Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı
194 bədii ədəbiyyata gətirilməsi yolları haqqında tənqidin az düşünməsini onun bütünlükdə həyatın özünə müdaxiləsinin zəifliyi kimi sə-ciyyələndirir. Kitabda «Tənqidçilər» başlığı altında bir-ləşdirilən məqalələrdə isə K.Talıbzadə realist ədəbi tən-qidimizin banisi M.F.Axundovdan başlayaraq böyük bir tənqidçi nəslinin görkəmli simalarından söz açır, onların ədəbi- estetik fikir tarixində səmərəli xidmətlərini və möv-qelərini qiymətləndirirdi. Milli ədəbi tənqidimizin təşəkkü-lündə, formalaşmasında əvəzsiz rolu olan həmin şəxsiy-yətlərin – M.F.Axundov, Ə.Ağaoğlu, M.Ə.Sabir, A.Səhhət, A.Şaiq, S.Hüseyn, B.Çobanzadə, A.Musaxanlı, S.Vurğun, M.Hüseyn, M.Arif, M.Rəfili, M.Ibrahimov, M.Cəfər və başqalarının estetik görüşlərinə həsr olunmuş oçerklərdə, məqalələrdə tənqid və ədəbiyyatşünaslıq tariximizin yara-dılması prosesi diqqətlə izlənirdi. Çağdaş və klassik ədəbi tənqidimizin nəzəri- estetik problemlərini hərtərəfli işıq-landıran «Tənqid və tənqidçilər» kitabı tədqiqatçının 80-ci illər axtarışlarının nəticəsi kimi meydana çıxmışdı. K.Talıbzadənin «Seçilmiş əsərləri»ndə (1991;1994) toplanmış tədqiqatlarında da ədəbi tənqid, onun müasir dövrdə inkişafı ilə bağlı fikir və mülahizələr, dərin nəzəri ümumiləşdirmələr, orijinal elmi qənaətlər öz əksini tap-mışdır. Tədqiqatçı bu dövrdə bədii əsərlərin mövcud nə- zəri prinsiplər əsasında, müasir estetik tələblər səviyyəsində təhlili baxımından tənqidin vəziyyətini qənaətbəxş hesab edir, bu münasibətlə yazırdı: «Bədii təhlilin tələbləri ilə ayaqlaşan tənqidçilərimiz var. Əgər belə tənqidçilərimiz varsa, onun gələcəyinə də ümidlə baxmaq lazımdır. Tənqidə ümid verən 195 gənclər gəlir, onların varlığı gələcəyə ümidlə baxmağa əsas verir.» 1 Beləliklə, K.Talıbzadənin bütün yaradıcılığında tənqid tarixi mövzusu tədqiqatlarının əbədi predmeti olmuşdur. Onun elmi, ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyətinin ən güclü tərəfi də milli ədəbi tənqid tarixi və nəzəriyyəsi sahəsində xidmətləridir. Məhz bu yönümdə apardığı dəyərli təd-qiqatları K.Talıbzadəni tənqidşünaslığımızın banisi kimi tanıtmış, ona möhkəm elmi- nəzəri, tarixi əsaslar üzərində yüksələn bir məktəb – tənqidşünaslıq məktəbi yaratmaq imkanı vermişdir. 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, ж.2, s.216. 196 3.2. Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı Kamal Talıbzadə çoxcəhətli yaradıcılığında çağdaş ədəbiyyatşünaslığın ən mühüm məsələlərini işıqlandırmış, həmişə ədəbi-nəzəri fikrin əsas istiqamətində tədqiqatlar aparmışdır. Onun yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatının bir sıra vacib problemlərinə həsr etdiyi məqalələri, tədqiqatları bu cəhətdən xüsusilə diqqətəlayiqdir. Həmin məqalələrində ədəbiyyat nəzəriyyəsinin, tənqidin ən aktual məsələlərinə toxunan, dövrün görkəmli yazıçı və ədəbiyyatçılarının yaradıcılığına münasibət bildirən tədqiqatçı müasir ədə-biyyat, ədəbi proses haqqında konkret, aydın təsəvvür yaratmağa müvəffəq ola bilmişdir. Yeni dövr ədəbiyyatının tədqiqi istiqamətində K.Talıbzadənin 60-80-ci illərdə ədə-biyyat nəzəriyyəsinin ən mühüm məsələlərindən olan realizm problemi ətrafında mülahizələri xüsusi maraq doğurur. Tədqiqatçı hələ 1969-cu ildə respublikamızda Azərbaycan ədəbiyyatında realizm probleminə həsr edilmiş ilk elmi müşavirənin təşəbbüskarlarından və təşkilatçı-larından biri olmuş, burada «XX əsr Azərbaycan tənqi-dində realizm» mövzusunda məruzə etmişdir. Tədqiqatçı müşavirənin yekunları haqqında «Realizm problemləri həll olunur» (1969), bir qədər sonra isə «Realizmin həyati qüdrəti» adlı məqalələrini yazmışdır. Sovet Şərqi xalqlarının ədəbiyyatlarında realizm probleminə həsr olunan Bakı müşavirəsində (1972) isə K.Talıbzadə «Azərbaycan ədəbiy-yatşünaslığında Şərq realizmi problemləri» mövzusunda məruzə etmişdir. Bu ümumittifaq müşavirənin səmərəli nəticəsi olaraq tədqiqatçının 197 milli ədəbiyyatımızda məsə-lənin tədqiqi haqqında «Realizmi necə öyrənirik?» və «Realizm problemləri» adlı məqalələri işıq üzü görmüşdür. Milli estetik fikrimizin tarixinə həsr olunmuş monoq-rafiyasında K.Talıbzadə realizm problemini daha geniş izah etmiş, «realizmin bayraqdarı» M.F.Axundovun tənqidi görüşlərini bu aspektdə nəzərdən keçirərək dərin və hərtərəfli təhlil aparmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, 60-cı illər ədəbiyyatşünaslığında realizm probleminə ümumittifaq miqyasda xüsusi diqqət yetirilir, onun ədəbiyyatda inkişaf qanunauyğunluqlarının, milli spesifikasının, tarixi mərhələ- lərinin, tipologiyasının və bir sıra mühüm xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi bir növ tələb səviyyəsində irəli sürülürdü. Bu tələb Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının qarşısında da bir sıra vəzifələr qoyur, realizmi elmin başlıca tədqiqat yönümü kimi müəyyənləşdirirdi. Həmin dövrün tədqiqatlarında realizm nəzəriyyəsində iki müxtəlif konsepsiya diqqəti cəlb edir. Burada realizmin hüdudlarını çox geniş gö-türən, onun tarixi köklərini lap qədim dövrlərə aparıb çıxaran birinci konsepsiyanın tərəfdarları realizmin ədəbi inkişafın bütün mərhələlərinə məxsus bir yaradıcılıq me-todu olduğunu göstərir və əsaslandırırdılar. M.Ibrahimov, M.H.Təhmasib, M.Məmmədov kimi tədqiqatçılar öz əsər-lərində hələ XI əsrdə «Kitabi-Dədə-Qorqud» dastanlarında, XII əsrdə Nizami Gəncəvi yaradıcılığında və bir sıra orta əsr ədəbi mənbələrində realistik ünsürlərin olması mülahizəsini irəli sürürdülər. Bu müəlliflərin qənaətinə görə realizm bir metod kimi qədim tarixə malik olmuş, sonralar təşəkkül edərək yeni Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|