Telman xəLİlov, maya zeynalova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
70 qar şısı alınmaz, neqativ təbii hadisələri ilə təəccübləndirir (s əciyyəvidir). Bu yaxın vaxtlara kimi dünya alimləri və ictimaiyyəti Yer kür əsi üzərində qlobal istiləşmənin yaxınlaşması ilə əlaqədar h əyəcan yaranmağa başlamışdır. Lakin dünyanı cənginə alan bu n əzəriyyə müxtəlif alimlər tərəfindən fərqli qarşılanırdı. Bel ə ki, yaxın vaxtlara kimi qərb alimlərindən fərqli olaraq rus aliml əri qlobal istiləşmə haqda daha ehtiyatlı danışır və ehtiyatla proqnozlar verirdil ər. Amma son vaxtlar rus alim- l ərindən Həbibulla Abdusmatov başda olmaqla, F.Toporov, A.Baqrov, A.Soliseviç, V.Koval v ə b. dünyada geniş tətbiq olunan «qlobal istil əşmə» fenomeni haqqında çıxış edərək qeyd edirl ər ki, bütün tədqiqatlar göstərir ki, son illər atmosfer havası -2 0 C- ə qədər aşağı düşüb və yaxın illərdə isə –5 0 C aşağı düşəcəyi proqnozlaşdırılır. Geniş təbliğ olunan «qlobal istil əşməyə» dair belə fikir söylənilir ki, XX əsrin 80-90- cı illərində qərb alimləri iqlimi müşahidə edərkən m əlumat götürdükləri bütün məntəqələrində ən yüksək r əqəmləri götürərək proqnoz vermişlər ki, Yer kürəsində «qlobal istil əşmə» baş verir. Doğrudur XX əsrin sonlarında ayrı-ayrı ərazilərdə lokal istil əşmə müşahidə olunmuşdur. Bu isə anomal hadisə kimi qeyd olunurdu. Bir çox iqlimşünaslar hesab edirlər ki, qlobal istiləşməni Qolfstrim c ərəyanı dayandıra bilər. Güman olunur ki, belə hal yalnız Şimal Buzlu Okeanında buzların ərimə sürətinin artımı nəticəsində, ərimiş təmiz su Atlantik okeanına axaraq okeanın suyunu az duzsuz su ilə əvəz edəcək. Bu isə dərin okean c ərəyanının axınını poza bilər ki, bunun da n əticəsində Qolfstrim öz axın istiqamətini dəyişə bilər ki, bu da Avropa ölk ələri üçün yaxşı nəticə verməz. 71 Göründüyü kimi, Avropanın isti iqlimi tamamilə Qolf- strimd ən asılıdır. Çünki eyni enlikdə yerləşən Şərq döv- l ətlərində hava daha soyuq keçir. Sonuncu d əfə Atlantik cərəyanı 13 min il bundan əvvəl pozul muşdur. Onun da səbəbi Şimal Buzlu okeanının şirin suyunun c ənuba doğru axması olmuşdur. Bu hadisə özü ilə 1,3 mln. il davam ed ən qlobal soyuqlaşma gətirmişdir. Qolfstrim isti okean c ərəyanı olmaqla Meksika körfə- zind ən başlayaraq, Florida boğazından çıxaraq, ABŞ-ın Şərq sahill əri ilə keçərək, genişlənir, sürətini azaldaraq Atlantik okeanının şimalına və Norveç dənizinə doğru axır. 2010-cu ilin aprel ayında Meksika körfəzində Böyük Britaniyanın BP neft şirkətinin «Dərin horizont» (Deepwater horizon) platformasından partlayış nəticəsində dünya tarixində iri miqyaslı neft sızması baş vermişdir. Hazırda neft çox böyük miqdarda körf əzin dibinə yayılaraq, suyun qatında 16 km qalınlığında və 90 metr uzunluğunda neft ləkələri yaratması mü əyyən edilmişdir. Dünya aliml ərinin məlumatlarına əsasən Şimali Atlantika c ərəyanı olan Qolfstizmin hərəkəti demək olar ki, dayanmaq t əhlükəsi ilə üzləşib. Bunun nəticəsində ilkin olaraq zərər ç əkən Şimali Avropa ölkələri olacaq. Sonralar isə qlobal iqlim d əyişilmələri bütün Yer planetini əhatə edəcəyi göz- l ənilir. Alimlər bu katoklizmin səbəbini, ingilis şirkəti Britiş Petroleum v ə ABŞ hökumətində görürlər. Bu bar ədə ilk həyəcan təbilini İtaliyada Fraskati (Roma) universitetinin alimi Canluidji Zanqari çalmışdır. O, artıq bir neç ə ildir ki, Meksika körfəzində monitorinq aparır. Hələ 2010-cu ilin yayında (iyulda) o, ABŞ-ın Okean və Atmosfer müşahidələri aparan Peyk Federal agentliyinin peyk məlu- matlarına əsaslanan elmi məqalə yazmışdır. Zanqari qeyd 72 edir ki, peyk m əlumatları Qolfstrimin strukturunda köklü d əyişikliyin – özünə bənzər, isti suyu olan çay olmaqla, Atlantik okeanının ortası ilə cənub-qərbdən, Şimal-şərq istiqam ətində hərəkət edərək, Avropanın Şimal hissəsini nis- b ətən isti iqlimlə təmin etməsini dayandırmışdır. Məlumdur ki, bilavasit ə Qolfstrim cərəyanının sayəsində Böyük Britaniya adaları buzların məngənəsindən azad olmuş, Skandinaviya yarımadasında insanların yaşamasına imkan ver ən iqlim, Hollandiyada isə gül-çiçək yetişdirilməsinə şərait yaranmışdır. Buna baxmayaraq bu enlikdə yerləşən Sibird ə daimi donuşluq hökm sürür. Zanqari t əsdiq edir ki, miqyasını hələlik təyin etmək mümkün olmayan « buzlaşma» labüddür. Zanqarinin bu mə- lumatları dünya alimləri arasında böyük marağa səbəb oldu. Zanqari göst ərir ki, dünya tarixində insanın həyata gəlmə- sind ən bəri bu hadisənin analoqu olmayıb. Yalnız atom silah larının sınağı və 1986-cı ilin aprelində Çernobılda baş ver ən fəlakət fövqəladə hal kimi qeyd oluna bilər. Peyk materialları göstərir ki, vahid Qolfstrim cərəyanı artıq yox- dur. Şimali Atlantika cərəyanı Şərq sahillərdə hissələrə bölünmüşdür. Əvvəllər ilıq suyun kütləsi, okeanın daha dərin dalğaları il ə hərəkət edən axını, nəinki okeanın ümumi temperaturuna, h əm də atmosferin 10 km-ə qədər yüksəkliyinə öz təsirini göst ərirdi. Hazırda isti axın pozulduğu üçün, atmosfer kütl əsinin də normal axını pozulmuşdur. Bununla əlaqədar Atlantik okeanının Şərq hissəsində atmosfer sahəsi də d əyişmişdir və bunun nəticəsi kimi 2010-cu ilin yayında M ərkəzi Avropada quraqlıq və subasması halları olmuşdur. Ekstremal olaraq şərqi Avropada və Asiyanın bir çox ölk ələrində yüksək temperatur, Çində isə su basması halları Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|