Telman xəLİlov, maya zeynalova

63 
altında  və  s.  dayandırılması  mümkün  olmuşdur. 1998-ci  ildə 
Hindistan v
ə Pakistan dövlətləri eyni vaxtda dalbadal hərəsi 5 
partlayış  olmaqla  yeraltı  nüvə  sınaqları  keçirilmişdir.  Ertəsi 
gün  Pakistanla  – 
Əfqanistan  sərhəddində  çoxlu  insan  tələfatı 
il
ə  nəticələnən  güclü  zəlzələ  baş  vermişdir.  Bu  səbəbdən  də 
indi 
Şimali  Koreyada  və  İranda  atom  reaktorlarının  tikilməsi 
v
ə onların sınaqdan keçirilməsi bəşəriyyəti təşvişə salıb. 
6.1.4.  Hidrogen  enerjisisind
ən istifadənin səmərəliliyi. 
Hidrogen  enerjisind
ən  istifadə  ətraf  mühitin  təmizliyinin 
qorun
masında böyük əhəmiyyəti olmaqla onun yaranmasın-
dan 
yalnız destillə suyunun buxarı alınır. Dünyada hidrogen 
istehsalı 200  milyard  m
3
/il-d
ən çoxdur. Onun  yarıdan çoxu 
ammiak  istehsal
ında, 30%-ə  yaxını isə neftayırma zavodla-
rında  istifadə  edilir.  Hidrogenin  alınması  üçün  əsas  tükən-
m
əz mənbə sudur. Bütün yanacaq sərvətlərindən (təbii qaz, 
neft,  kömür  v
ə s.) hidrogen alınmasında su istifadə olunur. 
Dünyada sudan ilk hidrogen 
alınması təcrübəsi 1986-cı ildə 
Yaponiyada 
aparılmışdır.  O  unikal  zavodun  istehsalı  –  18 
litr hidrogen v
ə 9-litr oksigen, 35 saat iş dövründə alınıb. Bu 
sikl  müdd
ətində  su  termik  metod  vasitəsilə  maqnezium 
oksidi,  kükürd  2-oksid  v
ə  yoddan  reaktiv  kimi  istifadə 
etdikd
ə su hidrogen və oksigenə parçalanır. 
Son vaxtlar hidrogen 
energetikasından daha çox danışılır, 
h
əm  də  ancaq  idarə  olunan  istilik  atom  sintezində  yox. 
Hidrogen  n
əinki istilik nüvə, həm də adi kimyəvi yanacaq-
dır. 28000 kkal/kq  hidrogenin  yanmasından  alınan  istilik, 
dem
ək olar ki, neft və neft məhsullarından üç dəfə və təqri-
b
ən  dörd  dəfə  daş  kömürdən  çoxdur.  K.E.Siolkovski  hid-
rogeni raketl
ər üçün yanacaq kimi hesab edirdi. 
6.1.5.  Qeyri-
ənənəvi  enerjidən  istifadənin  ekoloji  sə-
m
ərəliliyi.  Ənənəvi  olmayan  bir  neçə  mənbələrin  elektrik 

---

64 
enerjisind
ən  istifadə  edilməsini  gələcəkdə  genişləndirmək 
n
əzərdə tutulur. Bu sahədə Günəş enerjisi daha perspektivli 
sayılır.  Günəş  enerjisindən  hazırda  dünyanın  bir  çox 
ölk
ələrində istifadə edilir. Xüsusilə avtomobil nəqliyyatında 
daha 
geniş  istifadə  edilir.  Bu  avtomobillərin  üzərində  qo-
yulmuş  günəş  batareyaların  köməyi  ilə  edilir.  Kosmik 
aparatların  uçuşunda  günəş  şüalarından  daha  geniş  istifadə 
olunur.  G
ələcəkdə  günəş  enerjisindən  xalq  təsərrüfatının 
müxt
əlif sahələrində geniş istifadə olunacaq. Keçmiş SSRİ-
d
ə  215  min  m
2
  sah
ədə  günəş  kollektoru  yaradılmışdır. 
Gün
əşin  enerji  imkanlarının  qiymətləndirilməsi  göstərir  ki, 
gün
əşin  Yerə  göndərdiyi  enerji,  yer  təkindən  yanacaq kimi 
alınan enerjidən 10 dəfə çoxdur. 
Yeni  m
əlumatlara əsasən alimlər Afrika qitəsinin mərkəzi 
hiss
əsində 200 m x 200 m və 300 m x 300 m həcmində günəş 
batarieyaları  quraşdırmağı  layihələşdiriblər.  Bu  batareyalar 
çox  böyük  enerji  istehsal  ed
ə  biləcəkdir.  Görünür  insanlar 
g
ələcəkdə alternativ enerjidən geniş istifadə edəcəklər.  
Son  onillikl
ərdə  dünyanın  bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkələ-
rind
ə  ekoloji  cəhətdən  təmiz  enerji  alınması  məsələsi  gün-
d
əmə  gəlmişdir.  Məlumdur  ki,  Ayın  və  Günəşin  (xüsusilə 
Ayın)  Yerə  yaxın  olması  ilə  əlaqədar  olaraq,  xüsusilə  qərb 
ölk
ələrində  (Atlantik  okeanında)  qabarma  dalğalarından 
istifad
ə edilir. Ay suyu öz cazibəsilə qaldıraraq materiklərin 
iç
ərilərinə  doğru  qovur.  Müvafiq  şəraitdə  qabarma  hadisə-
sind
ən eneji almaq olar. Hazırda Fransanın şimalında, Rusi-
yada  Kisloqubsk 
şəhərində (Kola yarımadası), Yaponiyada, 
ABŞ-da, Kanadada belə enerji əldə olunur. 
Aliml
ərin hesablamalarına görə qabarma enerjisindən tam 
istifad
ə  etmək  mümkün  olsa,  onda  hazırda  Yer  kürəsində 
istehsal  olunan  bütün  enerjid
ən  1,5  dəfə  çox  enerji  almaq 

---

65 
olar. Dünyada qabarma v
ə çəkilmə hadisəsi hər sutka ərzin-
d
ə 2 dəfə yeniləşir (hər altı saatdan bir). Kanadanın Atlantik 
okeanı  sahilində  Fandi  körfəzində  –  18  metr  hündürlüyə 
çatan 
ən  hündür  qabarma  dalğası  mövcuddur.  Cənubi 
Amerikada  Amozonka 
çayında 5-6 metr hündürlükdə dalğa 
1400 km materikin iç
ərilərində daxil olan «pororok» adlanan 
qabarmaları və bir çox başqaları hələlik istifadə olunmur. 
Qism
ən  açıq  mənbəli,  yerin  dərinliklərindən  səthə  çıxan 
isti 
axın  artıq  evlərin  qızdırılması,  texnoloji  məqsədlərlə 
k
ənd təsərrüfatında və s. istifadə olunur. Bu ekoloji cəhətdən 
t
əmiz olan, bu gün istifadə olunan enerjidir. 
Termal 
suların  enerjisindən  bir  çox  ölkələr  bu  gün  artıq 
istifad
ə  edirlər.  Kamçatkada,  Çukotkada,  Saxalin,  Qazaxıs-
tan, 
Krım, Qafqaz, Zakarpatiya, İslandiya və s. yerlərdə ter-
mal sular yerin t
əkindən çıxır. Bu termal sular qismən mən-
zill
ərin  isidilməsində,  texnoloji  məqsədilə,  kənd  təsərrüfa-
tında istifadə olunur. Kamçatka yarımadasında 1967-ci ildə 
tikilmiş – Poujen para – hidrotermal elektrik stansiyası qu-
raşdırılıb və 11 mVt gücündə enerji alınıb. 
Dünyada çoxlu f
əlakətli tufanlar, dağıntılar, fırtınalar va-
sit
əsilə törənən küləklər mövcuddur. İnsanların iradəsinə ta-
be olmayan t
əbii hadisələr saysız-hesabsız fəlakətlərə səbəb 
olur.  Lakn 
əgər  onun  istiqamətini  enerjiyə  yönəldə  bilsək, 
kül
ək insanlara köməkçi ola bilər. Külək enerjisindən istifa-
d
ə  etdikdə  atmosfer  çirklənmir.  Külək  enerjisi  almaq  çox 
yerd
ə mümkündür. Onu çıxarmaq və nəql etmək lazım gəl-
mir. Kül
ək özü onun yolunda qoyulmuş külək fırladana da-
xil  olur.  Qüvv
ətli  və  daimi  küləklər  Şimalda,  Oxot  dənizi 
sahill
ərində,  Kamçatkada,  Kuril  adalarında,  Primorye  ölkə-
sind
ə,  Qərbi  Sibirin  cənubunda,  Qazaxstanda,  Xəzər  ətrafı 
düz
ənlikdə və s. yerlərdə əsir. 

---