Telman xəLİlov, maya zeynalova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 yox, birlikd ə, onların əlaqəli inkişafında təhlil olunmalıdır. Bütövlükd ə qlobal məsələlərdə təbiət, texniki və ictimai elml ərin qarşılıqlı əlaqəsi vacibdir. Təbiət kompleksində ( ətraf mühiti mühafizə problemləri, fiziki-coğrafi proqnoz- laşdırma) və qlobal problemləri sistemləşdirməkdə vacib funksiyalardan biri (biologiyadan sonra) coğrafiya elminin üz ərinə düşür. Qlobal probleml ər içərisində sözsüz ki, çox təhlükəli olan problem termo-nüv ə silahıdır. Qlobal problemlərə bəzi xüsu- siyy ətlər xasdır. Onlara maddi itginin kəmiyyət və keyfiyyət göst əriciləri xasdır. Bu və ya başqa hadisələrə münasibətləri xasdır. Onların miqyası çox böyük regionlara yayılır. Qlobal probleml ərin mövcudluğuna və əhəmiyyətinə görə müasir yanaşmada, dünya iqtisadiyyatının, sosial-siyasi münasibət- l ər, mənəvi dəyərlərin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. 1.1. Ətraf mühitin mühafizəsi problemləri Müasir dövrümüzün t əhlükə nöqteyi-nəzərdən ən aktual probleml ərdən biridir. XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq c əmiyyətlə təbiət arasında «maddələr mübadiləsi» olduqca genişlənmişdir. Bunun da nəticəsində cəmiyyətin təbiətə «t əzyiqi» urbanizasiyası, sənayeləşmə, kənd təsərrüfatının intensivl əşdirilmiş prosesində daha da artmış oldu. Eyni vaxtda ətraf mühitin vəziyyətinin korlaşması müşahidə olun- mağa başladı. Bir çox rayon və regionlarda antropogen çirk- l ənmə ekoloji təhlükəyə gətirib çıxartdı. Ətraf mühitin mühafizəsi problemləri hazırda əsasən 3 başlıca səviyyədə həll olunur: Ölkə, regional və qlobal sə- viyy ədə. Qlobal səviyyə öz dünyəviliyi ilə, təbii resursların z ənginliyinə (atmosfer, dünya okeanı) görə daha vacibdir, çünki bu s ərvətlər ümumbəşəri sərvətlərdir. Ətraf mühitin 12 mühafiz əsi problemləri, xüsusilə də qlobal səviyyədə bütün dünya ölk ələrinin birgə səyini tələb edir. Onun müvəffəqiy- y ətli həllinin əsas yolu odur ki, insanların istehsal və qeyri- istehsal f əaliyyətini yaxın onilliklərdə elə təşkil etmək la- zımdır ki, cəmiyyətlə təbiət arasındakı qarşılıqlı münasibət optimal olsun. Dünya ölk ələrinin ictimai quruluşundan asılı olmayaraq müasir ekoloji böhrana m əruz qalmaları onu göstərir ki, indi bütün ölk ələr milli və sinfi ayrı-seçkilik salmadan birləşmə- li, ətraf mühiti mühafizə etməkdə birgə səy göstərməlidirlər. T əbiəti mühafizə problemləri çoxsahəli olmaqla ümumi pla- netar, ümumb əşəri və eyni zamanda yerli əhəmiyyətə malikdir. Ətraf mühiti mühafizənin tələbləri Azərbaycan Respubli- ka sının Konstitusiyasında xeyli qeyd olunmuşdur. Ölkənin əsas qanununda Konstitusiya praktikasında dövlətin ətraf mühitin qo runmasında məsul olduğu göstərilmişdir. Ətraf mühitin d əyişdirilməsini öyrənən və onun vəziyyətinə nəza- r ət edən elektron sistemlərinin yaradılması ona görə vacibdir ki, insanın təsərrüfat fəaliyyətinin təsiri altında gedən d əyişiklikləri izləmək mümkündür. İctimaiyyət bilməlidir ki, ətraf mühitin mühafizəsində oun nəinki, birbaşa, hətta dolayı f əaliyyəti də ətraf mühitin mühafizəsində kompleks tədbir- l ərlə öyrənilməlidir. Ətraf mühiti mühafizə tədbirləri planlı v ə ardıcıllıqla, dövlət səviyyəsində həyata keçirilir. Təbiəti mühafiz ə probleminin qlobal xüsusiyyəti beynəlxalq – mü- qavil ələrin hazırlanmasını və onların yerinə yetirilməsində aktiv iştirak etməyi tələb edir. Gələcəkdə perspektivdə ətraf mühitin v əziyyətinə planetar miqyasda nəzarət edə bilən avtomatik stansiyalar yaradılmalıdır. Ümumi v ə yaxud da təbii problemlərə təbiətin bir çox kort əbii hadisələri ilə bağlı olan problemləri misal göstər- 13 m ək olar. Bunlardan zəlzələ və vulkan püskürmələri, sellər v ə daşqınlar, səhralaşmaları göstərmək olar. Həmin sahəyə dair probleml ər bir-biri ilə əlaqədar olan iki hissədən ibar ətdir: a) t əbiət hadisələrinin öyrənilməsi; b) onların qarşısının alınması və vurula biləcək ziyanların minimuma endirilm əsi. Ç ətinlik və qarşısıalınmazlıq onunla bağlıdır ki, təbiət hadis ələrinin bir çoxu gözlənilmədən olur. Onlar təbiətdə q əflətən baş verən fövqəlada dinamik proseslərlə bağlıdır. T əbii fəlakətlər baş verərkən çoxlu insan itgisinə səbəb olur v ə iqtisadiyyata böyük zərər vurulur. Dəhşətlisi budur ki, t əbii fəlakətlər iqtisadiyyata xeyli maddi ziyan vurmaqla yanaşı çox regionların insanlarını uzun müddət qorxu altında saxlayır. Məs. Türkiyə Respublikasında İstambul şəhərindən şimal-şərqdə yerləşən İzmit şəhəri ərazisində 1998-1999-cu ill ərdə baş vermiş zəlzələ nəticəsində şəhər dağılmış, xeyli sayda insan itgisi v ə maddi ziyan dəymiş və bununla yanaşı h əyətlərdə insanların yaşaması üçün müvəqqəti qurulmuş çadırlar, aylar keçməsinə baxmayaraq sökülməmiş, çünki insanlar qorxudan öz evl ərinə qalxmağa qorxurmuşlar. Son 110 ild ə qüvvətli zəlzələlərdən ölənlərin 31,5%-i son on ilin payına düşür. Yer üzərində olan zəlzələlərin 90%-dən çoxu orta v ə iri litosfer plitələrinin və mikroplitələrin cərhəddinə düşür. Vulkanlar kimi z əlzələlər də qarşısı alınmazdır. Lakin seysmikli ərazilərdə tikintilər və xidmətin digər sahələri h əmin yerlərə müvafiqlik təşkil etdikdə zəlzələlənin ziyanı çox az olur v ə yaxud da heç olmur. Keçmiş Sovet İttifaqının 20%-dən çox ərazisi 8 bal gü- cünd ə zəlzələyə uğramışlar. Karpat, Qafqaz, Kopetdağ, Pa- mir, Tyan- Şan, Altay, Sayan, Zabaykale, Primorye, Saxalin, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|