Telman Orucov
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Rusiya ilə sülh danışıqlarının uzadılmasından əmələ gəlmişdi. Almaniyada əsasən ağır sənaye müəssisələrində bir milyona qədər adam tətil edirdi. Hərbi hakimiyyət orqanları tətilçiləri hərbi məhkəmələrlə hədələdiklərindən, tətil dayandırıldı. 1918-ci ilin yanvarında ABŞ prezidenti VudroVilson Konqress qarşısında çıxış edərək, 14 maddədən ibarət sülh proqramını irəli sürdü. Bu proqram Birinci Dünya müharibəsinin tezliklə başa çatdırılmasına və onun qurtarmasından sonra dünyanın yenidən qurulmasına kömək etməli idi. Vilson Almaniyaya və onun müttəfiqlərinə sülh bağlamağın aşağıdakı şərtlərini təklif etdi: Belçikanın müstəqilliyinin tanınması, Elzas və Lotaringiyanın Fransaya qaytarılması, Rusiyada və Balkan ölkələrində işğal edilmiş ərizələrdən əl çəkilməsi, Müstəqil Polşa dövlətinin yaradılması, Avstriya-Macarıstan və Osmanlı imperiyasının tərkibinə daxil olan bütün xalqlara muxtariyyət verilməsi. Son tələb tezliklə genişləndirildi və millətlərin və xalqların öz müstəqilliyinə nail olunması, siyasi quruluşun seçkisinin sərbəstliyi prinsipi ilə əvəz olundu. Vilson həmçinin dəniz ticarətinin sərbəstliyini, bütünlüklə tərkisilahı və müstəmləkəçilik iddialarına yenidən baxılmasını təklif edirdi. O, Millətlər Liqasının yaradılmasını təklif etdi, bu təşkilatın məqsədi beynəlxalq münaqişələri dinc yolla həll etmək idi. Müharibədə Üçlük İttifaqının işləri olduqca pis gedirdi. Avqust ayında alman Qərb cəbhəsi öz mövcudluğunu bitirmişdi. Müharibə alman blokunun məğlubiyyəti ilə başa çatırdı. 11 noyabr 1918-c ildə Fransadakı Kompyen yaxınlığındakı meşədə dayanan dəmir yolu vaqon-salonunda Antanta ilə Almaniya arasında barışıq imzalandı. Səkkiz gün ondan əvvəl Almaniyada başlayan Noyabr inqilabı ölkədə monarxiyanın yıxılmasına və respublika elan edilməsinə gətirib çıxarmışdı. İmperator II Vilhelm taxt-tacdan əl çəkdi, sosial-demokrat Fridrix Ebert yeni kansler oldu. Qaliblərin irəli sürdüyü şərtlər ultimativ xarakter daşıyırdı və alman blokunun nümayəndəsi danışıqlar aparmadan da onları qəbul etmək məcburiyyətində qaldı. Antantanın hərbi və siyasi tələbləri ona yönəlmişdi ki, Almaniyanı elə zəiflətsin ki, gələcəkdə o, bir daha müharibə başlamağı bacarmasın. Hər şeydən əlavə, Almaniya qaliblərə nəhəng miqdarda öz hərbi silahlarını və sursatını verməli idi. Bu vaxt Almaniya ərazisində Antanta qoşunları yox idi və olmamışdı, alman qoşunları hələ də Fransa, Belçika və Şərqi Avropa ərazisində idi, burada onları müharibənin başa çatması xəbəri haqlamışdı. Barışıq imzalanan vaxt burada heç bir alman zabiti yox idi, çünki generalitet və reyxskansler məğlubiyyətin məsuliyyətini öz üzərilərinə götürmək istəmirdilər. Sonralar irticaçı dairələr Noyabr inqilabının hazırlanmasında iştirak edən siyasi qüvvələri məğlubiyyətdə və barışığın sərt şərtlərində günahlandırdılar. Birinci Dünya müharibəsi vaxtı milyonlarla əsgər əsirliyə düşdü. 2,5 milyon Rusiya əsgəri, 2,2 milyon Avstriya-Macarıstan əsgəri əsir düşmüşdü, Almaniyanın, İtaliyanın, Fransanın əsir düşmüş əsgərlərinin sayı 618.000-446.000 civarında idi. Əsirlərin hüquqi statusu 1899-cu və 1907-ci illər Haaqa konfransında müəyyən edilmişdi. Əsirliyə düşənlər mülki hüquqlarından məhrum olmurdu və istənilən şəraitdə humanizm qaydasında olan münasibətə bel bağlamalı idi. Haaqada bəyənilmiş status həmçinin əsirlərdən köməkçi hərbi işlərdə istifadə edilməsini qadağan edirdi. Birinci Dünya müharibəsində 7.940.000 adam həlak oldu, 2 milyon nəfərə yaxın yaralanmışdı, 6,5 milyon nəfər əsirlikdə idi. Mövcud monarxiyaların əksəriyyəti məhv olurdu, dunyanın yenidən bölünməsi baş verdi. Alman imperatoru devrildi. Avstriya-Macarıstan imperatoru taxt-tacdan əl çəkdi, bunlar noyabr ayının ikinci ongünlüyündə səkkiz gün ərzində baş verdi. Rusiya çarı taxt- tacdan əl çəkdikdən bir qədər sonra güllələndi. Alman imperiyası öz ərazisinin bir hissəsini itirdi, Habsburq imperiyası da parçalandı. Macarıstan və Çexoslovakiya müstəqil dövlətlər oldular. Serbiya yeni dövlətin – serblərin, xorvatların və slovenlərın ittifaqının (sonralar o, Yuqoslaviya adlandı) tərkibinə daxil oldu. Müharibəyə qədər Rusiyanın tərkibində olan Finlandiya, Estoniya, Latviya və Litva öz müstəqilliklərini elan etdi. Rusiya, Avstriya-Macarıstan və Almaniya arasında bölünmüş Polşa yenidən müstəqil status qazandı. Hələ müharibənin gedişində Almaniya Afrikadakı öz müstəmləkələrinin çoxunu itirdi. Birinci Dünya müharibəsi bilavasitə dörd imperiyanın – Rusiya, Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Osmanlı imperiyalarının süqutunu mümkün etdi. Onlardan ikisi – Almaniya və Avctriya-Macarıstan müharibə başa çatdıqdan sonra, Rusiya Oktyabr inqilabının qələbəsi ilə bir il əvvəl, Osmanlı imperiyası isə müharibə başa çatandan dörd il sonra tarixin arxivinə təhvil verilməklə, özlərinin əsasən uzun müddətli ömürlərinə son qoydular. Müharibə böyük qanlar axıtdı, 10 milyon nəfərə qədər itkiyə səbəb oldu, yeganə təskinlik onda idi ki, onun nəticəsi ilə Böyük Britaniya imperiyası istisna olmaqla, dünyadakı imperiyaların əksəriyyəti öz mövcudluğunu davam etdirməkdən məhrum oldu. İkinci Dünya müharibəsinə aparan yol 1933-cü ildə Adolf Hitlerin və onun nasist partiyasının hakimiyyətə gəlməsi ilə başlanğıcını götürdü. Hitler Birinci Dünya müharibəsinin yekunu kimi Versal sülhü ilə Almaniyanın alçaldılmasının qisasını almaq üçün ölkənin militaristləşdirilməsinə başladı. Yeni imperiya hökumətinin xalqa müraciətində deyilirdi: «Xalq hökuməti özünün ən yüksək məqsədini və birinci dərəcəli vəzifəsini bizim xalqın birliyini, iradəsini və ruhunu bərpa etməkdə görür… Bizim böyük keçmişimizə hörmət, keçmiş ənənələrimizin yaratdıqları iftixar hissi – bütün bunlar alman gəncliyinin tərbiyə edilməsinin əsasına qoyulacaqdır… Yaxşı, alman xalqı, bizə dörd il vaxt ver, sonra isə bizim barədə mühakimə yürüt!» Münhen putçunun yatırılmasından on il sonra Hitler reyxskansler vəzifəsini tutmaqla, öz məqsədinə çatdı. Natsional-sosialistlər öz qələbələrini bayram edirdilər. Yozef Göbbels Almaniyanın taleyindəki tarixi dönüşdən danışırdı. Natsional-sosialistlərə sonrakı həftələr ərzində reyxstağı və landtaqları buraxmaq nəsib oldu. Heç bir ay keçməmiş ölkədə açıq terror kampaniyası başlandı. Prezident Hindenburq dövlətə guya təhlükə törədən ziyanlı hərəkətlərdən qaçmaq üçün ən mühüm vətəndaş hüquqlarını ləğv etdi. Dövlətə Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|