Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 və buna nail oldu. Bu isə müharibənin uzanmasına, Afinanın məğlubiyyətinə səbəb oldu. 404-cü ildə Afina məğlub oldu. Perikl dövlət xadimi kimi özünə müəyyən davranış qaydaları müəyyən etmişdi, bütün həyat tərzini dəyişmişdi. O, şəhərdə bircə yolla meydana və Şuraya gedirdi. O, nahara dəvətlərdən və dostluq görüşlərindən imtina edirdi. Bütün uzun müddətli siyasi fəaliyyəti dövründə o, heç bir dostunun evinə qonaqlığa getməmişdi. Tək bircə dəfə onun gənc qohumu evləndikdə o, ziyafətdə iştirak etdi və şərab nəziri verilməyə başlayanda oranı tərk etdi. Adamlar arasında açıq-saçıq münasibət olan yerdə şöhrət qazanmaq istəyən şəxslər müəyyən rahatsızlıqla üzləşir. Perikl xalqa qarşı münasibətdə də özünü belə aparırdı. Daim onlarla olmaqla adamların gözünü yormamaq üçün o, vətəndaşların arasında müəyyən fasilələrdən sonra olurdu, hər şey haqqında danışmırdı və Xalq yığıncağında hər dəfə çıxış etmirdi. Özünü mühüm məsələlər üçün saxlayırdı, digər məsələləri isə öz dostları və göndərdiyi digər natiqlər vasitəsilə çatdırırdı. Perikl təkcə istedadlı dövlət xadimi və sərkərdə deyildi, təbiət onu qeyri-adi natiqlik qabiliyyəti ilə mükafatlandırmışdı. O, öz çıxışını musiqi instrumenti kimi sazlayırdı, hər bir nitqini həyat ukladına və fikirlərin yüksək obrazlı tonuna uyğunlaşdırırdı, öz natiqliyinə çox vaxt təbiət haqqındakı elmdən də nəsə qatırdı. Platon deyirdi ki, “həmin fikir yüksəkliyini və bütün cəhətləri üzrə kamilliyi yaratmaq qabiliyyətini o, bu təlimdən çıxarır və bundan söz sənəti üçün bütün faydalı olanları götürməklə öz təbii qabiliyyətlərinə əlavə edir”. Bunlara görə o, bütün natiqləri ötüb keçmişdi. Bu səbəbə görə ona məşhur ləqəb verilmişdi, şəhəri bəzəyən tikililərə görə isə o, “Olimpiyaçı” adlandırılmışdı. Perikl xalqı çox məharətlə idarə edirdi, ona başlıca olaraq ümid və qorxu ilə təsir göstərirdi. Bu iki sükanla o, həm xalqın inadkar özündən razılığını ram edir, həm də ruh düşkünlüyü yarandıqda, onları həvəsləndirir və təsəlli verirdi. O, sübut etdi ki, Platonun sözləri ilə deyildiyi kimi, natiqlik qabiliyyəti könülləri idarə etmək elmidir və onun başlıca vəzifəsi müxtəlif xarakterli və ehtiraslı adamlara düzgün yanaşmaq bacarığından ibarətdir, necə ki, könülün hansısa tonunu və səsini çıxartmaq üçün çox məharətli əlin toxunması və ya zərbəsi lazımdır. Lakin bunun 11 səbəbi sadəcə olaraq sözün qüdrəti deyil, Fukididin dediyi kimi, onun həyatının şərəfi və ona olan etibar idi. Hamı onun təmənnasız və sayılan olmamasını görürdü. Baxmayaraq ki, şəhəri böyükdən daha böyük və daha varlı etmişdi, qüdrəti ilə çoxlu çarları və tiranları keçmişdi, o, öz var-dövlətini atasının ona qoyub getdiyindən bir draxma da artırmamışdı. Periklin ən məşhur nitqi Peloponnes müharibəsində həlak olmuş (431-430- cu illərin qışı) afinalıların dəfn mərasimində söylədiyi nitqidir. Bu çıxışda onun yüksək düşüncə tərzi özünü açıqca ifadə edir, sözlər və ifadələr də bu yüksək fikirlərə uyğun olaraq seçilir. Afinalılar həmin qışı ümumxalq xərci hesabına bu müharibədə ilk həlak olanların dəfn mərasimini keçirdi. Əvvəllər ümumi qaydaya görə döyüşçülər həlak olduqları döyüş sahəsində dəfn edilirdilər, Solon dövründə yaranmış müstəsna kimi Afina qaydası mövcud idi. Yunan-pers müharibələrindən sonra həlak olanlar üzərində nitq söyləmək bu qaydaya daxil edilmişdi. Perikl öz çıxışına əcdadlardan və perslərlə müharibələrdə qəhrəmanlıq göstərmiş atalardan başlayır və qeyd edir ki, “məhz onlar (əcdadlar) əsrlərlə bu torpaqda yaşayıb nəsildən nəslə igidlik göstərərək onu bu günlərə qədər azad saxlamışdır. Buna görə də onlar tərifə layiqdirlər, daha layiq olanlar isə bizim atalarımızdır, çünki qəbul etdikləri irsin üzərinə öz zəhmətlərini əlavə etməklə bugünkü bizim qüdrətimizi əmələ gətirdilər və onu bizə qoyub getdilər”. O, Afinanın dövlət quruluşunun üstünlüklərinə diqqəti yönəldir: “Bizim dövlət qaydalarımız yad adətlərə əsaslanmır. Biz özümüz daha çox nümunə göstəririk, nəinki kimisə təqlid edirik. Bizim quruluş xalq hakimiyyəti adlanır, çünki xalqın azlığına deyil, çoxluğuna arxalanır. Bizim qanunlar özəl işlərdə bizə bərabər imkanlar verir. Bizdə hər kəsə xidmətinə görə hörmət edilir və tərəfdarların müdafiəsi heç də şəxsi igidlikdən çox müvəffəqiyyət gətirmir, rütbənin kiçikliyi kasıbların dövlətə xidmət göstərməsinə mane olmur. Biz ictimai işləri sərbəst aparırıq, gündəlik qayğılarda bir-birimizə şübhəlilik göstərmirik, kimsə öz məmnuniyyətinə görə bir şey edəndə buna hiddətlənmirik... Özəl həyatda zülmü görmədiyimizdən, biz ictimai həyatda qanunsuzluqdan dəhşətə gəlirik və həmişə hakimiyyət verilmiş adamlara və 12 qanunlara, qanunlardan isə xüsusən incidilənlərin xeyrinə olanlara tabe oluruq. Yazılmamış olduğundan onları pozanlar daha ağır biabırçılığa məruz qalır”. Öz ölkəsinin hərbi qüdrətinə, hərbi qayğılarına gəldikdə Perikl bu məsələdə də düşmənlərindən kəskin surətdə fərqləndiklərini bildirir və qeyd edir ki, “Dövlətimizi biz hamıya açırıq və heç bir təqiblə əcnəbilərə bizi görməkdə və tanımaqda mane olmuruq, çünki biz qətiyyən qorxmuruq ki, düşmən bizdə nəyisə görüb ondan istifadə edəcəkdir. Biz gizli hazırlıq və hiyləgərliklə deyil, daha çox bizə məxsus olan cəsurluqla, açıq hərəkətlərimizlə güclüyük”. Perikl göstərir ki, adamlar bizdə öz ev işləri barədə, dövlət işləri barədə eyni vaxtda qayğı göstərirlər. Sonra o, spartalıların öyündüyü lakonik danışıq tərzinə də öz münasibətini bildirir və qeyd edir ki, “biz çalışırıq ki, özümüz hərəkətimizi düzgün fikirləşək və ya qiymətləndirək və güman etmirik ki, sözlər işin ziyanınadır. Lazım olan işdən yapışıb, onu əvvəlcədən sözlərdə aydınlaşdırmayanda ziyanlı olur”. O, afinalılara daim xidmət göstərməyə hazır olduğunu vurğulayır və deyir ki, “xidmət göstərən daha etibarlı dostdur”. Perikl bu cəhətləri yekunlaşdıraraq qeyd edir ki, “mən elan edirəm ki, bizim dövlətimiz Elladanın məktəbidir” və əlavə edir ki, bu heç də boş tərif deyildir, əsl həqiqətdir, bunu dövlətin öz xüsusiyyətləri ilə qazandığı gücü təsdiq edir. Sonra o, döyüşdə ölənlərin qəhrəmanlığına xoş sözlər deməyi unutmur və qeyd edir ki, “mən güman edirəm ki, kişi igidliyinin ilk əlaməti və axırıncı təsdiqi məhz belə sonluq olur”. Vətən uğrunda müharibədə xeyir şəri silib təmizləyir, ümumi fayda hər kəsin ayrıca ziyanını örtür. Döyüşçülər haqqında deyir ki, “onlara düşməni dəf edəndə həlak olmaq, geri çəkilib xilas olmaqdan gözəl görünür”. O, dövlətin gücünə hər gün nəzər dikməyi, onu sevməyi məsləhət görür və onun yolunda öz borcunu yetirənlərin gözəl şəriklik yaratdığını – öz həyatlarını verdiklərini və hər birinin özü üçün qocalmayan tərif və ən şərəfli qəbir tapdığını deyir və qeyd edir ki, “indicə uyuduqlarını deyil, daha çox onların şərəfi unudulmayan yerdə - gələcək nəsillərin hər bir sözündə və işində tapacaqlar. Görkəmli adamların qəbri bütün torpaqdır və onlar haqqında təkcə vətənindəki qəbirüstü yazılar deyil, həm də hər bir adam haqqında yazılmamış xatirə hətta yad Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|