Телман Оруъов

 
36 
divarları  var  idi  və  onun  müdafiəsinə  bu  divarlar  çox  kömək  edirdi.  Roma  ilə 
müharibə  yeddi  il  idi  ki,  davam  edirdi.  Romalılar  Veyini  mühasirədə  saxlayırdılar. 
Lakin  heç  bir  nəticə  əldə  olunmurdu.  Veyinin  mühasirəsi  405-ci  ildə    başlayıb, 
Troyanın  mühasirəsi  kimi    on  il  davam  etdi.  Müharibənin  onuncu  ili  senat  bütün 
magistratları ləğv edib, bu dövrdə başqa etrusk şəhərləri ilə vuruşan Kamilli diktator 
seçdi.  Kamill  başa  düşdü  ki,  şəhəri  hücumla  almaq  mümkün  olmayacaqdır, 
mühasirəni davam  etdirməklə  yanaşı,  şəhərin divar dibindən lağım açmağa başladı. 
Ətraf relyef bu işi gözə çarpmadan aparmağa imkan verirdi. Yeraltı yolla  romalılar 
şəhərə daxil olub, onu qarət etməyə başladılar. Bu səhnə Kamilli çox mütəəssir etdi 
və  o,  ciddi  narazılığını  bildirdi.  Sərkərdə  bildirdi  ki,  bu  təntənənin  bədbəxtliyini 
romalılar  çəkəcəkdir.  Bu  qələbəyə  görə  Kamill  triumf  qeyd  etdi  və  dörd  ağ  at 
qoşulmuş  arabada  Romaya  gəldi.  Lakin  həmvətənlərinə  Kamillin  davranışı  heç  də 
xoş gəlmirdi. Vətəndaşları iki yerə bölmək barədəki qanuna münasibətinə görə ona 
qarşı  xalqda  nifrət  oyandı.  Xalq  tribunları  təklif  etmişdilər  ki,  xalq  və  senat  iki 
bərabər  hissəyə  bölünsün,  biri  köhnə  yerində  qalsın,  digəri  isə  zəbt  edilmş  Veyiyə 
köçürülsün. Romalılar iki şəhərə malik olmaqla daha yaxşı müdafiə oluna bilərdilər. 
Xalq bu təklifi böyük sevinclə qarşıladı, lakin senat və vətəndaşların ən yaxşı hissəsi 
bu  tədbirə  bölünmə  yox,  Roma  qüdrətinin  məhv  olması  kimi  baxırdılar.  Qarşılıqlı 
düşmənçiliyin  yaranmasından  ehtiyat  edən  Kamill  qanunun təsdiq  edilməsini  təxirə 
saldı və bu hərəkətinə görə xalq ona nifrət bəsləməyə başladı.  
Bundan  başqa  o,  geriyə  yürüş  etməmişdən  əvvəl  vəd  etmişdi  ki,  qənimətin 
onda  bir  hissəsini  allahlara  həsr  edəcəkdir,  lakin  o,  bütün  qəniməti  əsgərlərə 
verdiyindən,  bunu  da  etməmişdi.  Belə  vəziyyətdə  o,  diktator  səlahiyyətlərindən  əl 
çəkdi. Əsgərlər də artıq hər şeyi xərcləyib qurtardıqlarından, heç nə yığa bilmədilər, 
buna görə ona qarşı hiddətləndilər.  
Romalılar indi falisklərlə müharibə aparmalı oldular. Altı hərbi tribundan biri 
seçilən  Kamill  Faleriya  şəhərini  mühasirəyə  aldı.  Şəhərlilər  öz  istehkamlarına 
arxayın  olub,  mühasirəyə  elə  də  fikir  vermirdilər.  Şəhərdəki  məktəbin  müəllimi 
uşaqları  şəhər  divarlarından  kənara  çıxarıb,  gimnastika  məşğələsi  keçirdi.  Bu 
müəllim öz şəhərinə xəyanət etməyi fikirləşmişdi və bundan ötrü uşaqlardan istifadə 
etməyi qərara aldı. Bir dəfə gəzinti vaxtı o, uşaqlarla Roma hərbi postuna yaxınlaşdı 
və onu Kamillin yanına aparmağı xahiş etdi. O, Kamillə dedi ki, şəhəri ona vermək 
üçün  gəlmişdir.  Kamill  onun  hərəkətindən  hiddətləndi  və  ətrafındakılara  dedi  ki, 
müharibə  şərdir,  müharibəni  ədalətsizlik  və  zorakılığın  köməyi  ilə  aparırlar,  lakin 
namuslu  adamlar  üçün  müharibədə  də  bəzi  qanunlar  mövcuddur.  Əgər  qələbənin 
faydası  alçaqlıq  və  cinayət  yolu  ilə  əldə  edilirsə,  ona  can  atmaq  olmaz.  Böyük 
sərkərdə  öz  igidliyinə  arxalanaraq  müharibəni  aparmalıdır,  başqalarının  öz  borcuna 
xəyanətinə  bel  bağlamamalıdır.  O,  liktorlarına  əmr  etdi  ki,  satqını  soyundurub 
qollarını  bağlasınlar,  uşaqlara  isə  çubuq  versinlər  ki,  onu  döyə-döyə  şəhərə 
aparsınlar. Şəhər sakinləri bunu eşitdikdə vahiməyə gəldilər. Lakin onlar uşaqlarını 
gördükdə,  Kamilli  özlərinin  xilaskarı,  atası  və  Allahı  adlandırdılar.  Bu  ədalətli 
hərəkətindən sonra şəhər vətəndaşlarında Kamillə hörmət və məhəbbət hissi yarandı 
və  onlar  elçi  göndərərək  bildirdilər  ki,  təslim  olurlar.  Kamill  bu  elçiləri  Romaya 
göndərdi  və  senatda  onlar  dedilər  ki,  romalılar  ədaləti  qələbədən  yüksək  tutmaqla, 
onları  romalılara  tabe  olmağı  azadlıqdan  üstün  tutmağa  məcbur  etdilər.  Kamillin 

---

 
37 
alicənablığı beləcə qan axıtmadan onları məğlub etdi və romalılar faleriyalılarla sülh 
bağladılar.  Lakin  bu  heç  də  əsgərlərin  xoşuna  gəlmədi,  çünki  onlar  şəhəri  qarət 
etməyə, çoxlu qənimət götürməyə ümid edirdilər.  
Tribunlar yenə vətəndaşları yarı bölmək barədə qanunu təklif etdikdə, Kamill 
xalqın, əslində isə qaraguruhun rəyinin əleyhinə çıxdı. Qanun təsdiq edilmədiyindən, 
xalq  Kamillə  daha  çox  nifrət  bəsləməyə  başladı.  Onu  məhkəmədə  etrusklardan 
götürdüyü qəniməti gizlətməkdə günahlandırdılar. Buna görə də o, sürgünə yollandı. 
Lakin  bilməzdi  ki,  romalılar  tezliklə  peşiman  olacaqlar,  onların  Kamillə  ehtiyacı 
olacaq və onun geri qayıtmasını arzu edəcəklər.  
Tarix  böyük  şəxsiyyətlər  haqqında  yol  verilən  haqsızlığı  sonralar  düzəltməyə 
məcbur  olmuşdur.  XX  əsrin  ən  böyük  şəxsiyyətlərindən  biri  olan  Uinston  Çörçill 
bəzi səbəblərə görə liderlikdən uzaqlaşmalı olub, lakin ehtiyac duyulan kimi o, yenə 
ön  cərgədə  dayanmağa  çağırılıb.  30-cu  illərin  sonunda  Bernard  Şou  və  ledi  Astor 
Moskvaya  gələndə  Stalin  onları  qəbul  edir  və  ondan  heç  xoşu  gəlmədiyindən,  ledi 
Astor Çörçillin artıq sıradan çıxdığını söhbət əsnasında bildirdikdə, Stalin ona etiraz 
edərək qeyd etmişdi ki, ingilis xalqı çətin, böhranlı anda köhnə döyüş atı kimi yenə 
Çörçillə müraciət edəcəkdir. Doğrudan da, bu belə oldu. İngiltərə Faşist Almaniyası 
ilə  ölüm-dirim  müharibəsi  aparanda  İcmalar  Palatası  1940-ci  ilin  mayında  Çörçilli 
baş nazir təyin etdi və Faşist Almaniyası üzərində qələbədə  onun böyük xidmətləri 
oldu.  Böyük  Britaniya  və  onun  müttəfiqləri  İkinci  Dünya  müharibəsini  zəfərlə  başa 
vurdular.  
Roma tarixinə gəldikdə, bir qədər sonra, m.ə. 390-cı ildə (bəzi tarixçilərə görə 
387-ci  ildə)  qallar  Romaya  hücum  etdilər.  Onlardan  16  əsr  sonra  gələn  tatar-
monqollar kimi qalların sayı çox artdığından və öz ölkələri onları qida ilə təmin edə, 
yedizdirə  bilmədiyindən  onlar  başqa  torpaqlar  axtarırdılar.  Onlar  da  gələcək  tatar-
monqollar kimi orda halında, arvadları və uşaqları ilə bir yerdə hərbi yürüş edirdilər. 
Bəzən  belə  də  deyirlər  ki,  onlar  şərabı  daddıqdan  sonra,  onun  ləzzətini  görmüş  və 
üzüm  yetişdirən  İtaliya  torpaqlarına  girməyə  can  atmışdılar.  Onlardan  min  illərdən 
sonra  gələn  və  ərazi  varisləri  olan  fransızların  dünyaya  şərab  istehsalı  dərsi 
verməsində, bəlkə həmin qalların da xidməti vardır.  
Apennin  yarımadasına  girdikdən  sonra  onlar,  etrusklar  yaşayan  bütün  ərazini 
tutmuşdular.  Qallar  etruskları  qovur,  bu  torpaqlara  sahib  olurdular.  Qalların  başçısı 
Brenn  Kluziyaya  hücum  etdikdə,  romalıların  kluziyalılara  kömək  etdiyini  görüb, 
qoşunlarını Romaya tərəf apardı. Onsuz da Brenn romalılarla müharibə etmək üçün 
bəhanə axtarırdı. Romalılar qalları qarşılamaq üçün şəhərdən kənara ordu çıxardılar, 
lakin  çox  pis  vuruşduqlarından,  qallar  tərəfindən  məğlubiyyətə  uğradıldılar.  Əgər 
qallar  qaçan  romalıları  təqib  etsəydilər,  asanlıqla  Romanı  bütünlüklə  yerlə  yeksan 
edərdilər.  Romalılar  şəhəri  təmizlədilər,  Kapitolini  möhkəmləndirdilər  və  özlərinə 
silah  tədarük  etdilər.  Döyüşdən  üç  gün  sonra  şəhər  ətrafında  Brennin  əsgərləri 
göründü  və  onlar  şəhər  darvazalarını  açıq  görüb  Romaya  girdilər.  Yunanıstanda  isə 
bu vaxt belə bir şaiyə yayıldı ki, Romanı uzaq şimal tayfaları olan hiperboreylər işğal 
etmişlər.  Romanı  tutduqdan  sonra  Brenn  Kapitolini  müşahidə  etmək  üçün  xüsusi 
dəstə qoydu, özü isə Foruma yollandı. Onu şəhərlilərin bayramsayağı geyinməsi və 
gəzməsi heyrətə gətirdi. Qallar əllərinə düşən heç kəsə aman vermədilər, evləri qarət 
etməyə  başladılar.  Sonra  düşmən  şəhəri  yandırdı  və  onu  bütünlüklə  dağıtdı.  Təkcə 

---