Telman xəLİlov, maya zeynalova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
66 6.1. Az ərbaycan Respublikasında külək enerjisindən istifadə Şəkil 6.2. Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa olunan Enerji m ənbələri 67 Hazırda dünyanın bir çox ölkələrində ekoloji cəhətdən z ərərsiz, səmərəli külək enerjisi alınır. Belə ölkələrə Şimal d ənizi sahillərindəki ölkələr aiddir. Azərbaycanda da bu ehtiyatlar daha çoxdur. H ələ qədim zamanlardan Azərbay- canda, xüsusil ə Abşeron yarımadasında külək enerjisindən istfiad ə olunmuşdur. 1999-cu ilin əvvəllərində Avropa birli- yi ölk ələri ilə Azərbaycan hökuməti arasında Azərbaycanda kül ək enerjisindən istifadə barədə apardıqları danışıqlar daha perspektivli görünür ( şək. 1). Gün əş enerjisinin elektrik enerjisinə çevrilməsinin iki üsulu: fotoelektrik v ə termodinamik məlumdur. Hazırda yüzl ərlə kilovatt, həm meqovaltı siniflərinə məxsus olan fotoelektrik gün əş elektrik stansiyaları (onların iş prinsipi adı istilik elektrik stansiyalarının iş prinsipi kimidir) fəaliy- y ət göstərir (şəkil 6.1, 6.2). Göründüyü kimi qeyri-ənənəvi enerji növl ərindən istifadə bütün ölkələr üçün səmərəlidir və ətraf mühiti çirkləndirmir, ekoloji cəhətdən də sərfəlidir. 68 VII FƏSİL QLOBAL İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİNİN EKOLOJİ NƏTİCƏLƏRİ 7.1. Qlobal istil əşmə, yoxsa qlobal soyuqlaşma? İqlim (yunanca klima (klimatos) – yəni əyilmə, meyl etm ə mənasında olub, günəş şüalarının düşmə bucağına aid edilir. Yunanlar bildirirl ər ki, klimat bu bucaqlardan asılıdır v ə günəş şüaları nə qədər çəpinə düşərsə bir o qədər də çox soyuq olar. Havanın çoxillik rejimidir. Hava şəraitinin biri- birini əvəz edən bütün müxtəlifliklərinin məcmusudur. İqlimin ekoloji xəritəsinin dəyişməsi yeni əsrin ən ciddi qlobal problemidir. Qlobal istil əşmə və istilik efekti XX əsrdə texniki tərəqqinin atmosferdə yaratdığı ən faciəli, d əhşətli hadisə kimi dəyərləndirməlidir. Günəş istiliyinin 90%-i Yer s əthindən əks olunur. Atmosferdə Co, Co 2 , NH 3 , NO, NO 2 , v ə hallogenlərin miqdarının artması nəticəsində havanın temperaturunun normadan çox olması qlobal istil əşmə və istilik effektinə səbəb olur, nəticədə bəşəriyyət üçün quraqlıq, səhralaşma kimi ekoloji böhranlar yaranır. İstilik effekti əsasən CO 2 -nin t əsirindən əmələ gəlir. Daş kömür, neft, qaz v ə s. yanacaqların yandırılması nəticəsində ild ə atmosferə 20 milyard ton karbon qazı qarışır. Hər il atmosfer ə qarışan CO 2 -nin miqdarı 0,5 faiz, metan – 0,9 faiz, azot oksidl əri 0,25 faiz, hallogenlərin karbon birləşmə- l əri isə 4 faiz artır. Bu isə atmosferdə istilik effekti yaradır. XX əsrdə Yer planetində havanın orta temperaturu 0,6 – d ərəcə artıb. Əvvəlki yüzilliyə nisbətən son 100 ildə havanın istil əşmə sürəti üç dəfə çox olub. Maraqlı haldır ki, istiləşmə h ər yerdə eyni sürətlə baş vermir. Tropik qurşaqlara nisbətən 69 Rusiyada istil əşmə daha sürətlə gedir. Son 100 ildə orta illik temperatur Şərqi Sibirdə, Amur ətrafı və Primorskda – 3,5- d əfə artmışdır. XXI əsrin ortalarında havanın orta illik temperaturunun Q ərbi Sibirdə 3 dərəcə, Rusiyanın Şimali Avropa hiss əsində, Yakutiyada və Afrika sahillərinə qədər olan ərazidə 2-3 dərəcə artacağı gözlənilir. BMT-nin 2001-ci ild ə nəşr olunmuş hesabatında göstərilmişdir ki, yaxın g ələcəkdə planetimizdə orta temperatur 1,4-5,8 dərəcə artması proqnozlaşdırılır. Kosmosdan çəkilmiş şəkillərin vasit əsilə müəyyən olunub ki, qumlu səhralar savanna zonasına doğru 200 km-ə qədər genişlənib. Son proqnozlara əsasən XXI əsrin əvvəllərində okean suyunun səviyyəsi 0,5- 1 m, sonunda is ə 2 m qalxmaqla qurunun bir hissəsini su altında qalması ilə nəticələnə bilər. Qlobal istil əşmə planetin biomüxtəlifliyi üçün ciddi təh- lük ə hesab edilir. Dünya aliml əri iqlim dəyişkənliyinin doğurduğu fəsad- ların qarşısını almaq üçün yollar axtarırlar. Burada əsas m əqsəd iqlim dəyişikliklərinin ətraf mühitə vurduğu zərəri v ə antropogen təsiri minimuma endirməkdir. Qlobal iqlimin qorunması istiqamətində dünya miqyasında bir sıra məsələ- l ər həyata keçirilir. 1992-ci ildə BMT-nin İqlim Dəyişilmə- l əri üzrə Çərçivə Konvensiyası qəbul olunub ki, burada da m əqsəd iqlim dəyişmələrinin müəyyən çərçivəyə salınmasını n əzərdə tutur. Onun işlək mexanizmi kimi Kioto protokolu qüvv ədədir. Lakin bütün bu qlobal istil əşmə təbliğatı ilə yanaşı son ill ər, əsasən kosmosdan çəkilən şəkillər vasitəsilə aparılan çoxsaylı tədqiqatlar yaxın gələcəkdə qlobal istiləşmə yox, qlobal soyuq laşmanın olacağı gözlənilir. XXI əsr doğurdan da bəşəriyyəti həyəcanlandıran anomal, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|