Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
202 cəhətdən xüsusilə diqqətəlayiqdir. Bu məqalələrində tədqiqatçı bədii əsərin mövzu və ideyasını, quruluşunu, obrazlar aləmini təhlil etməklə kifayətlənmir, həmçinin onun spesifikasını, müasir ədəbiyyat üçün əhəmiyyətini, çağdaş ədəbi prosesdə tutduğu yeri və əsərdə ədəbi təsirin rolunu da göstərir. I.Əfəndiyevin «Sarıköynəklə Valehin nağılı» əsəri haqqında K.Talıbzadənin «Yazıçı ideyası və təhkiyə» adlı məqaləsi 1 bu cəhətdən xüsusi maraq doğu-rur. Burada müəllif yazıçının özünəməxsusluğunu, əsərində təhkiyənin hansı formasına müraciət etməsini, romanın ide-yası ilə üslubu arasındakı əlaqənin nədən ibarət olduğunu, nəhayət, əsərin nəsrimizə nə kimi yeniliklər gətirdiyini, onu hansı ideya sənətkarlıq keyfiyyətləri ilə zənginləşdirdiyini izah etməyə çalışır, beləliklə də, müasir nəsrimizin inkişaf yollarında bu romanın mövqeyini müəyyənləşdirir. Romanı lirik-romantik üslubun ideya-estetik tələbləri baxımından təhlil edən tədqiqatçı onu XX əsr Azərbaycan nəsrinin orijinal struktura, zəngin obrazlar aləminə malik gözəl nümunələrindən biri kimi yüksək dəyərləndirir. K.Talıb-zadə təhlilində belə bir nəticəyə gəlir ki, həmişə əsərləri ilə ədəbi maraq oyatmağa müvəffəq olan I.Əfəndiyevin «Sarıköynəklə Valehin nağılı» romanı da öz problematikası, quruluşu, konfliktin xarakteri, üslubu, rəngarəng obrazlar aləmi və təhkiyənin manerası baxımından tənqidi fikrə yeni söz deməyə, müasir nəsrin ideya-sənətkarlıq xüsusiyyətlə-rindən söhbət açmağa geniş imkanlar yaradır. Bu məziy-yətlərinə görə də tədqiqatçı romanı nəsrimizin üslub 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1, 1991, 203 müx-təlifliyini təmin etmək, onun inkişafı üçün hər cür yararlı yaradıcılıq zəmini hazırlamaq cəhətdən səmərəli və faydalı bir bədii nümunə hesab edir. Çağdaş nəsrimizin müxtəlif meyllərini diqqətlə izləyən K.Talıbzadə bir sıra məqalələrində problemin şərhinə daha geniş yer vermişdir. Tənqidçinin Azərbaycan sovet ədəbiy- yatının başlıca mövzularından birinə həsr etdiyi «Müasir kənd və nəsrimiz» məqaləsi bu cəhətdən xüsusilə diq-qətəlayiqdir. Bu məqalədə K.Talıbzadə öz tədqiqatını bir neçə əsərin təhlili ilə məhdudlaşdırmayıb, Azərbaycan nəsrində yeni kənd mövzusunda yazılmış sanballı bədii əsərlərin demək olar ki, hamısını nəzərdən keçirmişdir. Müəllif müasir kənd mövzusunu yaradıcılıqlarında dolğun şəkildə əks etdirən M.Hüseyn, M.Ibrahimov, S.Rəhimov, Əbülhəsən, Mir Cəlal, Ə.Vəliyev, S.Rəhman, I.Əfəndiyev kimi görkəmli yazıçıların bu sahədə qazandıqları nailiy-yətlər fonunda nəsrimizin orta və yeni nəsli nümayən-dələrinin yaradıcılığını diqqətlə təhlil etmişdir. Xüsusilə Isa Hüseynovun əsərlərinin müasir nəsrimizi bir sıra ideya-estetik keyfiyyətlərlə zənginləşdirdiyini qeyd edən K.Talıb-zadə yazıçının konkret əsərlərinin təhlili əsasında nəzəri ümumiləşdirmələr aparır, elmi nəticəyə gəlir. Ə.Yusifoğlu, Əfqan və G.Fəzlinin müasir kənd möv- zusunda yazılmış bir sıra əsərlərinin təhlili də eyni məntiq- lə davam etdirilir. Tənqidçi yazır: «Bu əsərlərdə konkret həyat materialı – kənd mövzusu ümumiləşdirmənin qüvvəsi və genişliyi sayəsində, xarakterlərin təbiiliyi və mürək-kəbliyi s.46-55. 204 sayəsində, realizmin gücü nəticəsində əxlaqi, fəlsəfi bir problemə, həyatın, cəmiyyətin ümumi istiqamətini, inkişaf perspektivini, etik keyfiyyətlərini ifadə edən bir problemə çevrilir.» 1 Müəllif B.Bayramov, S.Əhmədov, S.Rəhman və başqalarının əsərlərini də bu aspektdə nəzərdən keçirir, 1966- 1970-ci illərdə kənd zəhmətkeşlə-rinin həyatına dair yazılan və nəşr olunan bu roman, povest və hekayələrin, o cümlədən oçerklərin nəsrimizə yeni ideya-estetik xüsusiyyətlər, üslubi çalarlar bəxş etdiyini göstərir. Lakin burada zənnimizcə, məqalənin ümumi ruhu üçün, bütünlükdə K.Talıbzadə yaradıcılığı üçün səciyyəvi olma-yan cəhətlər də vardır. Müasir kənd mövzusunda yazılmış nəsr əsərlərinin sayca azlıq təşkil etməsinə iradını bildirən müəllif yazır: «1966-1970-ci illərdə «Azərbaycan», «Ulduz» jurnallarında 85-ə qədər roman və povest nəşr olun- muşdur. Bunlardan ancaq 15-i müasir kənd mövzusuna həsr olunmuşdur ki, bu da mövzular arasında tənasübün pozulduğunu göstərən ciddi xəbərdarlıqdır. Bu təəssüf doğuran rəqəm yazıçılarımızı düşündürməlidir.» 2 Burada səksən beş əsərin on beşinin müasir kəndə, qalanlarının ictimai-sosial həyatın digər mövzularına həsr edilməsi bizcə, təəssüf doğurmamalıdır. Çünki, məsələ kəmiyyətdə deyil, ideya-bədii keyfiyyətdədir, başqa sözlə, bu on beş əsərdə müasir kəndin, onun zəhmət adamlarının, onların arzularının, 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1, 1991, s.67. 2 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1, 1991, s.71. 205 əməllərinin, zəruri ehtiyaclarının, müvəffəqiy-yət və nöqsanlarının necə sənətkarlıqla əks olunmasın-dadır. Konkret bir əsərin təhlili ilə bütövlükdə yazıçının yaradıcılıq xüsusiyyətini, yaradıcılıq tendensiyasını müəy- yənləşdimək və izah etmək baxımından K.Talıbzadənin «Tənqid etüdləri» adı altında ədəbi ictimaiyyətə təqdim etdiyi məqalələri xüsusilə diqqətəlayiqdir. Əsasən resenzi-yalardan ibarət olan bu məqalələrdə müəllif çağdaş ədəbi prosesin fakt və materiallarının icmalını verməklə kifa-yətlənmir, onun mahiyyət ifadə edən meyllərini müəy-yənləşdirir, düşündürücü ümumiləşdirmələri ilə ədəbiyyatın inkişafını istiqamətləndirə bilir. Bu cəhətdən Anarın «Sizi deyib gəlmişəm» pyesinin təhlili nəzəri cəlb edir. Müəllif bu kiçik həcmli, yığcam məqalədə pyesin həm ideyasını, həm də poetikasını ətraflı izah edir, konkret bir əsərin timsalında müasir dramaturgiyanın inkişaf meyllərini izləyir və meydana çıxarırdı. Tənqidçi Mirzə Cəlilin dövrünü, yaradıcılıq mübarizəsini dolğun surətdə əks etdirməyin çətin və mürəkkəb bir iş olduğuna baxmayaraq Anarın bu vəzifənin öhdəsindən uğurla gəldiyini, böyük yazıçının fikir və iztirab dünyasını açıb göstərə bildiyini qeyd edir. K.Talıbzadə təhlilində doğru olaraq dramaturqun bu nai-liyyətini onun ənənəvi yol ilə getməyib, Mirzə Cəlilin təsvir etdiyi aləmə bir növ onun gözləriylə baxması və nəticədə dolğun, kamil bir surət yaratması ilə əlaqələn- dirir. K. Talıbzadənin müasir ədəbi prosesə həsr etdiyi məqalələri içərisində «Azərbaycan» jurnalı haqqında ic-malını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Burada 1981-ci ildə jurnalın səhifələrində işıq üzü görən bütün poeziya və nəsr Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|