Telman Orucov
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Almaniya öz hərbi donanmasını gücləndirmək üçün böyük xərc çəkmişdi. Lakin müharibənin birinci ilində açıq dənizdə Britaniya gəmiləri qələbə çalırdı. Almaniya isə ticarət gəmilərinə kreyserlərlə və sualtı qayıqlarla hücum etməkdə uğur qazanırdı. Lakin Şimal dənizindəki bir döyüşdə alman tərəfi üç kreyserini və torpedo esminetsini itirdikdən sonra həmin hövzədə hərbi əməliyyatlar xeyli az intensiv oldu. Alman komandanlığı isə minaların və sualtı qayıqların köməyilə Britaniya donanmasını darmadağın etmək istəyirdi. Bu strategiya öz faydasını verirdi. Bir sualtı qayıq Şimal dənizində üç Britaniya zirehli kreyserini batırmışdı. Osmanlı imperiyası da Antantaya qarşı Qara dənizdə və Yaxın Şərqdə hərbi əməliyyatlara vüsət verdi. Türk hərbi gəmilərinin Qara dənizin rus limanlarını atəşə tutması Antanta üzvləri olan dövlətlərin İstanbuldakı hökumətə müharibə elan etməsi ilə nəticələndi. Osmanlı imperiyası müharibəyə Almaniyanın və Üçlük İttifaqının digər dövlətlərinin tərəfində olmaqla girişdi və türk hakimiyyətləri Rusiyanın əleyhinə öz köhnə qüdrətlərini bərpa edəcəklərinə ümid edirdilər. Alman gəmiləri Dardanelə çatıb, Osmanlı imperiyasının yeni müdafiə naziri Ənvər paşanın komandanlığı altına keçdilər. Osmanlı imperiyasının Üçlük İttifaqı tərəfində müharibəyə girməsi Antanta ölkələri üçün, xüsusilə Böyük Britaniya üçün ciddi problemlər yaradırdı. Çünki türk qoşunlarının Misir və Süveyş kanalı istiqamətində irəliləməsi Hindistandakı Britaniya müstəmləkə torpaqlarının təchizatını həyata keçirmək yollarına təhlükə törədirdi. Dardanelin bağlanması isə Qara dəniz yolları ilə Rusiyanı dəstəkləmək imkanını qeyri-mümkün etmişdi. Rus donanması Qara dənizdə blokadaya alınmışdı, belə ki, Dardanel boğazı düşmənin əlində idi. Ancaq Rusiya da öz növbəsində Bosfor boğazını blokadaya alıb, alman gəmilərinə Qara dənizə girməyə imkan vermirdi. İngilislər türklərə qarşı öz kəşfiyyatçılarından da uğurlu istifadə edirdilər. Bu sahədə ingilis kəşfiyyatçısı Tomas Eduard Lourens xüsusilə fərqlənmiş, Yaxın Şərqdə Osmanlı imperiyası üçün həlli mümkün olmayan problemlər əmələ gətirmişdi. Lourens (o, Lourens Ərəbistanlı da adlanırdı) Məkkə hökmdarının və onun oğlunun etibarını qazanaraq, Hicaz ərəb tayfasını 1916-cı ildə Türkiyəyə qarşı üsyana qaldırdı. Ərəblər 1917- ci ildə Akabanı tutdular. Hüseyn ibn Əli 2 noyabrda ərəb ərazilərinin kralı elan edilərək, paytaxtı Məkkə olmaqla müstəqil Hicaz krallığını yaradıldığını elan etdi. Ərəb üsyanının bu təşkili Qahirədəki Britaniya Ərəb bürosunun işi idi. Büro isə kəşfiyyat idarəsi olan İntellicens servisin bir şöbəsi idi. Buradakı arxeoloq Lourens 1916-cı ildən isə artıq agent kimi xidmət edirdi. Yaxın Şərqdəki macəralarla dolu olan həyatını Lourens sonralar özünün «Müdrikliyin yeddi dayağı» kitabında təsvir etmişdi. Birinci Dünya müharibəsində tarixdə ilk dəfə döyüşlərdə 1916-cı ildə tanklardan istifadə olundu. Britaniya tankları alman əsgərlərində qorxu və panika yaratdı. Sommedəki döyüş canlı qüvvənin istifadəsindən texnikanın tətbiqinə keçməklə əlamətdar oldu. Bu da Verden yaxınlığındakı döyüşdə hər iki tərəfdən böyük sayda insan qurbanı verilməsinə səbəb oldu. Tankların texniki çatışmazlıqlarına baxmayaraq, nəhəng psixoloji effekt yaradırdı. Böyük sürətlə hərəkət edən bu döyüş maşınları özünün təkcə xarici görünüşü ilə düşmən dəstələri arasında dəhşət toxumu səpirdi. Müharibənin əvvəllərində vuruşan dövlətlər öz sərəncamlarında kifayət qədər hərbi əməliyyatlarda iştirak edə biləcək təyyarələrə malik deyildilər. Almaniya «Tseppelin» dirijabllarının istifadəsinə bel bağlayırdı. 1915-ci ildə onlar ilk dəfə Londona hava hücumu etdilər. Yalnız müharibənin üçüncü ilində ilk hərbi təyyarələr meydana gəldi. 1916-cı ilin sonunda ABŞ prezidenti Vudro Vilson vuruşan dövlətlərə sülh təşəbbüsü ilə müraciət etdi. Müraciətdə özünün hərbi məqsədlərini dəqiq qələmə almışdı. Üçlük İttifaqını dəstəkləyən ölkələr özlərinin cavabında həmin təklifi rədd etdilər. İlin sonuna bir gün qalmış Antanta ölkələri də Üçlük İttifaqına qoşulmuş dövlətlərin sülh təklifini qəti olaraq rədd etdilər. 1917-ci ilin aprelində Birləşmiş Ştatlar Almaniyaya, ilin sonunda isə Avstriya- Macarıstana müharibə elan etdi. Amerikanın müharibəyə qoşulması ilə üç il əvvəl Avropada başlanmış dünya hərbi münaqişəsinin miqyası genişləndi, Antantanın strateji mövqeləri yaxşılaşmışdı. Müharibənin lap başlanğıcından ABŞ rəsmi qaydada öz neytrallığını elan etmişdi, lakin Antanta ölkələrini, birinci növbədə Böyük Britaniya və Fransanı hərbi kredittlərlə və maliyyə köməkliyi ilə dəstəkləmişdi. Neytrallıq siyasətindən imtina edilməsi çoxlu faktorlarla bağlı idi. Ən mühüm səbəb Almaniyanın apardığı sualtı qayıqlar müharibəsi idi. ABŞ bu məsələyə görə dəfələrlə etirazlarla çıxış etmişdi, çünki sualtı qayıqların hücumu ABŞ vətəndaşları üçün də təhlükə törədirdi. 1915-ci ildə çox bahalı «Luzitaniya» paraxodu batırıldıqda, 650 nəfər sərnişin həlak olmuşdu. Sualtı müharibəni başlamaqla Almaniya öz sahillərindəki Britaniya dəniz blokadasını götürməyə cəhd edirdi. 1917-ci ilin əvvəlində Almaniya bir qədər fasilədən sonra yenidən sualtı müharibəsi elan etdikdə, ABŞ onunla diplomatik əlaqələri kəsdi, sonra isə ona müharibə elan etdi. Xalq kütləsi əsasən müharibənin davam etməsindən narazı idi, çoxları güman edirdi ki, başlanan müharibə qısa müddət davam edəcəkdir. Lakin üç il sonra da müharibə davam edirdi. Buna görə də Fransada və Böyük Britaniyada hökumət dəyişiklikləri baş verdi. Böyük Britaniyada və Fransada siyasi hakimiyyət artıq mülki hökumətlərə məxsus idi. Almaniyada isə əksinə, hərbi dairələr – Baş komandanlığın nümayəndələri daha böyük nüfuz əldə etdilər. Uzanan müharibə insanların həyatının bütün tərəflərinə təsir göstərirdi. Təchizatla şərait fəlakətli dərəcədə idi. Çörək və kartof çatışmırdı. Müharibə başlandıqdan iki il sonra ərzaq kartoçkalarını tətbiq etmək zərurəti yaranmışdı. «Əvvəlcə cəbhə, sonra isə – arxa» şüarının həyata keçirilməsinin nəticəsi kimi qida maddələrinin çatışmaması qiymətlərin qeyri-adi dərəcədə yüksəlməsinə səbəb olmuşdu. Bölgü sistemi təkcə ərzağa, kömürə deyil, hətta paltara da aid idi. Əhalinin böyük hissəsi ehtiyac və məhrumiyyətlər içərisində idi, qadınlar və yeniyetmələr istehsalatda kişiləri əvəz etməyə məcbur idilər. Həm Antanta ölkələrində, həm də alman-Avstriya bloku dövlətlərində məqsədyönlü hökumət təbliğatı hərbi uğurların yoxluğunu bütün çətinliklərə dözmək şüarları ilə tarazlaşdırmaq istəyirdi. 1918-ci ilin əvvəlindən Almaniyada və Avstriya-Macarıstanda baş verən çoxminli tətillərin iştirakçıları müharibəyə qarşı kəskin etirazlarını bildirdilər. Tətillər ərzaqla olan vəziyyətin daim pisləşməsindən, müharibə dövründə ərzağın artan yoxluğundan və Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|