90
lazımınca nüfuz edə bilmədiyini göstərirdi. XX əsrin 70-80-ci illərində bir-birinin
ardınca Vsevolod Ovçinnikovun «Sakura budağı», məşhur televiziya jurnalisti
Vladimir Tsvetovun «Ryoandzi bağı» əsərləri çapdan çıxdı, onlar kütləvi
oxucunun Yaponiya barədə maariflənməsinə kömək etməklə yanaşı, ölkə haqqında
həqiqətə daha yaxın olan biliklər almağa şərait yaratdı. Yaponist alimlərin əsərləri
isə sırf elmi xarakter daşıdığından elə bir populyarlıq qazana bilmirdi.
Bəzi müəlliflər isə ideoloji cəhətləri əsas götürərək, əsərlərini oxucu üçün az
əhəmiyyət daşıyan məsələlərə həsr edirdilər. Konstantin Simonov 1946-cı ildə bir
neçə ay ərzində Yaponiyada ezamiyyətdə olmuş, kitabını ölkəyə, xalqa deyil,
buradakı mədəniyyətin kiçik bir hissəsini təşkil edən bədii keramika nümunələrinə,
dulusçuluq sənətinə həsr etmişdi. Uzun müddət hərbi jurnalist kimi müharibənin
dəhşətlərini yaxından müşahidə edən yazıçı yaponlarda onu heyrətləndirən bir
cəhəti qeyd edir: rusların və digər slavyan xalqlarının nümayəndələrinin, müharibə
başa çatanda aclıqdan əziyyət çəkən almanların taqətdən düşən kimi, cansız
göründükləri ilə müqayisədə, bəlkə də daha ağır bəlalara düçar olmuş yaponların
görkəmində dözülməz həyat tərzinin nişanələrini görmədiyini qeyd edir və belə
qənaətə gəlir ki, bu da yəqin ki, onların daim arıq, yığcam bədənə malik olmaları
ilə əlaqədardır.
Jurnalist Ovçinnikovun kitabında bu ölkəni özləri üçün fəth etməyi bacarmış
görkəmli şəxsiyyətlərin mülahizələri verilmişdir və bu rəngarəng fikirlər az qala
həsr olunduğu ölkənin mənzərələrini əks etdirən rəsmlər albomuna bənzəyir.
Müəllif, tətil etdiklərinə görə dərin şaxtanı tərk etməyən mədənçilərin arvadlarının
öz ərlərinə həmrəylik naminə onların iş yerlərinə gəlib, bekar dayanmamaq xatirinə
vaxtlarını gül dəsti-ikebana düzəltməyə sərf etdiklərini yazır. Burada iki cəhət
diqqəti cəlb edir, həmin qadınlar gözəlliyə sitayiş etdiklərini belə çətin anda da
biruzə verirlər, digər tərəfdən işsiz dayanmağı, vaxtlarını boş keçirməyi özlərinə
rəva bilmirlər. Tsvetov isə əslində şəhər-muzey xarakteri daşıyan Kiotoda yerləşən
məşhur daş bağını təsvir edir. Tennis meydançası boyda olan kiçik bir ərazidə
yerləşən bu parkda səthi hamarlanmış, dırmıqlanmış qumda azacıq basdırılan on
beş daş vardır və onlar beş qrupa bölünmüşdür. Onlara üç tərəfdən baxdıqda
(parkın bir tərəfini divar kəsir) yalnız on dörd daş görünür. Bu sadəcə tapmaca
deyildir, yaponların düşüncə tərzinə, onların fəlsəfi təfəkkürlərinə uyğundur.
Əlbəttə, avropalılar mübahisə edə bilərlər ki, Romadakı Müqəddəs Pyotr
meydanında böyük italyan memarı və heykəltaraşı Bernininin dühası ilə
yaradılmış, meydanı əhatəyə alan ikitərəfli yarımdairəvi sütunlar sırası iki qat
sutunlardan ibarətdir və meydanın ortasından baxdıqda sütunların yalnız biri –
qabaqda olanı gözə çarpır. Ryoandzi parkında isə hardan baxsan da daşın elə bil ki,
biri öz real mövcudluğunu itirir. Burada təsvir olunan səhnə dənizdəki hansısa
qayalı adacığı andırır. Bağ barədəki təsəvvür isə onunla təmasda olduqda birinci
növbədə bu müəmmaya heyranlığa əsaslanır. Üstəlik burada sakral assosiasiya
yaranır, müqəddəs simvollar poetik düşüncələr əmələ gətirir. Ümumiyyətlə, yapon
bağ memarlığında daşlara pərəstiş mərkəzi mövqe tutur.
Yapon bağları bizim təsəvvürlərimizdən kəskin surətdə fərqləndiyinə,
Avropaya və Amerikaya böyük təsir göstərdiyinə görə daha ciddi olan diqqətdən
91
kənarda qalmamalıdır. Klassik yapon bağının estetikası bütövlükdə Çinin IX-XII
əsrlərdəki bağ sənətindən yaranmışdır. Onun əsasında isə klassik Çin peyzaj
rəssamlarının tablolarını yaratmaq məqsədi dayanır. Belə bağın gözəlliyi dörd
elementdən yaranır, bunlar su, yerin relyefi, yaşıl bitki və arxitektura qaydasında
tərtibatdır. Su gölməçə şəklində olmalıdır, onun klassik forması oval şəklində
olmasıdır. Gölməçə elə şəffaf olmalıdır ki, onda sahillə birlikdə adacıq aydın əks
olunsun. Sahildə isə kiçik köşk və söyüd ağacları vardır.
Bundan əlavə sürətlə dağdan aşağı enən və köpüklənən su axını və şəlalələr
düzədilirdi. Xüsusilə qiymətli cəhət o hesab olunurdu ki, bağ dağ fonunda
yerləşsin, oradan təbii və süni şəlalələr tökülsün. Adacıq adətən süni qaydada üst-
üstə yığılmış daşların olduğu tökmə təpəcik şəklində olurdu. Belə təpəciklər
sahildə də mövcud idi. Klassik orta əsr bağındakı bitkilər sırasına ancaq çiçəklənən
kollar və ağaclar daxil idi, axırıncılar da hökmən həmişəyaşıl, budaqları qəribə
şəkildə əyilmiş yapon şamı olmalıdı idi. Bağda heç bir çiçəyin olmasına icazə
verilmirdi, beləliklə, rəng qamması olduqca kasad və ciddi olurdu – şamların tünd
yaşıllığı, sarı rəngə çalan qum, açıq su, mamırla örtülmüş boz daşlar. Adacıq
kifayət qədər böyük olsa onun özündə, yaxud da sahildə hökmən söhbət köşkü
olmalı idi ki, buradan şəffaf sudakı əks olunanlara və ya dağdan ağ köpüklə aşağı
enən su axınına heyranlıqla tamaşa etmək mümkün olsun.
Belə bağın gözəlliyi əsasən xəttlərin məharətlə seçilməsi və bəzən hətta
simvolik harmoniyası hesabına meydana gəlirdi. Bu xəttlər hissələrin ciddi
mütənasibliyinə – ağacların düzümünə, şamın əyriləndirilmiş budaqlarına, qəribə
formalı daşlara, gölməçənin parlaq səthinə əsaslanırdı. Əlbəttə, belə bağlar fasilə
verməyən qulluq tələb edirdi, çünki yerində bitməmiş kol, azacıq yerindən
oynamış daş – bütün bunlar həmin xətlərin şərti harmoniyasını poza bilərdi.
Sonralar digər növ estetikanın təsiri altında yapon bağlarının sərt sadəliyi
pozulmağa başladı. İlk pozuntu bu bağlara çiçəklənən ağacların daxil olması idi.
Axı Yaponiyada çiçəklərə məhəbbət geniş yayılmışdı, yabanı albalının – sakuranın
çiçəkləməsi demək olar ki, ümummilli bayram hesab olunur. Yaponlar çiçəklənən
albalıya, qlisinə, xrizantemə baxmaq üçün xüsusi olaraq parklara gedirlər və bu
hətta «hanami» - «çiçəklərə baxıb həzz almaq» kimi xüsusi ad qazanmışdır.
Bütün bu «seyr etmələr» demokratik qaydada şeir qoşmaqtək, çox geniş
yayılmışdır. Şeir qoşmaqla isə yaponların ən müxtəlif sosial zümrələrinin
nümayəndələri məşğul olurlar. Yaponların XX əsrin əvvəllərində Kaliforniyaya
gəlib, orada məskunlaşmasından bəhs edən «Golden hill» - «Qızıl təpə» povestində
bu xalqın amerikanlardan tam fərqli olan məişət və davranış qaydaları geniş təsvir
edilməklə yanaşı, Yaponiyada uşaqdan tutmuş ahıl yaşlı adamlara qədər hamının
şeir yazdığı bildirilir, ölkədə əvvəlcə məhəllələrdə, sonra rayonda, şəhərdə, nəhayət
bütün ölkə üzrə ümummilli yarışlar keçirilir. Orta əsrlərdə üç sətirli, on yeddi
hecalı hayku (və ya hokku) və renqa (haykay poeziyası da adlanır) yazmaq
xüsusən geniş yayılmışdı. Əgər hayku 5-7-5 hecalarından, üç sətirdən ibarət idisə,
buna iki yeddi hecalı sətir əlavə olunduqda onlar birlikdə «tanka» şeir növünü
əmələ gətirir. Bu sonluğa ikinci başlanğıc yazılır, bu başlanğıcın isə özünün sonu
olur. Beləliklə, bu zəncirdə hər başlanğıc iki sonluğa, hər sonluq isə iki başlanğıca
Dostları ilə paylaş: |