Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 dövründə müdriklik ilahəsinin adını daşıyan şəhər Yunanıstan mədəni həyatının mərkəzinə çevrildi. Afinanın uğurlu xarici siyasəti onun rəqibi Spartanı və axırıncının yaxın müttəfiqi Korinfi ciddi surətdə qıcıqlandırmaya bilməzdi. V əsrin 40-cı illərinin sonunda isə afinalılar Qara dənizyanı ərazidə öz ağalıqlarını qurmaq planlarını həyata keçirməyə başladılar. 437-ci ildə yaxşı silahlanmış eskadra və seçmə hoplit dəstələri Periklin başçılığı altında Ponta göndərildi. Səfər çox uğurlu oldu, 600 afinalı Xalq yığıncağının qərarı ilə yaşamaq üçün Sinopaya göndərildi və bu şəhər Qara dənizdə Afina dövlətinin dayaq nöqtəsi oldu. Afina dövlətinin nüfuzu iri Qara dənizətrafı mərkəzlərdə çox gücləndi, bu geniş əraziyə nəzarət onun bol resurslarına da nəzarət etmək imkanı yaradırdı. Lakin afinalılar bununla kifayətlənmədilər və Böyük Yunanıstan yaratmaq yolunda öz nəzərlərini Cənubi İtaliya və Siciliyanın üzərinə saldılar. Böyük Yunanıstanda Afinanın hegemonluğunun qurulması Afina dövlətini bütün yunan dünyasının siyasi birliyinə çevirməklə yanaşı, Spartanın izolyasiyasına səbəb olacaqdı. Bu həm də Korinfin iqtisadiyyatına ölümcül zərbə vurardı. 440-cı illərin ortalarından afinalılar öz qərb siyasətlərini planlı qaydada həyata keçirməyə başladılar. 435-433-cü illərdə afinalılar Kerkira adasındakı qızışan daxili mübarizəyə cəld şəkildə qarışdı və bu varlı adanı Afina dəniz ittifaqına qəbul etdilər. Yaxşı donanması olan ada Afina ittifaqının hərbi qüdrətini gücləndirdi. Afina Cənubi İtaliyaya və Siciliyaya nüfuz etmək üçün 443-cü ildə maraqlı tədbir həyata keçirdi. Dağıdılmış Sibaris şəhərinin yerində Cənubi İtaliyada ümumyunan koloniyası yaratdı. Kifayət qədər kolonistlər yığıldı, görkəmli yunan mədəniyyət xadimləri yeni yaşayış yerinə getmək arzularını bildirdilər. Onların sırasına tarixçi Herodot, arxitektor və şəhərsalan Hippodam (o, yenicə Pireyi yenidən tikib qurtarmışdı), sofist Protaqor və yeni şəhərin qanunlarının tərtib edilməsinə öz xidmətini təklif edən filosof Empedokl daxil idi. Afina demokratiyasının rəhbərləri xarici siyasət uğurlarını inkişaf etdirərək yunanlar arasında öz rəhbərliklərini möhkəmləndirmək üçün ümumellin konqressi çağırmaq ideyasını ortaya atdılar. Plutarx yazır ki, “Perikl xalq qürurunu daha da 5 oyatmaq və vətəndaşları böyük işlərə səy göstərməyə təlqin etmək üçün Xalq yığıncağına təklif verdi ki, harada, Avropada və ya Asiyada, böyük və ya kiçik şəhərlərdə yaşamasından asılı olmayaraq bütün ellinlər Afinadakı ümumi qurultaya öz nümayəndələrini göndərsinlər ki, burada barbarlar tərəfindən yandırılmış ellin məbədləri, qurbanlar barədə məsləhətləşmə aparsınlar. Bu allahlara verilmiş anda uyğun olaraq, Elladanın xilasına gətirib çıxaracaqdı. Onlar barbarlarla vuruşanda bu andı dənizdə və dünyada hamının təhlükəsiz üzməsi barədə içmişdilər. Bu məqsəd üçün afinalılar yaşı 50-dən yuxarı olan iyirmi adam göndərdilər”. Səfirlər ellinləri Afinaya gəlmək və sülh haqqında və Elladanın birgə hərəkətləri barədə müşavirələrdə iştirak etmək üçün dilə tuturdular. Ümumellin konqressinin çağırılması hamıdan əvvəl Afina üçün faydalı idi, bu onun Yunanıstandakı siyasi nüfuzunu möhkəmləndirərdi, ellinləri Afinanın yunan dünyasında tanınmış rəhbər olması fikrinə alışdırardı. Təbiidir ki, Sparta və Peloponnes ittifaqı belə konqressin çağırılması əleyhinə çıxdı, görülən tədbirlər konqressin çağırılmasına əngəl törətdi və konqress baş tutmadı. Digər tərəfdən, Sparta da öz nüfuz dairəsini genişləndirirdi. Bir çox qonşu dövlətlər Peloponnes ittifaqına daxil olmuşdu, Orta Yunanıstanın böyük hissəsi spartalıların təsiri altında idi. Yunanıstanda öz quruluşuna və sosial-siyasi istiqamətinə görə iki fərqli yunan polislərinin hərbi-siyasi blokunun mövcudluğu və onların arasındakı gərginliyin artması hökmən müharibəyə gətirib çıxarmalı idi. Afina və onun müttəfiqləri quldarlıq iqtisadiyyatının intensiv formalarını, sənətkarlıq istehsalını, əmtəə təsərrüfatını, ticarəti inkişaf etdirməyə can atırdı. Sparta və onun əksər müttəfiqləri isə əksinə əsasən kənd təsərrüfatının, konservativ natural istehsalı inkişaf etdirməyə üstünlük verirdi. Biz bunu bizim eranın XIX əsrinin 50-ci illərində Birləşmiş Ştatları təşkil edən Şimal və Cənubun münasibətində də görürük. Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş Şimal demokratiyanın və liberal iqtisadiyyatın inkişafına, azad əməyə üstünlük verdiyi halda, Cənub patriarxal münasibətləri qoruyub saxlamağa, qul əməyinə əsaslanan kənd təsərrüfatının inkişafına, quldarlığın möhkəmlənməsinə çalışırdı və bu qütbvari münasibətlər 6 ölkəni vətəndaş müharibəsinə gətirib çıxardı. Müharibə Şimalın qələbəsi ilə bitdiyindən Ştatlar Birliyinin parçalanmasının, ölkənin ərazi və inzibati bütövlüyünün pozulmasının qarşısı alındı və quldarlığın ləğvinə, bir daha bağlanması mümkün olmayan qapı açdı. Siyasi sferada Afina və Spartanın ziddiyyətləri daha kəskin idi. Afinaya Yunanıstanda demokratiyanın dayağı kimi baxırdılar, bu demokratiya geniş vətəndaşlıq dairələrinə, onların Xalq yığıncağındakı fəaliyyətinə əsaslanırdı. Sparta isə əksinə kübar elementləri, vətəndaşların yuxarı hissəsini özünə cəlb edirdi. Afinanın ən qatı və barışmaz düşmənlərindən biri Korinf idi, bu da V əsrin ortalarında onların arasındakı iqtisadi rəqabətlə əlaqədar idi. Korinf Balkan Yunanıstanının ticarət-sənətkarlıq mərkəzi idi və yunan dünyasının qərbində, Cənubi İtaliyada və Siciliyada həyati mənafelərə malik idi. Afinanın nüfuzu artdıqca Korinf onun hərbi yolla məhv edilməsini israrlı qaydada tələb edirdi. Bu Mikena çarı Aqamemnonun başçılığı altında ellin polislərinin kiçik bir bəhanəyə - Menelayın arvadı Yelenanın prins Paris tərəfindən qaçırılmasına görə Kiçik Asiyadakı İliona hücum etməsi və 10 illik müharibə nəticəsində Troyanı darmadağın etməyə bənzəyən bir arzu idi. Ziddiyyətləri birdəfəlik və ən sonuncu siyasət vasitəsi olan müharibə ilə həll etmək üçün tarix boyu istənilən an səbəblər olmayanda belə, bəhanələr tapılmışdır. Tarixçi Fukidid yazır ki, “ən həqiqi bəhanə ondan ibarət idi ki, ...afinalılar özlərinin güclənməsi ilə lakedemonyanlara təhlükə təlqin edirdilər və bununla da onları müharibəni başlamağa məcbur etdilər”. Hər iki tərəf böyük hərbi-iqtisadi potensiala malik idi, axı Yunanıstanın polislərinin əksər hissəsi ya Peloponnes, ya da Afina ittifaqının tərkibinə daxil idi. Onların hərbi qüvvələri və vasitələri Afina və Spartanın sərəncamında idi. Peloponnes ittifaqının silahlı qüvvələri 60 min hoplitdən və 300 gəmidən ibarət idi. Afinanın sərəncamında isə 400 trier, 32 min hoplit və 1200 süvari var idi. O dövrdə bu qüvvələr olduqca heybətli görünürdü. Yunan-pers müharibələrindən sonra heç vaxt döyüş əməliyyatlarına belə böyük miqdarda döyüşçü və gəmi cəlb olunmamışdı. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|