Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
218 onun əsərlərində tənqid kimi tərifin də müəyyən ölçüyə sığışdığını, bir tənqidçi kimi ədəbi ha-disə və yaxud əsəri qiymətləndirərkən aydın mövqe tutdu-ğunu müşahidə edir, məhz bu xüsusiyyətlərin tənqidçiyə ədəbi mühitdə böyük nüfuz qazandırdığını əsaslandırırdı. Hələ sağlığında «Tənqidimizin atası», «Tənqidimizin ustadı», «Tənqidimizin vicdanı» deyə anılan görkəmli tənqidçi haqqında K.Talıbzadə belə bir düzgün nəticəyə gəlirdi ki, müasir tənqidi sənətkarlıq cəhətdən təkmil-ləşdirmək üçün M.Arif yaradıcılığı zəngin material verir, buna görə də tənqidçinin əsərlərinin sənətkarlıq xüsusiy-yətləri daha geniş və hərtərəfli tədqiq edilməlidir. K.Ta-lıbzadənin tədqiqatlarında M.Arif milli mədəniyyətimizin təşəkkülünü və yüksəliş tarixini öz səmərəli işi ilə yara-dan və təmsil edən görkəmli şəxsiyyətlərdən biri kimi təqdir olunur, böyük tənqidçi və ədəbiyyatşünasın, yazıçı və mütərcimin, müəllim və ictimai xadimin keçdiyi zən-gin yaradıcılıq yolunun mühüm hadisə və məqamları araşdırılır. M.Arifin üçcildlik «Seçilmiş əsərləri»nə yazdığı geniş müqəddimədə də 1 K.Talıbzadə ədəbiyyatımızın və ədəbi-nəzəri fikrimizin müasir nailiyyətlərini, bir sıra mü-hüm və əlamətdar hadisələrini alimin adı ilə bağlayır, onun qırx beş illik zəngin yaradıcılığının milli ədəbiyyatın əsas inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirməkdə əhəmiyyətli ro-lunu aydınlaşdırırdı. 1 Ариф M. Seçилmиш əsəрлəри (üç жилддə), ж.1, Баkы, Азəрб. SSР EА nəшриyyаты 1967, s.519. 219 Tədqiqatçı M.Cəfər tənqidinə də böyük sənət möv- qeyindən yanaşır, «Həyat və sənət eşqi» adlı məqalə-sində 1 böyük tənqidçinin həyat yolundan, sənət dünya- sının spesifikasından söz açırdı. Tədqiqatçı hələ gənc yaşlarında dünya ədəbi-estetik fikrinin qabaqcıl meyllə- rini, öyrənmək, mənimsəmək məqsədini izləyən M.Cəfə-rin geniş və çoxsahəli, zəngin ədəbi fəaliyyətini, onun «kuryerlikdən akademikliyə, çörəkçi şagirdliyindən filosof tənqidçiliyə qədər keçib gələn» çox gərgin, mürəkkəb yaradıcılıq yolunu sistemli şəkildə araşdırır. Burada Azər-baycanda qızğın ədəbi mübarizələrin getdiyi, yeni bir tən-qidi cərəyan olan marksist tənqidin formalaşdığı və milli tənqidin öz inkişaf yolunda qarşıda duran maneələrlə çar-pışdığı bir vaxtda böyük ədəbi fikir dünyasına yol alan tənqidçinin yaradıcılığının ən mühüm məqamları diqqət- lə nəzərdən keçirilir. K.Talıbzadə görkəmli tənqidçinin Azərbaycan ədəbi fikrinin yüksəlişinə təkan verən, hər dövrün öz ədəbi-nəzəri səviyyəsini, nailiyyətlərini əks et-dirən əsələri haqqında bəhs edir, onların ədəbi fikrimizin inkişafında rolunu müəyyənləşdirir. Müəllif onu da qeyd edir ki, bu elmi, tənqidi əsərləri oxuduqda sətirlər arxa-sında böyük tənqidçinin parlaq şəxsiyyətini, idealını, həqiqi vətəndaş simasını da aydın görmək mümkündür. 1 M.Cəfər yaradıcılığının əsas xüsusiyyətlərini araşdı-ran tədqiqatçı tənqidçinin ədəbi hadisələri qiymətləndi-rərkən ideya komponentinə xüsusilə böyük əhəmiyyət verdiyini, təhlil 1 Бах: Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.347-354. 220 obyektinin ideya mövqeyinə əsaslanaraq estetik mərhələnin xüsusiyyətini də dövrün ədəbiyyatının ideyaları, ictimai məzmun əhatəsi, müasirlik dərəcəsi ilə ölçdüyünü aşkara çıxarır. Tədqiqatçı məhz böyük bəşəri idealların tənqidçinin görüşlərində ədəbi hərəkatı qiymət-ləndirmək üçün əsas meyar olduğunu qeyd edir və əsas-landırır. K.Talıbzadə göstərir ki, M.Cəfər «ədəbi prosesin gedişini kor-koranə izləmir, ona tabe olmur, tənqidçi üçün əsas meyar həyatdır, ictimai inkişafın mütərəqqi, qabaqcıl istiqaməti və meylləridir. O, məhz bu amillərə söykənərək ədəbi hadisələrə yanaşır, onları qiymətləndirir və mənalan-dırır.» 1 Müəllif bu cəhətə görə tənqidçinin əsərlərində bədii təhlillə yanaşı sosioloji təhlilin də güclü təsir yaratdığını qeyd edirdi. Məqalədə M.Gəfər əsərlərinin ideya odu və işığı ilə oxucularının qəlbini alovlandıran, işıqlandıran, ideyalı tənqidin təsir gücünü, qüdrətini əyani şəkildə nümayiş etdirən tənqidçi kimi təqdir olunur, onun milli ədəbiyyatımızın inkişafında xidmətləri yüksək dəyərlən-dirilirdi. Tənqidçinin müvəffəqiyyətinin səbəblərini araş-dıran K.Talıbzadə onun ildən-ilə, mərhələdən-mərhələyə sənət yüksəlişinin, sənət yolunda irəliləməsinin, qüdrətli bir alimə, sözükeçər bir tənqidçiyə, nəhayət, alim-vətəndaşa çevrilməsinin əsl kökünü isə bunda görür: «Əsl tənqidçi o zaman nüfuz qazana, ədəbi prosesə, yazıçıya təsir göstərə bilir ki, o, xalqının həyatını, tarixini, fəlsəfəsini, ədəbiyyatını, eləcə də müasir ictimai gerçəkliyi, cəmiyyəti dərs vermək istədiyi yazıçıdan, eləcə də 1 Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.351. 221 oxucusundan artıq bilə, ümumi bilik səviyyəsi, istedad dərəcəsi ondan üstün ola, ümum-bəşəri ideallar səviyyəsinə yüksəlmək üçün milli ideallara dərindən vaqif ola!» 1 Tədqiqatçı M.Cəfəri məhz belə hərtərəfli mənəvi keyfiyyətlərə malik təbii istedad sahibi kimi təqdir edir, sonda bu nəticəyə gəlirdi ki, əsərlərinin dərinliyi, qiymətlərinin dəqiqliyi və elmi obyektivliyi ilə yalnız M.Ariflə müqayisə edilə bilən tənqidçinin olduqca səmərəli yaradıcılığı Azərbaycan ədə-biyyatını öyrənmək üçün ən mötəbər mənbələrdən biri sayılır. K.Talıbzadə tənqidə və ədəbiyyatşünaslığa, eləcə də onun görkəmli nümayəndələrinə həsr etdiyi məqalələrində ustad müəllimləri M.Arif, M.Cəfər, F.Qasımzadə, M.Cəlal, Ə.Sultanlı, M.Rəfili, C.Xəndan və başqalarının adlarını dönə-dönə xatırlayır, onların elmi və elmi təşkilatçılıq fəaliyyətindən, aydın şəxsi keyfiyyətlərindən yeri gəldikcə, əsərlərində söhbət açır. Tədqiqatçı «Əsrlərə müasir nə-zər» məqaləsində belə məşhur, hər zaman nəsillərə ör-nək ola biləcək hörmətli müəllimlərindən biri ədəbiy-yatşünas Həmid Araslıdan bəhs edir. K.Talıbzadə üçün H.Araslı «heç kəsə bənzəməyən, özünəməxsus yaradıcılıq yolu, tədqiq üsulu, mövzuları, xasiyyəti və təbiəti olan», həm çox məğrur, həm də çox mülayim, qayğıkeş müəl-limdir, alim-vətəndaşdır. Ədəbi-nəzəri fikir tariximizdə əhəmiyyətli rolu olan ədəbiyyatşünas alimin çoxcəhətli yaradıcılıq yolunu nəzərdən keçirərkən müəllif göstərir ki, elmi problematika genişliyinə 1 Yenə орада, s.350-351. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|