Телман Оруъов

 
15 
hökmdarlıq  edirdi.  Ankın  oğlanları  isə  sui-qəsdçilərin  tutulduğunu  və  çarın  sağ 
qaldığını  bildikdən  sonra  sürgünə  yollandılar.  Ankın  oğlanlarının  Tarkviniyə 
bəslədiyi  kimi,  Tarkvininin  oğlanlarının  da  onun  özünə  qarşı  nifrət  bəsləməməsi 
üçün Servi iki qızını çarın oğlanları Lutsiyə və Arrunta ərə verdi.  
Sonra  Servi  veyililərlə  və  digər  etrusklarla  müharibə  apardı  və  qələbə  çaldı. 
Müharibədən  o,  Romaya  daha  heç  də  şübhə  olunmayan  çar  kimi  qayıtdı.  İlk  dəfə 
olaraq  Servi  senz  tətbiq  etdi,  bu  tədbirin  vasitəsilə  həm  hərbi,  həm  də  dinc 
mükəlləfiyyətlər  əvvəlki  kimi  adambaşına  deyil,  hər  kəsin  əmlak  vəziyyətinə 
müvafiq olaraq müəyyən edilirdi. Bu dövrdən o, dərəcələr yaratdı. Romada altı senz 
mövcud  idi,  sonnucu  senzə  məxsus  olanlar  əmlakı  olmayanlar,  başqa  sözlə 
proletarilər (onların əmlakı yalnız övladlarından ibarət idi) bütün mükəlləfiyyətlərdən 
azad  olunurdu.  Yüz  min  ass  pulu  olan  və  daha  böyük  senzdən  Servi  80  senturiya 
düzəltmişdi. İkinci dərəcəyə yüz min assdan 75 min assa qədər pulu olanlar daxil idi 
və onlardan iyirmi senturiya düzəldi. (Ass mis puldur və sestersidən - gümüş puldan 
dörd dəfə ucuz idi). Üçüncü dərəcə üçün 50 minlik senz müəyyən olundu, onlardan 
da 20 senturiya düzəldi. Dördüncü senz 25 min assdan ibarət idi. Beşinci dərəcə daha 
geniş idi, onların senzi 11 min assdan ibarət idi. Altıncı, sonuncu senz digər adamları 
əhatə  edirdi  və  onlar  hərbi  xidmətdən  azad  idilər.  Beləliklə,  bütün  ağırlıqlar 
kasıbların çiynindən götürülüb varlıların üzərinə qoyuldu. Servi Tullinin vaxtında ilk 
dəfə olaraq plebeylər Roma xalqının - Populus Romanus tərkibinə daxil oldu. 
Sonra  o,  şəhəri  dörd  yaşayış  mahalına  və  təpəyə  böldü  və  onları  triba 
adlandırdı.  Sonra  əhalinin  siyahıya  alınması  keçirildi.  O,  öz  zəkası  ilə  dövlətin 
qüdrətini möhkəmləndirmək istəyirdi.  
Lakin  çar  Tarkvininin  bir  oğlu  Serviyə  qarşı  kinini  saxlayırdı  və  belə  dedi-
qodu yayırdı ki, xalqın seçkisi olmadan o, çarlıq edir. Doğrudur, Servi əvvəlcə belə 
seçki olmadan çarlıq etmişdisə, sonralar işğal etdiyi düşmən torpaqlarını adambaşına 
böldükdən sonra, xalqdan soruşdu ki, onlar Servinin çarlıq etməsini istəyirlərmi? Bu 
vaxt  xalq  yekdilliklə  onu  çar  elan  etdi.  Lakin  bu  da  çar  oğlu  Tarkvininin  iştahını 
azalda  bilmədi.  O,  ataların  razılığı  olmadan  torpaq  paylanmasına  görə  Serviyə 
böhtanlar  atır,  bu  yolla  senatda  öz  nüfuzunu  artırırdı.  Arvadı  Tulliya  da  onu 
qızışdırırdı. İki qardaş Servinin Tulliyə adlı iki qızına evlənmişdi. İki qardaş Lutsi və 
Arrunt  bir-birinə  oxşamadığı    kimi,  onların  arvadları  Tulliyalar  da  bir-birindən 
fərqlənirdi. Qisasçı Lutsinin arvadı fağır idisə, mülayim Arruntun arvadı qəzəbli və 
çox  şöhrət  düşkünü  idi.  Ona  görə  də  o,  axırıncı  ərini  zəiflikdə  ittiham  edir,  söyüb 
biabır edirdi. Bununla kifayətlənməyib ərinin yanında öz bacısını da pisləyir, onu ən 
pis söyüşlərlə yad edirdi. Ona görə də o, belə ərdənsə özünə dul qalmağı arzu edirdi. 
Əgər  onun  özü  istədiyi  kimi  cəsarətli  əri  olsa,  çar  kürsüsü  onun  əlinə  keçərdi. 
Beləliklə  bir  qardaşla  bir  bacı  öldürüldü  və  sağ  qalan  dul  qardaşla  dul  qalan  bacı 
evləndilər.  Bundan  sonra  Servininin  çarlığı  üzərindəki  təhlükə  buludu  qaralmağa 
başladı. Tulliya bir an da olsun əri Lutsiyə rahatlıq vermirdi ki, o, Qədim Tarkvininin 
oğludur və hakimiyyətə yiyələnməlidir. Qadın ərini məzəmmət edirdi ki, sənin atan 
Korinfdən  gəlib  hakimiyyətə  yiyələnmişdi,  sən  isə  öz  çar  evinə  qayıtmağa  cəsarət 
etmirsən.  
Arvadının təhriki cavabsız qalmadı və Tarkvini senatorları ələ almağa girişdi. 
Onlardan  bəzilərinə  hədiyyə,  çoxlarına  isə  vəd  verirdi.  Nəhayət  o,  hərəkət  etməyi 

---

 
16 
qərara aldı və silahlı adamlarla Foruma cumdu. O, kuriya qarşısında çar kürsüsündə 
oturub  ataların  kuriyaya,  çar  Tarkvininin  yanına  çağrılmasını  tapşırdı.  Senatorlar 
tezliklə gəldilər və qorxudan belə qərara gəldilər ki, Servinin işi artıq bitmişdir. Bu 
vaxt  Tarkvini  Servini  və  onun  nəslini  söyməyə  başladı  ki,  o,  quldur,  quldan 
doğulmuşdur və çarlığı Tarkvinilərin atası öldükdən sonra, çarlıqlar arası dövr elan 
ediləndən  öz  üzərinə  götürmüşdür.  O,  çarlığı  yığıncaq  keçirilmədən,  xalqdan 
alınmadan  ələ  keçirmişdir.  Onun  çar  olmasından  ataların  da  xəbəri  olmamışdır, 
yalnız çarın qadını ona bu vəzifəni hədiyyə etmişdir.  
Lutsi Tarkvini Servini onda ittiham edirdi ki, o, aşağı təbəqədən çıxdığına görə 
bu əclaf təbəqəni müdafiə edir. Guya ki, o, senzi də ona görə təsis etmişdi ki, kasıblar 
varlılara paxıllıq və nifrət etsinlər, varlılar sərvətlərindən bu dilənçilərə pay versinlər. 
Bu vaxt Servi gəlib çıxdı və Tarkvininin, çar sağ ola-ola onun kürsüsündə əyləşməsi 
kimi  həyasızlığına  narazılığını  bildirdi.  Tarkvini  kobud  şəkildə  çara  cavab  verdi  ki, 
bu kürsü onun atasına məxsusdur və ona qul deyil, çar oğlu yiyələnməlidir. Bu vaxt 
hər  ikisinin  tərəfdarları  hay-küy  qaldırdılar.  Tarkvini  Servini  əlinə  götürüb, 
kuriyadan  çıxardı  və  pilləkənlərdən  atdı.  Servi  çoxlu  qan  itirib,  evinə  çatmağa  can 
atır, lakin yolda onu təqib edənlərin zərbələri altında həlak olur. Onun qızı Tulliya isə 
Foruma gələrək, birinci olaraq ərini çar elan edir. Sonra isə geri qayıdarkən arabasını 
atasının cəsədi üzərindən keçirir.  
Servi  Tulli  qırx  dörd  il,  m.ə.  578-534-cü  illərdə  çarlıq  etdi.  O  vaxtdan 
plebeylər Tulli familiyasından istifadə etməyə başladılar. Çarın adına gəldikdə, bu da 
onun  qul  mənşəyinə  işarə  idi,  latınca  "serv"  sözü  "qul"  deməkdir.  Onun  ölümü  ilə 
onun  şöhrəti  heç  də  azalmadı,  çünki  onunla  birlikdə  qanuni  və  ədalətli  çar 
hakimiyyəti də öldürüldü. Zorakı yolla çarlığı əlinə keçirmiş, onun üçün qan axıtmış 
Lutsi  Tarkvini,  sonralar  o,  "Məğrur"  ləqəbinə  sahib  oldu,  o  qədər  cinayətlər  törətdi 
ki, hamı Servini də Numa kimi ədalətli çar kimi xatırlamağa başladı.  
Çar Tarkvini öz qayınatasının dəfn olunmasına icazə vermədi, bunu da onunla 
əsaslandırdı ki, Romul özü də dəfn olunmadan qeybə çəkilmişdir. Məğrur Tarkvini 
özünü  can  güdənlərlə  əhatə  etdi.  Onun  başqa  dayaqları  yox  idi,  axı  onu  nə  xalq 
seçmişdi, nə senat onun seçilməsini təsdiq etmişdi. O, heç kəsin məhəbbətinə arxayın 
olmadığı üçün, öz hakimiyyətini qorxu ilə qorumağa çalışırdı. O, ədalət məhkəməsi 
aparmaq  əvəzinə,  təkbaşına  hökmlər  verir,  adamları  öldürtdürür,  sürgün  edir, 
əmlakdan  məhrum  edirdi.  Onun  qəzəbinə  təkcə  şübhəli  olanlar  və  ya  onun  xoşuna 
gəlməyənlər  deyil,  həmçinin  kimdən  yaxşı  var-dövlət  ələ  keçirmək  mümkün  idisə, 
onlar  da  düçar  olurdu.  Buna  görə  də  onun  dövründə  senatın  tərkibi  xeyli  azaldı.  O, 
əslində ilk çar idi ki, qədimdən qalmış, senatla məsləhətləşmək qaydasını ləğv etdi və 
dövlətə öz evi kimi sərəncam verməyə başladı. Müharibə və sülh məsələlərini də o, 
təkbaşına, xalqla və senatla razılaşmadan həll edirdi. Sülh dövründə özünü olduqca 
ədalətsiz göstərən Tarkvini müharibə dövründə də çox ağılsızlıqlar edirdi. O, döyüş 
ustalığı və igidliklə vuruşmağı bacarmadığı üçün, hiylə və yalana əl atırdı. Bu yolla 
o, bəzi uğurlar da qazanmışdı.  
Lakin  bəzi  əlamətlər  onu  qorxudurdu.  Ona  görə  də  o,  Yunanıstana,  Delfdəki 
orakulun  yanına  adamlar  göndərmək  qərarına  gəldi.  Oraya  iki  oğlunu  -  Titi  və 
Arruntu göndərdi və onlara yol yoldaşı kimi Lutsi Yuni Brutu seçdi. O, çarın bacısı 
Tarkviniyanın oğlu idi, parlaq zəkaya və xoşagələn görkəmə malik idi. O, bilirdi ki, 

---