Temir yo’l avtomatika va telemexanika tizimlari to’G’risida umumiy ma’lumotlar, ularning elementlari, datchiklar va ijro mexanizmlari

1.20-rasm. ZP-43 induktiv datchikning ishlash prinsipi



1.21-rasm. Poezd ostidagi strelkani o‘tkazish imkoniyatini
yo‘qqa chiqarish uchun harakatlanuvchi planka

b ) Chiziqli ta’sirlanuvchi g‘ildirak va g‘ildirak juftlik dat-chiklari. Poyezdni aniqlash uchun harakatlanuvchi planka. Ko’plab temir yo’llarning me-xanik markazlashtirish tizimla-rida harakatlanuvchi plankalar qo’llaniladi. (1.21-rasm). Ular-ni, rels bo’ylab o’rnatiladigan va chizikli xarakat printsipiga e ga mexanik datchik sifatida ko’rib chiqish mumkin. Normal pozitsiyada planka bosilmagan. Xarakatlanayetgan poyezdning g’ildiraklari uning ko’tarilishi-ga yo’l qo’ymaydi, bu marsh-rutni uzish uchun shart bo’ladi.
Odatda, harakatlanuvchi planka signal oldidan bir necha metrda joylashadi va unga yakinlashayetgan poyezdni qayd qilish uchun foydalaniladi. Setrelka postining navbatchsi poyezdni ko’rib turishi kerak, ushbu qurilma esa unga bu to’g’risida eslatib turadi.

1.22-rasm. Galvanik datchikning ishlash prinsipi
Bunday datchklar-ning boshqa keng tarkalgan qo’llanishiga misol sifatida poyezdni strelkaga kirib kelishida mavjud xolatda uni ulashdir.
Galvanik datchik: rels zanjiri. Hozirgi vaqtda chiziqli prinsipda ishlovchi eng keng tar-qalgan datchik rels zan-jiri xisoblanadi. Relslar-ni o‘q va poyezd g‘ildiragi orqali elektr tutashuvi izolyasi-yalangan seksiyada uni aniq-lash imkoniyatini yaratadi (1.22-rasm). Seksiya izolyasi-yasini mexanik tarzda – rels sirtmoqlarini izolyasiyalovchi material bilan, yoki elektrika-viy relslarni jismoniy uzmas-dan turib, tutashtirgichsiz rels zanjirlarini qo‘llagan xolda, ajratib ta’minlash mumkin
Ularni asosiy qo‘llash doirasi – yo‘lni bo‘sh uchast-kalarini tekshirishdir.
Boshqa misol tariqasida nuqtali turdagi datchik va qisqa rels zanjiri kombinatsi-yada qo‘llanishi xisoblanadi
(bunda rels zanjirining uzunligi poyezd-ning ikki o‘qi oralig‘idagi mumkin bo‘lgan masofadan uzun bo‘lishi kerak), bunday xolat poyezd birligi ma’lum nuqtani bosib o‘tgandan so‘ng yo‘lni bo‘shatganligi haqida axborot olish uchun mo‘ljal-langan.
Ushbu axborotni olmagunga qadar blok-uchastka bo‘shamagan yoki marshrut echilgan bo‘lishi mumkin emas. Shunday bo‘lgan taqdirda ham poyezd barcha vagonlari bilan uchastkani bo‘shatganligi kafolatini bermaydi.
Nuqtali datchik va qisqa rels zanjiri birikmasi o‘z tatbiqini Evropada topdi, ammo bunday echim yo‘l bo‘shligini uzluksiz nazorat qilish qurilmalari paydo bo‘lgandan so‘ng eskirib qoldi.
Rels zanjirlarini qo‘llash bo‘yicha yana bir tarixiy misol, bu Shvetsariyada birinchi bo‘lib tadbiq etilgan o‘qlarni xisoblash tizimi. Bu tizimda poyezd harakati yo‘nalishini aniqlash nazarda tutilgan emas. Bu tizimda, har bir o‘qni o‘tishini alohida xisobga olish uchun, uzunligi g‘ildirak juftliklari orasidagi minimal maso-fadan kalta rels zanjirlari qo‘llangan.
d) Harakat birliklari va qurilgan ob’ektlarni chiziqli va bo‘shliqda ishlaydigan datchiklari. Bo‘shliqda ishlaydigan datchiklar, nazorat xududida yoki undan o‘tib ketayotgan, ob’ektlarni mavjudligini xisobga oladi. Yuqorida ko‘rib chiqilgan g‘ildirak va o‘qlar datchiklariga nisbatan ular na faqat harakat tarkibini, balki begona ob’ektlarni ham aniqlashi mumkin.¹