Təranə RƏHİMLİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
214 tarixi-müasir əhəmiyyətini müəyyənləşdir-məyi öz estetik konsepsiyasının başlıca prinsipləri hesab edən Mirzə Ibrahimov, daim tənqidi fikrin qayğıları ilə yaşayan Abdulla Şaiq kimi böyük ədəbi şəxsiyyətlərin yaradıcılıq yoludur. Həmin məqalələrə diqqətlə nəzər yetirdikdə tədqiqatçının Abdulla Şaiq ailəsinin yaxın dostu, görkəmli yazıçı və tənqidçi M.Hüseyn yaradıcılığına daha həssas münasibətinin şahidi oluruq. Böyük yazıçı və tənqidçinin ədəbi fəaliyyətinə həsr etdiyi «Yazıçı-mütə-fəkkir», «Ədib- vətəndaş», «Mübariz tənqidin gözəl nü-munələri», «Mehdinin yeri görsənir…» və diğər məqa-lələrində K.Talıbzadə M.Hüseyn yaradıcılığını onun şəx-siyyəti ilə vəhdətdə təhlil edir, yazıçının ədəbiyyat və sənətə sonsuz məhəbbətindən söz açarkən «Ədəbiyyata Mehdi Hüseyn məhəbbəti tənqidçi Mehdi Hüseyni yarat-mışdır» tezisinə əsaslanırdı. Tədqiqatçı göstərir ki, tənqid – tənqidsiz keçinə bilməyən M.Hüseynin nitqində, danışıq tərzində daha canlı və ifadəli səslənir, ədəbi hadisələrə münasibətdə həmişə dəqiq və prinsipial mövqe tutan ədəbiyyatçının alovlu tənqidçi kimi tanınmasında, sevil- məsində bu cəhət də az rol oynamırdı. 1 K. Talıbzadənin XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının böyük ədəbi simaları haqqında əsərləri içərisində atası Abdulla Şaiqə həsr etdiyi məqalələri xüsusilə diqqətəla-yiqdir. Görkəmli milli ədib A.Şaiqin ocağında dünyaya göz açan, qızğın ədəbi müzakirələrdən, elmi söhbətlərdən bəh-rələnərək böyüyən, s.166. 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1, 1991, s.168. 215 istedadı «Cavidlərin, Vurğun və Mehdi Hüseynlərin nəfəsilə qızınan mühitdə qol-budaq atan» K.Talıbzadə atası haqqında ən kiçik yazını belə qələmə alanda böyük məsuliyyət hissi keşirdiyini etiraf edir. Məhz buna görə onun A.Şaiqlə bağlı məqalələrində, xatirələrində dərin səmimiyyətlə yanaşı ciddi tədqiqatçı münasibəti də aydın sezilir. A.Şaiq onun nəzərində yalnız ata doğmlığı ilə deyil, həm də həyatı öyrədən bir müəllim, onu sə-nətə istiqamətləndirən, ənqidə, ədəbiyyatşünaslığa sövq edən şəxsiyyət kimi də əvəzsiz və unudulmazdır. Həqiqətən də A.Şaiq tənqidə, ədəbiyyatşünaslığa xüsusi maraq gös-tərən, ədəbi fikir yeniliklərini müntəzəm olaraq izləyən, müasiri olduğu tənqidçi və ədəbiyyatşünaslarla sıx əlaqə saxlayan, məşhur dünya tənqidçilərinin fəaliyyətlərindən də xəbər tutan ziyalılarımızdan olmuşdur. KTalıbzadə bu haqda yazır: «Atamın elmi fəaliyyətinin müəyyən illəri mənim gözlərim qarşısında keçmişdir. Ara-sıra yazdığı məqalələr və çıxışlarla yanaşı o, tənqidi fikrin qayğıları ilə yaşayar, yeni fəaliyyətə başlayan tənqidçilərlə maraqlanar, tez-tez keçmişi – tanıdığı, bildiyi şəxsiyyətləri xatırlayar, yeri düşəndə isə özünəməxsus ehtirasla onların həyatından, əsərlərindən söhbət açardı. Belinskiyə, Köçərliyə, A.Sura, məşhur polyak yazıçısı və tənqidçisi S.Pşibışevskiyə, Bran-desə, müasir tənqidçilərimizdən R.Axundova, M.Quliyevə, M.Arifə xüsusi rəğbət bəsləyərdi. Pşibışevskinin 1910-cu ildə Moskvada çap olunmuş «Kpitika» əsərindən, Bran-desin Avropa romantizminə dair kitabından nümunələr oxuyardı və bütün bu adları çəkilən əsərlər bizim kitab rəflərimizdə 216 idi, yeri düşəndə onlara müraciət də edirdim. Bu mikromühit, görünür, məndə ədəbi tənqid, ədəbiyyat-şünaslıq sahəsinə meyl oyadan əsas ilk amillərdən biri olmuşdur.» 1 K.Talıbzadə A.Şaiqin sənət görüşlərini təhlil edərkən belə bir düzgün qənaətə gəlir ki, şairin mütərəqqi dünyagörüşünün əsas mahiyyəti, məğzi xalqına, onun həyatına, milli varlığına bağlı olduğu üçün ədibin bədii yaradıcılığı kimi ədəbi-tənqidi əsərlərinin də ideya istiqa-mətini müəyyənləşdirmişdir. Tədqiqatçının öz müəllimləri, müasirləri və yetirmə-ləri olan tənqidçi və ədəbiyyatşünaslar haqqında məqalə- ləri onun müasir ədəbiyyata dair fikir və mülahizələrinin əsas məğzini təşkil edir. Azərbaycan ədəbi tənqidinin görkəmli nümayəndələrinə həsr olunmuş bu məqalələrdə milli ədəbi- nəzəri fikrimizin çağdaş mərhələsi diqqətlə araş-dırılıb tədqiq edilmiş, öz dolğun şərhini tapmışdır. K.Talıb-zadənin M.Arif, M.Rəfili, H.Araslı, M.Cəlal, M.Cəfər, Ə.Mirəhmədov, B.Nəbiyev, Y.Qarayev kimi tanınmış alim-lər haqqında qələmə aldığı məqalələr bu cəhətdən böyük əhəmiyyət və dəyərə malikdir. Həmin əsərlər içərisində tədqiqatçının öz müəllimi, həmişə ustad tənqidçi kimi tə-rənnüm etdiyi M.Arifə həsr olunmuş «Tənqidçinin sənət-karlığı», «Tənqidçi vətəndaş olanda», «Görkəmli alim, tən-qidçi və ictimai xadim», «Tənqidçinin nüfuzu və şöhrəti», «M.Arifin elmi, elmi təşkilatçılıq ənənələri» məqalələri elmi təhlilin dəqiqliyi və yığcamlığı baxımından xüsusilə diqqətəlayiqdir. 1 Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, ж.1, 1991, s. 21-22. 217 Qeyd olunmalıdır ki, müəllifin tədqiq etdiyi mövzu böyük tənqidçinin sənətkarlığından bəhs edən məqalədə daha düzgün və hərtərəfli izahını tapa bilmişdir. Burada M.Arifin milli ədəbi tənqidin təşəkkülü və inkişafı pro- sesində rolu, onun həm ideya, həm də sənətkarlıq cəhətdən yüksəlişində əvəzsiz xidmətləri araşdırılır, tənqidçinin sənətkarlıq xüsusiyyətləri, əsərlərinin yaradıcı səciyyəsi şərh edilir. Tədqiqatçı yazıçılar kimi tənqidçilərin də ədəbiyyata öz mövzusu, üslubu, öz sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə gəldiyini göstərir, tənqidçi dünyasının özünəməxsusluğun-dan söz açır. K.Talıbzadə yazıçılar kimi tənqidçilərin də bir-birinə bənzəmədiklərini, onların hər birinin ədəbi pro-sesdə fərqli mövqe tutduqlarını, öz yazı maneraları, dəst- xəttləri, yaradıcılıq özünəməxsusluqları ilə seçildiklərini müşahidə edir. Tədqiqatçı bu fərqli cəhətləri göründüyü kimi, yalnız mövzu fərqi ilə, tənqidçinin xüsusi mövzulara göstərdiyi həvəslə məhdudlaşdırmır, hər bir tənqidçinin fərdi yaradıcılıq xüsusiyyətləri olduğunu və bu xüsusiy-yətlərin onun şəxsiyyəti ilə, ədəbi prosesə müdaxilə edə bilmək bacarığı, istedadı ilə, ədəbi tənqidi bir sənət sa-həsi kimi necə dərk etməsi ilə əlaqələndiyini göstərir və əsaslandırır. K.Talıbzadə bu sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin dəqiq elmi izahı və şərhi üçün M.Arıfın bütün yaradıcı-lığını, onun əlli ilə yaxın bir dövrü əhatə edən ədəbi-tənqidi fəaliyyətinin məhsulunu nəzərdən keçirir, tənqidçinin sə-nətkarlığını onun əsas əsərləri olan C.Cabbarlı və S.Vurğun haqqında monoqrafiyaları, həmçinin onlarla məqaləsi əsa-sında təhlil edirdi. O, təhlilində M.Arifin qərəzli tənqiddən uzaq olduğunu, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|