Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
182 ədəbiyyatın inkişafına, onun mühüm vəzifələrinin həyata keçirilməsinə fəal təsir göstərə bilən əsl yaradı-cılıq amili olduğunu əsaslandıra bilir. Milli tənqidin tarixi varlığını meydana çıxaran monoqrafiya yetkin bir estetik fikir tarixini əhatə edir, onu sistemli şəkildə izləyirdi. K.Talıbzadə bu əsəri ilə tənqidimizin tarixini yaratmaq kimi məsuliyyətli və şərəfli bir missiyanı yerinə yetirdi; eyni zamanda tənqid tarixinin elmi konsepsiyasını işləyib hazırlamaqla tənqidin Azərbaycan ədəbiyyatının çox güclü, ayrılmaz bir tərkib hissəsi olduğunu təsdiq etdi. Milli ədəbiyyatşünaslıqda tənqid tarixi ilə bağlı bu ilk fun-damental tədqiqatın əsas uğuru müəllifinə tənqidşünaslı-ğımızın banisi səlahiyyətini qazandırmasında idi. Elmi-nəzəri və estetik fikir tariximizdə fundamental hadisə olan monoqrafiya dövrün görkəmli alimlərinin diqqətini cəlb etmişdir. Əsər hələ 1965-ci ildə doktorluq dissertasi-yası kimi müdafiə olunanda rəsmi opponent professor M.C.Paşayev geniş rəyində yazırdı: «K.Talıbzadə dövrün kəskin, mürəkkəb ictimai-siyasi və inqilabi hadisələrini, zəngin, əlvan mətbuat və ədəbiyyat materiallarını ilk mənbələrdən öyrənmiş, təhlil edib ümumiləşdirmiş, yeni nəticələr çıxarmış və elmi hökmlər vermişdir. Bu əsəri ilə dissertant əsrimizin əvvəllərində ədəbi həyatın müstə- qil bir sahəsinə çevrilən ədəbi tənqidin ilk tarixini yarat-mışdır.» 1 Kitab haqqında ilk fikri ona yazdığı «Tənqi-dimizin tarixi» adlı müqəddimədə söyləyən görkəmli tən-qidçi prof. Y.Qarayev qeyd edirdi: «…Əslində bu kitabda qısaca toxunulan və elmi bir problem kimi qaldırılaraq irəli 1 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, M.Ж.Пашаyeвиn оппоnenт рəyи, 1965. 183 sürülən bir çox məsələlərin hərəsi haqqında ayrıca monoqrafiya yazmaq olar.» 1 Əsərin istər 1966-cı il, istərsə də 1984-cü il təkmil- ləşdirilmiş nəşrindən sonra onun haqqında mötəbər mət-buat səhifələrində Ə.Şərif, G.Əlibəyova, Y.Qarayev və N.Məmmədov kimi görkəmli alimlərin məqalələri dərc olundu. Monoqrafiya respublikamızın hüdudlarından kə-narda, Türkiyə, Tacikistan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türk-mənistan, Dağıstan, Litva, Tatarıstan, Gürcüstan ədəbiy-yatşünasları tərəfindən də layiqincə qiymətləndirildi. K.Ta-lıbzadə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü və həqiqi üzv-lüyünə seçilərkən onun bu vəzifəyə namizədliyini müdafiə edən alimlərin rəylərində də milli ədəbi tənqidimizin tari-xinə dair monoqrafiya haqqında yüksək fikirlər öz əksini tapmışdır. Həmin rəylərdən birində gürcü alimi akademik Q.Ş.Sisişvili K.Talıbzadənin əsərini «Şərq xalqlarının estetik fikrinin tarixinə fundamental bir töhfə» kimi dəyərləndirir, onun Azərbaycan filologiyasında milli tənqid tarixinin öyrənilməsi sahəsində müstəqil məktəb yaratdığını vur-ğulayırdı. 2 Eyni qiymətləndirmə meyarı tacik alimi M.Ş.Şükü-rov, türkmən alimi P.A.Əzimov, qazax ədəbiyyatşünasları R.Berdıbayev, U.A.Coldasbəyov, T.Kəkişev, Dağıstan ali-mi H.Həmzətov, özbək alimləri Y.S.Sultanov, A.H.Hayt-metov, M.Yunusov və başqalarının rəylərində də özünü büruzə verir. Tacikistan EA-nın Ədəbiyyat və Dil Insti-tutunun əməkdaşı 1 Талыбзадə K. Азəрбаyжаn əдəби тənгидиnиn тарихи, Баkы, Mараиф, 1984, s.5. 2 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, Г.S.Sиsишвилиnиn рəyи, 1989. 184 prof. M.Ş.Şükürov monoqrafiya haq-qında rəyində göstərirdi ki, K.Talıbzadənin dərin nəzəri ümumiləşdirmələrinin Sovet Şərq xalqları ədəbiyyatlarının, o cümlədən tacik ədəbiyyatının bir sıra aktual prob-lemlərinin həllinə kömək edir. 1 Bu kimi yüksək fikirlərlə zəngin olan rəylərdən biri də Qazaxıstan Respublika-sının əməkdar elm xadimi Tursunbek Kəkişevə məxsus idi. 1989-cu ildə yazılan bu rəydə qeyd edilirdi: «Mən K.A.Ta-lıbzadəni Azərbaycan ədəbi tənqidini ilk dəfə köklü, əsaslı şəkildə tədqiq edən, bu sahədə təqdir və təsdiq olunan mütəxəssis alim kimi qiymətləndirirəm. Onun tənqid ta-rixinə dair tədqiqatları türk xalqlarının ədəbiyyatında ilk təşəbbüsdür, bir başlanğıcdır və bunun üçün də xeyli davamçıları yaranmışdır. Elə mən özüm onun tələbəsi və silahdaşıyam.» 2 Görkəmli özbək ədəbiyyatşünası Ə.Hayt-metovun da rəyi bu baxımdan diqqətəlayiqdir. O, yazır-dı: «Mən öz təcrübəmdən bilirəm ki, tənqid tarixindən belə bir əsəri yazmaq necə çətin və mürəkkəbdir. Mənim fikrimcə belə bir əsəri yaratmaq üçün Kamal Talıbzadə öz üzərinə böyük bir şöbənin zəhmətini götürmüş və bu vəzifənin öhdəsindən şərəflə gəlmişdir… Onu da deyim ki, Kamal Talıbzadənin əsəri Sovet Ittifaqında tənqid tarixinə dair yazılan işlərdən daha məqsədyönlü və bitkin, mükəmməl təsir bağışlayır.» 3 Tacik alimi R.Müsülman- qulovun da rəyində K.Talıbzadənin ədəbi tənqid tarixi-nin öyrənilməsi sahəsində xidmətləri yüksək dəyərlən-dirilir. O, 1 Yenə орада, M.S.Шüküровün рəyи, 1989. 2 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, Т.Kəkишeвиn рəyи, 1989. 3 K.Талыбзадənиn шəхsи архиви, Ə.Щаyтmeтовun рəyи, 1989. 185 yazır: «Tacik-fars xalqlarının orta əsr ədəbi fikir tarixinin – məsələn, məxəzlərin təsnifində, materialların sistemləşdirilməsində, istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsin-də, mənşəyinin üzə çıxarılmasında, terminlərin sabitləş- dirilməsində və sairənin gələcəkdə araşdırılması işində prof. K.A.Talıbzadənin bu başlanğıcı dayaq ola bilər. 1 » Azərbaycan tənqidinin milli ədəbiyyatşünaslığımızın nailiyyəti kimi qiymətləndirdiyi «Azərbaycan ədəbi tənqi-dinin tarixi» monoqrafiyası 1986-cı ildə Dövlət Mükafatına təqdim olunanda ümumsovet tənqidi onu bütün sovet ədəbiyyatşünaslığının ciddi yeniliyi, böyük müvəffəqiyyəti kimi təqdir edirdi. Monoqrafiyanın belə böyük uğur qazanması K.Ta- lıbzadənin yeni tədqiqatlarına vüsət verdi. O, tənqid tari-xinə dair bu fundamental tədqiqatın davamı olaraq «Inqi-labi- demokratik ədəbi fikrin tribunası» (1986), «Əhməd Ağaoğlu və onun «Rus ədəbiyyatının ümumi səciyyələri» əsəri» (1988) məqalələrini yazır. K.Talıbzadə bu yeni tədqiqatlarında XX əsrin əvvəllərində yaranan ədəbi tənqidin meylləri, onun problematikası, dövrün görkəmli tənqidçilərinin görüşləri, elmin inkişafında xidmətləri və digər mühüm məsələlərdən söz açırdı. K.Talıbzadəyə tənqidşünaslığımızın banisi səlahiyyə-tini qazandıran və tədqiqat məktəbi yaratmaq imkanı verən monoqrafiyanın öz yaradıcılığında yerini tədqiqatçı 1985-ci ildə müsahibələrindən birində belə səciyyələndirirdi: «Bu 1 Yenə орада, Р.Musuлmаnгuловun рəyи, 1989. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|