Tarmoq xavfsizligi tushunchasi va uning mohiyati

Информационная сеть №1
Коммуникационная
сеть
Информацинная
система №1
Информацинная
система №n
Информационная сеть №2
Информацинная
система №1
Информацинная
система №n
1.2-rasm. Axborot va aloqa tarmoqlari. 
Axborot tarmog’i axborotni saqlash uchun mo’ljallangan va axborot 
tizimlaridan iborat. Aloqa tarmog’i asosida axborot tarmoqlari guruhini qurish 
mumkin: 
Axborot tizimini axborotni etkazib beruvchi yoki iste’molchisi bo’lgan tizim 
deb tushunish kerak. 
Kompyuter tarmog’i axborot tizimlari va aloqa kanallaridan iborat. 
Axborot tizimini axborotni saqlash, qayta ishlash yoki uzatish qobiliyatiga 
ega bo’lgan ob’ekt deb tushunish kerak. Axborot tizimiga quyidagilar kiradi: 
kompyuterlar, dasturlar, foydalanuvchilar, ma’lumotlarni qayta ishlash va uzatish 
jarayoniga mo’ljallangan boshqa komponentlar. Kelajakda foydalanuvchi 
vazifalarini hal qilishga mo’ljallangan axborot tizimi -workstation (mijoz) deb 
nomlanadi. Tarmoqdagi ish stantsiyasi odatdagi shaxsiy kompyuterdan 
(kompyuter) tarmoq kartasi (tarmoq adapteri), ma’lumotlar uzatish kanali va 
tarmoq dasturining mavjudligi bilan farq qiladi. 
Aloqa kanalini signallar uzatiladigan yo’l yoki vosita deb tushunish kerak. 
Signal uzatish vositasi abonent yoki fizik kanal deb ataladi. 
Aloqa kanallari (datalink) tarmoq uskunalari va fizik aloqa vositalari 
yordamida aloqa liniyalari orqali yaratiladi. Fizik aloqa o’ralgan juftliklar, 
koaksiyal kabellar, optik kanallar yoki efirga asoslangan. Mantiqiy kanallar aloqa 

---

tarmog’ining fizik kanallari va kommutatsiya tugunlari orqali o’zaro ta’sir qiluvchi 
axborot tizimlari o’rtasida o’rnatiladi. 
Mantiqiy kanal - bu ma’lumotlarni bir tizimdan boshqasiga o’tkazish yo’lidir. 
Mantiqiy kanal bir yoki bir nechta fizik kanallar bo’ylab yo’naltiriladi. Mantiqiy 
kanalni fizik kanallar va kommutatsiya tugunlari orqali o’tadigan marshrut deb 
ta’riflash mumkin. 
Tarmoqda ma’lumotlar bloklar orqali ob’ektlar o’rtasida almashinuv 
protseduralariga muvofiq uzatiladi. Ushbu protseduralar ma’lumotlarni uzatish 
protokollari deb ataladi. 
Protokol - bu ikki yoki undan ortiq qurilmalar o’rtasida ma’lumot almashish 
tartibini belgilaydigan qoidalar to’plami. 
Tarmoq yuklanishi, trafik deb nomlangan parametr bilan tavsiflanadi.
Trafik - bu ma’lumotlar tarmog’idagi xabarlar oqimi. Bu tarmoqning 
tanlangan nuqtalarida soniyada bit bilan ko’rsatilgan ma’lumotlar bloklari soni va 
ularning uzunligini miqdoriy o’lchov sifatida tushuniladi. 
Kirish usuli tarmoqning ishlashiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Kirish usuli - bu 
qaysi ish stantsiyasida keyingi aloqa kanalidan foydalana olishini va aloqa kanaliga 
(kabelga) kirishni qanday boshqarishni aniqlash usuli. 
Tarmoqda barcha ish stantsiyalari topologiya deb nomlangan ma’lum bir 
tuzilishga muvofiq aloqa kanallari bilan fizik bir-biriga bog’langan. Topologiya - 
bu tarmoqdagi fizik ulanishlarning tavsifi, qaysi ish stantsiyalari bir-biri bilan 
aloqa o’rnatishi mumkinligini ko’rsatadi. Topologiya turi ish stantsiyalarining 
ishlashi, ishonchliligini, shuningdek fayl serveriga kirish vaqtini belgilaydi. Kirish 
usuli tarmoq topologiyasiga qarab qo’llaniladi. 
Tarmoqda asosiy elementlarning tarkibi uning arxitekturasiga bog’liq. 
Arxitektura - bu tarmoqdagi ish stantsiyalari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik, tuzilish 
va funktsiyalarni belgilaydigan tushuncha. U tarmoqning dasturiy ta’minotini 
mantiqiy, funktsional va fizik tashkil qilishni ta’minlaydi. Arxitektura tarmoq 
elementlarining apparat va dasturiy ta’minotini qurish va ishlash tamoyillarini 
belgilaydi. 

---

Tarmoq arxitekturasi tarmoqning asosiy elementlarini belgilaydi, uning 
umumiy mantiqiy tashkil etilishini, texnik vositalarini, dasturiy ta’minotini, 
kodlash usullarini tavsiflaydi. Arxitektura shuningdek ishlash printsiplarini va 
foydalanuvchi interfeysini belgilaydi. 
Uch xil arxitektura eng keng tarqalgan: 
• terminal - host kompyuter arxitekturasi; 
• bir pog’onali arxitektura; 
• mijoz-server arxitekturasi. 
Zamonaviy tarmoqlarni turli mezonlarga ko’ra tasniflash mumkin: 
-
kompyuterlarning uzoqligi; 
-
topologiyasi; 
-
Maqsadi; 
-
ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxati 
-
boshqarish tamoyillari (markazlashgan va markazlashmagan); 
-
kommutatsiya usullari; 
-
kirish usullari; 
-
tarqatish vositalarining turlari; 
-
ma’lumotlarni uzatish tezligi va boshqalar. 
Kompyuter tarmoqlari - bu axborotni yetkazib berish va qayta ishlashni 
tezlashtirish uchun insonlar va kompyuterlar o’rtasidagi hamkorlikning bir turi. 
Kompyuterlar tarmog’i ustidagi ishlar 30 yildan ko’proq vaqt oldin boshlangan. 
Kompyuterlarning imkoniyatlari oshganligi va shaxsiy kompyuterlar hamma uchun 
mavjud bo’lganligi sababli tarmoqlarning rivojlanishi sezilarli darajada tezlashdi. 
Tarmoqga ulangan kompyuterlar ma’lumot almashadi, periferiya qurilmalari 
va saqlash qurilmalaridan birgalikda foydalanishadi. 1.3-rasm. 

---

Сетевой
Сервер
принтер
плотер
Сетевой
Клиент №1 Клиент №2 Клиент №7
1.3-rasm. Periferiya qurilmasining foydalanilishi. 
Tarmoqlardan foydalanib, resurslar va ma’lumotlarni almashish mumkin. 
Quyida tarmoqdagi ish stantsiyasi yordamida hal qilinishi mumkin bo’lgan va bitta 
kompyuter yordamida hal qilish qiyin bo’lgan asosiy vazifalar keltirilgan. 
Kompyuter tarmog’i periferik qurilmalarni birgalikda ishlatishga imkon 
beradi, jumladan:
-
printerlar;
-
plotterlar;
-
qattiq disklar;
-
CD-DVD-ROM disklari;
-
disketlar;
-
strimerlar;
-
skanerlar;
-
faks-modemlar va boshqalar. 
Kompyuter tarmog’i axborot resurslarini birgalikda ishlatish imkoniyatini 
beradi:
-
kataloglarni;
-
fayllarni;
-
amaliy dasturlarni; 
-
o’yinlarni;
-
ma’lumotlar bazasini; 
-
matn protsessorlarini. 

---

Kompyuter tarmog’i ma’lumotlarning yaxlitligini ta’minlash uchun barcha 
foydalanuvchilarga fayllar va yozuvlarni blokirovkalash bilan birgalikda 
ma’lumotlar bazalariga bir vaqtning o’zida kirishni ta’minlaydigan ko’plab 
foydalanuvchi dasturlari bilan ishlashga imkon beradi. Standart tarmoqlar uchun 
ishlab chiqilgan har qanday dasturiy ta’minot boshqa tarmoqlarda ishlatilishi 
mumkin. 
Resurslarni birgalikda ishlatish xarajatlarni va vaqtni tejashni ta’minlaydi. 
Masalan, har bir xodim uchun printer sotib olish yoki tarmoq bo’lmaganda bitta 
printerga fleshka bilan yugurish o’rniga bitta lazer printerini tarmoqga 
ulashishingiz mumkin. 
Elektron pochtani tashkil etish. Siz LANni pochta xizmati sifatida 
ishlatishingiz va boshqa foydalanuvchilarga eslatmalar, hisobotlar va xabarlarni 
yuborishingiz mumkin.