Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
186 kitab mənə təkcə ona görə əziz deyil ki, doktorluq dis- sertasiyamla əlaqədardır. Bir də ona görə mənim üçün doğma və qiymətlidir ki, o, hələ tələbəlik dövründən baş-ladığım, tənqidi fikir sahəsində 25 ilə yaxın apardığım tədqiqatlara bir növ yekun vurdu, təsdiq etdi ki, mən öz axtarışlarımda və ədəbiyyatşünaslığımızda tutduğum yeni istiqamətdə yanılmamışam. Bu elə bir elmi sahədir ki, onu gələcəkdə də davam etdirmək mümkündür. Elə belə də oldu. Bundan sonrakı yazılarımın, kitablarımın əksəriyyəti bu mövzuya həsr olunmuşdur.» 1 Həqiqətən də K.Talıbzadə-nin sonrakı kitablarında bu mövzu alimin tədqiqatlarının əsas istiqamətini təşkil etmiş, təhlillərinin başlıca predmeti olmuşdur. 1966-cı ildə monoqrafiyanın ilk nəşrinin doğur-duğu təəssürat tədqiqatçıya yeni yaradıcılıq imkanları ve-rərək bir sıra problemləri işıqlandırmasına geniş meydan açdı. Alimin «Tənqidimiz haqqında qeydlər» (1967), «Ədəbi irs və varislər» (1974), «Sənətkarın şəxsiyyəti» (1978), «Tənqid və tənqidçilər» (1989) kitabları, ikicildlik «Seçilmiş əsərləri» (1991;1994) bu səmərəli elmi fəaliyyətin nəticəsi kimi meydana çıxdı. Bu kitablarda toplanmış tədqiqat əsərlərinin, məqalələrin hər birinin ideya qayəsində, məz- mun mündəricəsində K.Talıbzadənin milli ədəbi estetik fikrimizin tarixinə həsr olunmuş fundamental tədqiqatının davamını görürük. Müasir tənqidin ədəbi proseslə əlaqəsinin aydınlaş- dırılması, ədəbi tənqidin başlıca meyl və axtarışlarının elmi 1 Талыбзадə K. Тənгид вə тənгидçилəр, Баkы, Yазыçы, 1989, s.147-148. 187 cəhətdən ümumiləşdirilməsi baxımından müəllifin «Tənqi- dimiz haqqında qeydlər» kitabı (1967) əhəmiyyətli elmi məxəz hesab olunur. Burada müəllifin 1954-1966-cı illərdə dövrü mətbuatda dərc olunmuş ədəbi tənqid haqqında məqalələri, icmalları və resenziyaları toplanmışdır. Bu mə- qalələr tədqiqatçının milli ədəbi tənqidin tarixini öyrənmə prosesində yazdığı «Ədəbi tənqidə diqqəti artıraq» (1954), «Tənqidçi və ədəbiyyatşünaslarımızın yeni nəsli» (1955), «Mübariz tənqidin gözəl nümunələri» (1959), «Tənqidimiz haqqında qeydlər» (1963), «Ədəbi tənqidin hazırkı vəziyyəti bizi təmin edirmi?» (1965), «Səməd Vurğunun ədəbi-tənqidi irsi» (1966) kimi dəyərli nümunələr idi. Həmin məqalələrdə K.Talıbzadə müasir dövrün ədəbi tənqidinin konkret mən- zərəsini yaradır, onun problematikasını, yaradıcılıq prin- siplərini müəyyənləşdirir, tənqidin müasir ədəbi proseslə vəhdətdə qarşıda duran vəzifələrini aydınlaşdırırdı. Tənqidə ehtiyatla yanaşılan bir dövrün məhsulu olan həmin tədqiqatlarda müasir ədəbi tənqid, onun məşğul olduğu problemlər prinsipial tədqiqatçı mövqeyindən araşdırılırdı. Bu məqalələr tənqidin tənqidi idi və məhdud janr imkanları daxilində belə müasir tənqidin tenden-siyalarını əhatə edə bilmişdi. Burada 60-cı illərdə tənqidin ədəbiyyatımızın zəif bir sahəsi kimi fəaliyyət göstərməsi, çap olunan ədəbi tənqidi məqalələrin çoxunun elmi-nəzəri səviyyəsinin aşağı olması tədqiqatçının təəssüflə qeyd et- diyi faktlar idi. Müəllif ədəbi tənqidin geriliyini, onun ən mühüm qüsurlarını ilk növbədə nəzəri səviyyənin zəifli-yində görür, müharibədən sonrakı illərdə bəzi tənqidçilərin ədəbiyyatın bir çox mühüm 188 problematik məsələlərini həll etməyə cəhd göstərmədiklərinin səbəbini də bu nəzəri zəifliyin nəticəsi kimi izah edirdi. 60-cı illər ədəbi tənqidinin mənzərəsini nəzərdən keçirdikdə yazılan məqalələrin böyük əksəriyyətinin resen- ziyalardan ibarət olduğunu müşahidə edirik. Bu isə bir-tərəfli inkişafa xidmət edib tənqidi məhdudlaşdırır, onun ədəbi prosesi əhatə dairəsini kiçildir. K.Talıbzadə «Ədəbi tənqidə diqqəti artıraq» məqaləsində bu cəhətə xüsusi nəzər yetirərək yazırdı: «Ədəbi tənqidi resenziya ilə məh-dudlaşdırmaq, ədəbiyyatın nəzəri məsələlərini bir yana bu-raxıb ancaq tənqid və biblioqrafiya ilə məşğul olmaq doğru yol deyildir. Ədəbiyyatımızın indiki inkişaf mərhələsində ədəbi tənqidin qarşısında duran mühüm vəzifələri resen-ziyalar ilə həll etmək qeyri-mümkündür… Ədəbi tənqidi bu məhdudluqdan xilas edib ədəbi prosesin qanunauyğun-luqlarını, sovet ədəbiyyatının təcrübələrini ümumiləşdirə bilən samballı dərin nəzəri məqalələr yazmaq qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir.» 1 Tədqiqatçı burada dərin nəzəri təhlillər, ümumiləşdirmələr əsasında məqalələrin yazılma-sını ədəbi tənqidin keyfiyyəti uğrunda mübarizə üsulu kimi qiymətləndirir. Lakin həmin dövrün mətbuatında dərc olunan məqalələrin bir çoxu ya bədii əsərlərin məzmu- nunu danışır, ya da oxucu təəssüratı xarakteri daşıyırdı. K.Talıbzadə tənqiddən bədii əsərə, hər şeydən əvvəl, bədii təfəkkürün məhsulu kimi qiymət verməsini, sənətin spesifik xüsusiyyətlərini, onun emosional təsir gücünü göstərməsini, bədii əsərdən məzmun və formanın 1 Талыбзадə K.Тənгидиmиз щаггыnда гeyдлəр, Баkы, Gənжлиk, 1967, s.6. 189 üzvi bir vəhdəti kimi bəhs etməsini tələb edirdi. Bu mühüm keyfiyyətləri özündə birləşdirməyən tənqid, tədqiqatçının qənaətinə görə, həqiqi tənqid deyildir və o ədəbiyyatın inkişafı üçün yazıçıya heç bir istiqamət göstərə bilməz. Tədqiqatçı ədəbi tənqidin 60-cı illərdə xoşagəlməz vəziyyətə düşməsinin bir səbəbini əli qələm tutan, lakin istedadı olmayan şəxslərin tənqid yazmasında görürdüsə, digər səbəbini M.Arif, M.C.Cəfərov, M.Məmmədov kimi təcrübəli peşəkar tənqidçilərin az yazmasında görürdü. Öz mühakimələrində tənqidin bu neqativ tərəflərinə diqqət yetirən müəllif onun keyfiyyətinin yüksəlməsi üçün konkret inkişaf istiqamətlərini göstərirdi. Müəllifin «Elmi-nəzəri problemlərin həllinə doğru» məqaləsində tənqidin əsas inki-şaf yolları daha dəqiq müəyyənləşdirilirdi. Monoqrafiyada diqqəti cəlb edən başlıca cəhət tədqi- qatçının öz təhlillərində marksizm-leninizm ehkamçılı-ğından müəyyən qədər yayına bilməsidir. Əlbəttə, buradakı təhlil tərzində, nəzəri ümumiləşdirmələrdə sosioloji me-yarların təsirini də müşahidə edirik ki, bu cəhət dövrün hakim ideologiyası ilə bağlı olub onun vulqar marksist görüşlərindən, yanaşma prinsiplərindən irəli gəlirdi. «Tənqidimiz haqqında qeydlər» kitabında toplanan məqalələr intellektual tənqidin ilk nümunələri idi. Bu məqa- lələrdə gənc tədqiqatçı K.Talıbzadə 60-cı illərin təsvirçi xarakter daşıyan tənqidinin güclü və zəif tərəflərini üzə çıxarır, analitik tədqiqata əsaslanan nəzəri ümumiləş-dirmələr aparırdı. O, 20-30-cu illər tənqidinin görkəmli nümayəndəsi Əli Nazimin vulqar sosioloji mövqedən çıxış edərək söylədiyi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|