qafqazda yaşayan az saylı  er-
mənilər dini ibadətlərini türk dilində edib.
3.452-ci ildə  ROMA Papası  Levl Turk oğlu At-
tillanın qarşısında dizi üstə durub.
4.V əsrdə Kiyev şəhərini  türklər tikib.
5.Firdovsinin “Şahnamə”əsərində “Azərbay-
can” adından istifadə olunub.
6.XVI əsrə qədər orta Avropada ünsiyyət türk
dilində olub.
7.Əmir Teymur Osmanlı turk dovlətini məğlub
edəndə Avropa xristian dövlətləri bayram edib.
8.Sultan Səlim 1517-ci ildə xəlifə xələtini
Qahirədən Ankaraya gətirib.
9. “İran” adı sənədlərdə və xəritələrdə XX əs-
rdən işlədilməyə başlanib.

---

18
Íàäèð ßùìÿäîâ
ÒÖÐÊ ÄÞÂËßÒËßÐÈ
ßçèç îõóúóëàðûì, òàðèõèìèçÿ  ñÿéàùÿò åäÿê. Òöðê õàëãëàðû
îíëàðëà ãöäðÿòëè äþâëÿòëÿð éàðàäàðàã, èäàðÿ åòìèøëÿð. Áó ãöäðÿòëè
äþâëÿòëÿðèí ñÿðùÿäëÿðè 4 îêåàíûí àðàñûíäà, Øèìàë áóçëó îêåàí-
äàí Ùèíä îêåàíûíà, Ñàêèò îêåàíäàí Àòëàíòèê îêåàíà, úÿíóáäàí
×èí ñÿääèíÿ ãÿäÿð óçàíìûøäûð. Òàðèõäÿí ìÿëóìäóð êè, ×èí èì-
ïåðèéèñû ÿçÿìÿòëè ×èí Ñÿääèíè ãÿùðÿìàí òöðêëÿðäÿí ãîðóíìàã
ö÷öí èíøà åòäèðìèøäèð. ×èí èìïåðàòîðó Êàîòèíè ñöëù áàüëàìàã
ö÷öí Ìåòåéÿ ×èíèí øèìàë ÿéàëÿòèíè âåðìèø âÿ âåðýè þäÿìÿê
øÿðòèíÿ ðàçûëàøìûøäûð. ×èí  Û-ÂÛ ÿñðëÿðäÿ ÝÞÉÒÖÐÊ èìïåðà-
òîðëóüóíóí òàáåëèéèíäÿ îëìóøäóð.
Òöðêöí ãÿäèì áþéöê òàðèõè ãÿñäÿí äîëàøäûðûëìûø,ùàããûíäà
åëìè ùÿãèãÿòäÿí óçàã ìÿëóìàòëàð éàéûëìûøäûð.  ×îõ âàõò îíëà-
ðûí òàðèõè ãÿùðÿìàíëûãëàðû, ýþðäöêëÿðè øÿðÿôëè èøëÿð, áàøãà õàë-
ãëàðûí àäûíà éàçûëìûøäûð.Òàðèõèìèçèí áàøûíà ýþðöíìÿìèø
îéóíëàð à÷ûëìûøäûð. Ìÿãñÿä áó ãöäðÿòëè õàëãû òàðèõäÿí ñèëìÿê,
àë÷àëòìàã, ÿéìÿê, ìèëëè ãöðóð âÿ ëÿéàãÿòèíè þëäöðìÿê, ÿðàçè
áöòþâëöéöíö èíêàð åäèá ñàõòàëàøäûðìàã îëìóøäóð.
Áó áàõûìäàí Àçÿðáàéúàí òàðèõè äåìÿê îëàð êè, ãàðàíëûã äó-
ìàíëàð è÷ÿðèñèíäÿ èòèá-áàòìûøäûð. Îíóí  òàðèõèíèí öçÿðèíÿ ÷ÿêèë-
ìèø ïÿðäÿ ùÿëÿäÿ ãàëûá. Àðòûã áó ïÿðäÿíèí úûðûëûá àòûëìàñû  âàõòû
÷îõäàí éåòèøèá.
Òàðèõ éàðàäàí òöðêëÿðèí òàðèõè, òöðêëÿðè èñòÿìÿéÿí äöøìÿíëÿð
òÿðÿôèíäÿí þç õåéðëÿðèíÿ óéüóí ãÿëÿìÿ àëûíûá  (Ðóñ òàðèõ÷èñè
Ë.Ãóìèëéîâäÿí áàøãà).
Òàðèõè àðàøäûðìàëàð ýþñòÿðèð êè, Àçÿðáàéúàíäà òöðêëÿð ýÿëìÿ
õàëã äåéèë. Àáîðèýåí õàëã îëàðàã, îíëàð áó ÿðàçèëÿðäÿ ìèí èë-
ëÿðäèð êè, éàøàéûðëàð.
Òàðèõèìèçè ñèëèá àòìàã, êàüûç öñòöíäÿ áþëìÿê íèééÿòèíäÿ

---