Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
190 «Bizdə ədəbi tənqid yoxdur» fikrinə zidd olan «Tənqidimiz ədəbiyyatın inkişafına kömək edə bilmək qüdrətinə malikdir» tendensiyasını irəli sürürdü. 1 Kitabdakı məqalələrində ədəbi tənqidin bir sıra nöq- sanlarını üzə çıxarmaqla ədəbi zövqün, fikrin inkişafına yeni bir yol göstərən K.Talıbzadə qeyd edirdi ki, tənqid ədəbiyyatın yalnız müvəffəqiyyətlərinə diqqət yetirməməli, onun qüsurlarını da görməlidir. O, tənqidi tərifə çevirmək meylinə qarşı çıxaraq özünün də «Günəşin sorağında» və «Azərbaycan sovet şeiri sülh və demokratiya uğrunda mübarizədə» məqalələrində təhlil olunan əsərlərin birtərəfli qiymətləndirildiyini vurğulayırdı. Ədəbiyyatşünaslığın bu sahəsinə ciddi təfəkkür hadisəsi kimi baxan tədqiqatçı yazırdı: «Tənqid – əsər haqqında təəssürat deyildir, oxucu və yazıçı rəyi də deyildir. Tənqid elmi şəkildə müasir ədəbiyyatın qanunauyğunluqlarını kəşf etməlidir. Həyatın aparıcı tendensiyasını tuta bilməli və bunu ədəbiyyatda necə əks etdirməyin yollarını göstərməlidir.» 1 Ədəbi tən-qiddən canlı dil, bədiilik tələb edən K.Talıbzadə göstərir ki, bu xüsusiyyətlər tənqidin özünə daha çox diqqət tə-ləb etməsi, onun təsir qüvvəsini artırmaq üçün mühüm şərtlərdəndir. Burada müasir milli tənqidin vəziyyətindən, onun qarşısında duran məsələlərdən bəhs edən məqalələrlə ya-naşı, ayrı-ayrı sənətkarların, daha dəqiq desək, M.Qorkinin və S.Vurğunun elmi-nəzəri görüşlərindən bəhs edən iki məqalə, eləcə də resenziya xarakterli yazılar toplanmışdır. Müəllifin 1 Талыбзадə K.Тənгидиmиз щаггыnда гeyдлəр, Баkы, Gənжлиk, 1967, s.4. 191 «Tənqidimiz haqqında qeydlər» kitabında topla-nan məqalələrinin demək olar ki, hamısı müasir tənqidin ədəbi proseslə əlaqəsinin öyrənilməsi, ədəbi tənqidin başlıca meyllərinin və axtarışlarının elmi cəhətdən ümumiləşdi-rilməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edən qiymətli tədqi-qatlardan hesab olunur. K. Talıbzadənin sonrakı kitablarında da ədəbi tən-qidin problemləri ilə əlaqədar yazılan məqalələr əksəriyyəti təşkil edir. Tədqiqatçının belə kitablarından biri də «Ədəbi irs və varislər»dir. «Ədəbi irs və varislər» (1974) kitabında K. Talıbzadə öz yaradıcılıq ənənələrinə sadiq qalaraq ədəbi tənqidi ədəbiyyatşünaslıqla vəhdətdə təqdim edir. Buradakı məqalələrin böyük bir qismi milli ədəbi tənqidin tarixinə və müasir problemlərinə həsr olunmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, 70-ci illərdə ədəbiyyatşünaslığın bu mühüm sahəsinə dövlət səviyyəsində diqqət göstərilirdi. Hətta 1972-ci ildə ədəbi tənqidin vəzifələrini müəyyənləşdirən «Ədəbi-bədii tənqid haqqında» rəsmi sənəd də tərtib edilmişdi. K.Talıbzadənin «Ədəbi irs və varislər» kitabı ədəbi tənqidin özünüdərki kimi səciyyələndirilən belə bir mərhələnin məh-sulu idi. Tədqiqatçı burada «Tənqidimizin yeni mərhələsi» (1971) adlı məqaləsində bu dövrün ədəbi tənqidinin əvvəlki dövr və illərə nisbətən daha mürəkkəb şəkil aldığını, daha çətin və məsuliyyətli vəzifələri icra etdiyini göstərirdi. O, yazırdı: «Bu günkü bədii tənqid ədəbi prosesə güclü ideya-estetik təsir göstərir, əldə edilən nailiyyətləri möhkəmlət-məyin, inkişaf etdirməyin elmi-nəzəri 1 Yenə орада, s.128. 192 əsaslarını yaradır… Ədəbiyyatın hərhansı janrı kimi bədii tənqid əsərində də müəllifin həyata münasibəti öz ifadəsini tapır, onun möv-qeyi, dünyagörüşü, ictimai-siyasi baxışları təbliğ edilir, nəyə rəğbət bəslədiyi, nəyə nifrət etdiyi ifadə olunur.» 1 Milli ədəbi tənqidin tarixi və nəzəri məsələlərinin həllində yaxından iştirak edən K.Taıbzadənin rəhbərliyi ilə 80-ci illərdə nəşrə hazırlanan «Ədəbi tənqid» kitabı (1984) da ədəbiyyatşünaslığımıza əvəzsiz töhfə olmuşdur. Tədqiqatçının burada «Ədəbi tənqid: yekunlar, mülahi-zələr» məqaləsi işıq üzü görmüşdür. Müəllif bu məqaləsində ədəbi tənqid haqqında nəzəriyyəni daha da dərinləşdirir, tənqidin spesifikası barədə yeni mühakimələrə yol açırdı. O, burada tənqidçi şəxsiyyəti məsələsinə diqqəti yönəldir, ədəbi tənqidin yaradıcılıq aktına çevrilməsi amilinin tənqidçinin şəxsiyyətindən asılı olduğunu göstərir və əsaslandırırdı. Miqyaslı ədəbiyyatın yaranması üçün miqyaslı tənqidçi şəxsiyyətinə ehtiyacın artdığını vurğulayan tədqiqatçı belə bir düzgün qənaətə gəlirdi ki, «böyük tənqid Səməd Vurğun yanğısı və miqyası, Mehdi Hüseyn ehtirası, Məmməd Arif prinsipiallığı və dəqiqliyi, Mirzə Ibrahimov ictimai fəallığı, Cəfər Cəfərov erudisiyası tələb edir.» 1 K.Talıbzadənin milli ədəbi tənqidin problematikasına, tarixi-nəzəri məsələlərinə diqqəti «Sənətkarın şəxsiyyəti» kitabında (1978) da aydın şəkildə nəzərə çarpır. Kitabda «Klassik ədəbiyyat», «Sovet ədəbiyyatı», «Tənqid: dünən və bu gün» ümumi başlıqları altında birləşdirilən məqalə- lərin 1 Талыбзадə K. Əдəби ирs вə вариsлəр, Баkы, Азəрnəшр, 1974, s.9. 193 böyük əksəriyyəti Azərbaycan tənqidinin tarixinə və müasir dövrünə həsr olunmuşdur. «Tənqid: dünən və bu gün» adı altında toplanan məqalələrdə milli tənqidin tarixi inkişaf qanunauyğunluqları, onun dünənki və bu günkü nailiyyətləri F.Köçərli, A.Sur, S.Hüseyn, M.Arif, B.Nəbiyev kimi görkəmli tənqidçilərin görüşləri əsasında təhlil edilirdi. «Tənqid və tənqidçilər» kitabında (1989) da tədqiqatın bu istiqaməti davam etdirilir, daha dərin və əhatəli təhlillərlə səciyyələndirilir. Burada «Tənqid etüdləri» adı altında toplanan məqalələrdən başqa bütün digər yazılar milli ədəbi tənqidin problemlərinə həsr olunmuşdur. Qeyd olunmalıdır ki, kitabın mövzusu yalnız ədəbi tənqiddir; milli tənqidin tarixi və müasir mərhələsinin müxtəlif problemləri, tənqidin həyatla, ictimai proseslə, ədəbiyyatla əlaqəsi bu mövzunun əsas mündəricəsini təşkil edir. Müəllif milli ədəbi-estetik fikrimizin qaynaqlarını və əsas istiqa-mətlərini müəyyənləşdirir, eyni zamanda, görkəmli tənqid-çilər barəsində qeydlərində, tənqid icmalları və resen-ziyalarda bütünlükdə ədəbi tənqidin inkişaf prosesini aydınlaşdırırdı. K.Talıbzadə bu tədqiqatlarında müasir ədəbi tənqidimizin mövcud vəziyyətini daha diqqətlə araşdırır, onun nailiyyətlərinə nəzəri cəlb edir, eyni za-manda, bir sıra nöqsan və çatışmazlıqlarını göstərirdi. O, çağdaş tənqidin əsas çətinliklərini yazıçı və müasir həyat problemlərinin həllindəki mürəkkəbliklə əlaqələndirir, cəmiyyətdə baş verən ictiamai- siyasi hadisələrin, xalq taleyinin bir çox vacib məsələlərinin, yeni insanın mənəvi aləmindəki təbəddülatların geniş miqyasda 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, ж.2, s.204. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|