TermiNLƏRİN İzahli lüĞƏTİ

 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 

Publisistika 

siyasi 

(latınca  “ictimai”)  Publisistika  termini  19-cu  əsrdə  yaranmış  və  uzun  müddət  sosial  ədəbiyyat 

mənasında  işlənmişdir.  Hal-hazırda  jurnalistikanın  hər  janrı  publisistika  adlanır.  Publisistikanın 

məqsədi  həyatı  əks  etdirmək,  tədqiq  etmək,  onun  haqqında  kütləni  düşündürərək  inandıracaq 

formada danışmaqdır. 

Radiasiya 

təhlükəsizliyi 

coğrafi 

İnsanın,  bütövlükdə  populyasiyanın,  ətraf  mühit  obyektlərinin  ionlaşdırıcı  şüalanmanın  zərərli 

təsirlərindən qorunmasını təmin edən elmi əsaslanmış tədbirlər kompleksidir 

Radikal 

siyasi 

Sərt 

Rasional 

siyasi 

(fransızca, səmərəli) Daha çox rasional hakimiyyət ifadəsilə işlənir. 

Ratifikasiya - dövlət başçısının digər dövlətlə, yaxud beynəlxalq təşkilatla bağladığı müqavilənin öz 

ölkəsinin parlamenti tırıfindın təsdiq edilməsi. 

Ratifikasiya 

hüquqi 

Dövlətin  ali  hakimiyyət  orqanının  dövlət  və  ya  hökumət  nümayəndəsi  tərəfindən  bağlanmış 

beynəlxalq sənədləri təsdiq etməsi 

Reemiqrasiya 

coğrafi 

Ölkədən gedənlərin yenidən öz vətəninə qayıtması 

Reformator 

siyasi 

İslahatçı 

Refrijirator 

iqtisadi 

(lat. refrigero-soyuduram) Tez xarab olan məhsulların dasınması üçün içərisində soyuducu qurğu  

olan nəqliyyat vasitəsi (gəmi, avtomobil, vaqon və s.) 

Regional 

təşkilatlar 

 

coğrafi 

Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurası, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Müstəqil Dövlətlər Birliyi 

Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, GUAM 

Rekreasiya 

iqtisadi 

Turizm 

Reqlament 

hüquqi 

Toplantı, iclas, sessiya və qurultayların zamanla aparılma qaydası. 

Bəzi beynəlxalq konqres və konfransların qərarlarının adı (məsələn, 1815-ci il Vyana reqlamenti). 

Biznesdə  -  layihə  üzvünün  layihədə  nəzərdə  tutulan  işlərin  yerinə  yetirilməsi  üçün  etməli  olduğu 

fəaliyyət ardıcıllığı 

Reqrutasiya 

siyasi 

Latınca, cəmiyyət üzvlərinin siyasi fəaliyyətə cəlb olunması 

Relikt bitkilər 

coğrafi 

Keçmiş geoloji dövr florasından qalmış və yeni mühitə uyğunlaşmış bitki növləri 

Remitent 

iqtisadi 

Veksel sahibi 

Renta 

iqtisadi 

Kapitaldan,  əmlakdan  və  ya  torpaqdan  müntəzəm  alınan  gəlir,hansı  ki,  öz  sahibindən  heç  bir 

işgüzarlıq fəaliyyəti tələb etmir. 

Reparasiya 

siyasi 

Təzminat,  hücuma  məruz  qalmış  dövlətə  dəymiş  zərərin  ödənilməsi  üçün  məğlub  olmuş  tərəfin 

öhdəsinə götürdüyü ödənc. 

Repatrasiya 

coğrafi 

Uzun  illərdən  sonra  ölkəyə  qayıtma.  Məsələn,  II  Dünya  müharibəsindən,  Böyük  Vətən 

müharibəsindən çox müddətdən sonra. SSRİ-yə qayıdanların sayı 30 mln.nəfərdən çox olmusdur. 

Respublika 

siyasi 

(latınca republic – "dövlət işləri, ictimai işlər" deməkdir) Elə idarəçilik formasıdır ki, burada dövlət 

başçısını  seçmək  və  dəyişdirmək  mümkündür,  onun  hakimiyyəti  isə  seçicilərin  iradəsi  və  ya 

nümayəndələr  qurumu  tərəfindən  müəyyən  edilir.  Prezidentli,,  parlamentli  və  qarışıq  formalı 

respublikalar var. 

Respublika 

idarəetmə forması 

coğrafi 

Ali qanunverici hakimiyyət seçkili Parlamentə, icraedici hakimiyyət hökumətə məxsusdur. 

Revalvasiya 

iqtisadi 

Pul  vahidinin  qızıl  tərkibinin  rəsmi  artırılması  onun  valuyta  paritetinin  və  faktiki  valuyta 

məzənnəsinin yüksəlməsi. 

Revanşizm 

siyasi 

Məğlubiyyətin  əvəzini  çıxmaq,  itirilmiş  əraziləri,  iqtisadi  və  siyasi  mövqeləri  geri  qaytarmaq  üçün 

aparılan mürtəce müharibə siyasəti. 

Rəqabət 

iqtisadi 

Qabiliyyətlilik  Bu  terminlə  məhsulun  keyfiyyət,  texniki  səviyyə,  materialhəcmlilik,  etibarlılıq  və  s. 

göstəricilərinin yüksək olması başa düşülür və bir nəticə kimi xarici bazarda satışa getmək imkanı ilə 

qiymətləndirilir. 

Royalti 

iqtisadi 

Lisenziya  alanların  icra  etdikləri  göstəriçilərə  mütənasib  olaraq  qismən  ödəmə(royalti)  qaydası  ilə 

haqqın tədricən verilməsi. 

Rumb 

coğrafi 

Dənizçilər cəhətin istiqamətini belə adlandırırlar 

Run yazısı 

coğrafi 

Qədim türk yazısı hesab olunur 

Sadizm 

 

Kiməsə işgəncə verərək ondan həzz almaq 

Saqqız ağacı 

coğrafi 

Püstə  cinsinin  Azərbaycanda  yabanı  halda  yayılmış  növü  olub,  üçüncü  dövrün  ən  qiymətli  relikt 

ağaclarından  biridir.  Oduncağından  əldə  olunan  qətran  yüksək  texniki  keyfiyyətlərə  malikdir, 

aviasiya, elektronika və kimya sənayesində tstifadə olunur. 

Sanasiya 

iqtisadi 

Müəsisəni  müflisləşməkdən  qaytarmaq  və  ya  onun  rəqabət  qabiliyyətini  yüksəltmək  məqsədilə 

dövlət tərəfindən onun maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmağa yönəldilən tədbirlər sistemi 

Sanksiya 

iqtisadi 

Qanunu  pozanlara  qarşı  tətbiq  edilən  və  onların  fəaliyyətini  məhdudlaşdıran  dövlət  tədbiqi;  icarə, 

təsdiq 

Sarıqamış 

əməliyyatı 

tarixi 

Rus  İmperiyası  ilə  Osmanlı  İmperiyası  arasında  Birinci  dünya  müharibəsi  dövründə  1914-cü  il 

dekabr  ayından  1915-ci  il  yanvar  ayına  qədər  Sarıqamış  bölgəsində  baş  vermiş  hərbi  münaqişə. 

Osmanlının məğlubiyyəti ilə nəticələndi 

Sektor 

hüquqi 

Bölmə 

Sertifikat 

iqtisadi 

Bu və ya digər faktı təsdiq edən sənəd.Xarici ticarətdə sertifikatın bir neçə növü işlədilir: 

a)  keyfiyyət  sertifikatı-kompetent  orqanlar  tərəfindən  verilən  və  malın  keyfiyyətini  təsdiq  edən 

sənəd;  b)  mənşə  sertifikatı-ixlac  edən  ölkənin  gömrük  işçisi  tərəfindən  imzalanmış  və  malın  hansı 

---