Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
222 görə şöhrəti çox-çox uzaq-lara yayılan H.Araslı dünya ədəbiyyatşünaslığında ən çox tanınan görkəmli alimlərimizdəndir. Burada xarici ölkələrin ədəbiyyatşünas alimlərinin də Azərbaycan ədəbiyyatının müxtəlif məsələlərinə həsr olunmuş tədqiqatlarında onun əsərlərindən çox tez-tez, ən mötəbər mənbə və məxəz- lərdən biri kimi istifadə olunduğu, ona istinad edildiyi göstərilir. Tədqiqatçı klassik ədəbiyyatımızın öyrənilməsi və təbliği, eləcə də başqa xalqların ədəbiyyatları ilə, eyni zamanda Yaxın Şərq ədəbiyyatları ilə yaradıcılıq əlaqə-lərinin araşdırılması, bu ədəbiyyatlar arasındakı tipolo-giyanın, ümumi və xüsusi keyfiyyətlərin müəyyənləşdiril-məsi cəhətdən də H.Araslı yaradıcılığını əhəmiyyətli hesab edir, yüksək səviyyədə dəyərləndirir. Müəllif təhlilində belə qənaətə gəlir ki, H.Araslı uzaq keçmişə, ötən əsrlərə bu günün gözü ilə baxan, ensiklopedik biliyə malik, ədəbi-nəzəri irsi, ənənələri daim yaşayacaq ədəbiyyatşünas, folk-lorçu, mətnşünas və pedaqoq kimi milli ədəbiyyatımızın inkişafı yolunda mühüm işlər görmüşdür. K.Talıbzadənin «öz doğma ədəbiyyatını ən qədim dövrlərdən başlayaraq bu gününə qədər öyrənmiş, bu ədəbi prosesi tam şəkildə əhatə etməyə çalışmış», milli ədəbiyyatımızın tarixinin tədqiqi yönümündə çox səmərəli fəaliyyəti olmuş M.Rəfili haqqında məqaləsi də maraq doğurur. Burada elmi-bədii yaradıcılığı ilə ədəbiyyat elmi-mizin inkişafına təkan verən alimin çoxcəhətli yaradıcılığı araşdırılır, 1 Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.347-348. 223 onun mövzu dairəsi, məşğul olduğu ədəbi-nəzəri problemlər müəyyənləşdirilir və sistemli şəkildə təhlil edilir. Müəllif M.Rəfili yaradıcılığının əsas məziyyətlərindən bəhs edərkən göstərir ki, o, «ədəbi hadisələri mücərrəd şəkildə təhlil etmir, onları həyatla, ədəbi mühitlə, xalqın azadlıq hərəkatı ilə əlaqələndirə bilirdi.» 1 Tədqiqatçı «Alim, müəllim, şair» məqaləsində 1 isə milli ədəbiyyatşünaslıq tarixinin gərgin axtarışlar dövrün- də – 30-cu illərin axırı, 40-cı və 50-ci illərdə fəaliyyət göstərən, monoqrafiyaları və tədqiqatları ilə həmin ədəbi mərhələnin bir çox problemlərinin həllində yaxından işti-rak edən görkəmli alim Cəfər Xəndanın yaradıcılığından bəhs edir. K.Talıbzadə burada alimin çoxcəhətli fəa-liyyətindən – şeir yaradıcılığından, tərcüməciliyindən, tən-qid və ədəbiyyatşünaslıq elmində xidmətlərindən söz açır, onun konkret əsərləri – Sabir haqqında yazdığı iki monoq-rafiyası, klassik ədəbiyyata dair tədqiqatları, müasir ədə-biyyat, onun müxtəlif məsələlərinə və görkəmli nüma-yəndələrinə həsr etdiyi məqalələri barədə dolğun təsəvvür yaradır. Müəllif yeni müəllim və ədəbiyyatşünaslar nəslinin yetişməsində mühüm xidmətləri olan alimin, qayğıkeş və xeyirxah ziyalının ədəbiyyat elmimizin tərəqqisində əvəzsiz rolu olduğunu vurğulayır. K.Talıbzadənin müasir ədəbiyyata, ədəbi şəxsiyyətlərə həsr etdiyi tədqiqatları içərisində görkəmli ədəbiyyatşünas Əziz Mirəhmədov haqqında məqaləsi xüsusilə diqqətə-layiqdir. 1 Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.358. 224 Tədqiqatçı bu məqaləni sonsuz səmimiyyətlə qələmə almış, həyatda yaxından tanıdığı alimin şəxsiyyətinə hörmət və ehtiramını burada ifadə etmişdir. Müəllif ədə-biyyat dünyasına daxili, mənəvi bir ehtiyacın tələbilə gələn Ə.Mirəhmədovu ədəbiyyatşünaslığın çoxşaxəli istiqamət-lərində fəaliyyət göstərən fitri istedada malik alim, mətn-şünaslıq, kitabşünaslıq və mətbuatşünaslığın elm sahələri kimi yaranıb inkişaf etməsində əvəzsiz xidmətləri olan böyük ədəbiyyatşünas kimi dəyərləndirir. O, yaradıcılığında daha çox monoqrafik tədqiqatlara geniş yer verən alimin əsərlərinin ancaq fakt zənginliyi ilə yox, həm də mövzu rəngarəngliyi, problematikası, analitik təhlilləri, dərin nəzəri ümumiləşdirmələri, yeni mülahizələri, maraqlı və orijinal elmi nəticələri ilə diqqəti cəlb etdiyini yazır. K.Talıbzadə- nin elmi qənaətinə görə Ə.Mirəhmədov «ədəbi faktı elmə çevirməyi bacaran, faktdan elmə gələn yolun səciyyəsini dərk edən alimdir», və bu cəhət onun tədqiqatlarının müvəffəqiyyətini təmin edən əsas məziyyətlərdən biri he-sab olunur. 1 60-cı illərdən başlayaraq tənqidi müstəqim yaradıcı- lıq sahəsinə çevirən B.Nəbiyev, Y.Qarayev, Ş.Salmanov, A.Səfiyev, A.Hüseynov, N.Şəmsizadə, V.Osmanlı, V.Quli-yev, R.Əhmədov, V.Nəbiyev kimi tanınmış ədəbiyyatşünas alimlərin ədəbi uğurlarına K.Talıbzadə xüsusi qayğı və həssaslıqla yanaşmış, tədqiqatlarında müntəzəm olaraq on-ların fəaliyyətlərindən söz açmış, yeni tənqidçilər nəslinin məqsəd və vəzifələrini müəyyənləşdirmişdir. Tədqiqatçı nəzəri-estetik 1 Бах: Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.359-363. 225 axtarışlarının hələ ilk dövründə bu cavan tənqidçilərin elmi yaradıcılığını diqqətlə izləyir, yüksək tələbkarlıqla onları sənətin bədii qanunauyğunluqlarına mükəmməl yiyələnməyə səsləyirdi. O, yazırdı: «Müasir tən-qidçi elmi dünyagörüşü ilə silahlanan ideya döyüşçüsü-dür. O, elə elmi-nəzəri savada, elə zövqə malik olmalıdır ki, ədəbi inkişafı qabaqlaya bilsin. Cəmiyyətdə, ədəbiy-yatda müəyyən nüfuz qazana bilsin, sənətə böyük tələb-lərlə yanaşsın, öz tənqidçilik idealına sadiq olsun.» 1 Müəl-lif düzgün olaraq göstərir ki, tənqidin qüdrəti, nüfuzu onun ədəbi prosesə təsir qüvvəsi ilə, ədəbi inkişafla sıx əlaqə yaratması və ədəbi həyatın fəal bir sahəsinə çevril-məsi ilə müəyyənləşir. K.Talıbzadə tənqidçiləri məhz belə bir tənqid yaratmağa, onu inkişaf etdirməyə səsləyirdi. Bu cəhətdən müasir ədəbi prosesi araşdıran tədqiqatçı 70-ci illərdə tənqidlə bədii ədəbiyyat arasındakı intensiv əlaqənin daha da möhkəmləndiyini, dərinləşdiyini, tənqiddə yeni keyfiyyətlər yarandığını müşahidə edirdi. O, milli tənqiddə aydın nəzərə çarpan bu keyfiyyət yeniliklərini aşkara çıxar-maq üçün görkəmli tənqidçi Bəkir Nəbiyevin yaradıcılığına diqqət yetirməyi daha məqsədəuyğun hesab edərək onun «Tənqid və ədəbi proses» kitabında toplanan məqalələrin təhlili əsasında ümumiləşdirmələr aparır, yeni dövr tən-qidinin inkişaf meyllərini izləyir və meydana çıxarırdı. Müəllif göstərirdi ki, həmin məqalələr bütövlükdə 70-ci illər Azərbaycan ədəbi tənqidinin ümumi mənzərəsi ilə, onun mövzuları, ədəbi aləmə müdaxilə prinsipləri, tən-qidçilik manerası və sənətkarlığı 1 Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.366. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|