TəRTİBÇİDƏN

Sonra ölən rusların zabitlərini, başçılarını  və  əsirləri oradan Fətəli  şahm 
hüzuruna göndərdi. Fətəli  şah özü isə  Ərdəbildə Qaradağ  ətrafında idi. Onun 
fikri Abbas Mirzə Şuşa qalasını tutduqdan sonra gəlib orada yerləşmək idi. 
Abbas Mirzə oradan qayıtdıqdan sonra qoşun və topları  Ağaoğlan yolu ilə 
Şuşaya tərəf göndərdi, özü isə ruslarla vuruşmaq üçün Kirs dağı yolu ilə 
Çanaqçıya  getdi.  Bu  xəbər rus qoşununun başçısı polkovnik Reutta çatdı. O, 
vəziyyətdən çaşbaş olub, qoşununu görürərək özünü qalaya yetirdi. Onlar bütün 
nəqliyyat vasitələrini qoyub getmişdilər. Zərgər və Cavanşir elləri bu qalmış 
nəqliyyat vasitələrini talan və qarət etdilər. 
Şahzadə Abbas Mirzə  Şuşanın bir ağaclığında Ağa Məhəmməd  şah 
ordusunun dayandığı və Nabatxan adı ilə məşhur olan yerə gəldi. 
Abbas Mirzə səngərlərin möhkəmləndirilməsinə, qoşunun nizam-intizamının 
qaydaya salınmasına başladı, üç yerdə  qərargah düzəltdi. Yuxarıda adı  çəkilən 
Nabatxanda böyük ordu ilə dayanmışdı. 
Nabatxandan yuxarıda  Əmir xan, Mehdiqulu xan və sair qarabağlılar, eləcə 
də Xocalı  kəndçiləri meşənin və dağın  ətəklərini sığınacaq etmişdilər. Abbas 
Mirzənin qardaşı Şıxəli Mirzə isə Əsgəran yaxınlığında yerləşmişdi. 
 
GÖRÜLƏN İŞLƏRİN NƏTİCƏLƏRİ VƏ 
FƏTHLƏR 
 
Naibüssəltənə Abbas Mirzə böyük təmtəraq və  təntənə ilə  Şuşa qalasını 
mühasirəyə alıb orada dayandı. 
Qarabağ  bəylərinin və  məliklərinin bir hissəsi qaladan uzaq olduqları üçün 
oraya gələ bilmədilər. Qalanları isə istər-istəməz Abbas Mirzənin və Mehdiqulu 
xanın yanına gəlib onların itaətlərində olacaqlarını izhar etdilər. Məsələn, 
çiləbördlü Məlik Vanya, Məlik Aslan Dizaqi, Təklə Muğanlının başqa bəyləri, 
eləcə də qeyri bəyləri Mehdiqulu xanın yanına gəldilər. Bundan başqa Qarabağ 
əhlindən böyük bir dəstə yenə  də Abbas Mirzənin yanına yollandı. O, sərdar 
Əmir xanı və Mehdiqulu xanı öz yanına çağırıb təkəbbür və qürurla dedi: 
- Bundan sonra heç kəs mənim fikrimin ziddinə getməməlidir... 
 
  
 78

---

Sərdar  Əmir xan və Mehdiqulu xan naçar qalıb bu ağlasığmaz fikri təsdiq 
edib dedilər: 
- Sənə qurban olaq. Bir neçə  əlsiz-ayaqsızdan başqa Rusiyada bir kəs 
qalmamışdır. Onlar da başlarını götürüb gedəcəklər. 
Məliklərdən birisi birinci dəfə idi ki, onun yanına gəlmişdi. Abbas Mirzə ona 
müraciət edərək dedi: 
- Məlik Vanya! Bundan qabaq Əsgəran və Tərnəküt davasında rusların belini 
yaxşı sındırmışdım, amma siz rusların əlindən tutub, yerdən qaldırdınız, özümə 
söz vermişdim ki, sizi yaxşıca tənbeh edəm, amma indi ki, siz öz ayağınızla 
mənim yanıma gəlmisiniz və bizə itaət və qulluq etməyi boynunuza 
götürürsünüz, ona görə sizin təqsirinizdən keçirik. 
Üzdə Abbas Mirzənin lovğalığına və yalan deməsinə baxmayaraq, ruslardan 
çox qorxurdu, o deyirdi: “Elə olmasın ki, ruslar əvvəlki kimi gecə hücuma 
keçsinlər və qoşunumuzu və adamlarımızı darmadağın etsinlər”. 
Xülasə, Abbas Mirzə məsləhət almaq məqsədilə Əmir xana bir məktub yazdı 
və izhar etdi ki: “Sərdar! Hərbi araba və çadırları öz yanımızda saxlayaq və ya 
Çanaqçı  kəndinə göndərək ki, özümüz də yüngülləşib qərargahda qalaq və ya 
ordu içərisində yerləşək”. 
Sərdar cavabında belə yazdı: “Böyük vəliəhd! Qızılbaş qoşununun 
xasiyyətini siz yaxşı bilirsiz, onlar gecə vaxtı dava etməzlər, gündüz ya hücum 
edərlər və ya qoyub qaçarlar. Hərbi ləvazimat və arabalar Çanaqçı  kəndində 
qalarsa, ruslar gecə hücum edib, qoşun və arabaları ələ keçirəcəklər. Əgər yükləri 
öz yanlarında saxlasalar, onda vuruşmayıb yüklərini qorumağa məcbur 
olacaqlar”. Abbas Mirzə  sərdarın məsləhətinə görə  hərbi arabaları öz yanında 
saxladı. 
Qoşuna itaət etməyən adamların mallarını talamaq və ölkəni qarət etmək 
əmrini verdi. Bundan sonra rusların Çanaqçıda qoyub getdiyi hərbi ləvazimatı da 
talan etdilər. Mehdiqulu xanın göstərişi ilə general Mədətovun imarətlərini və 
kilsələrini, eləcə  də rusların Çanaqçı yaxınlığında qurduqları  qərargahların 
hamısını yandırıb xarab etdilər. Mədətovun nəslini, ata-babasının adını 
hörmətsizliklə yad etdilər. 
 
  
 79

---

QIZILBAŞ QOŞUNUNUN TORA DÜŞMƏSİ VƏ 
BİR-BİRİLƏ ƏLAQƏLƏRİNİN KƏSİLMƏSİ 
 
Hər iki tərəf sakit oldu, Rus dövləti tərəfdarlarından olan digər kəndləri 
həddindən artıq qarət etdilər...  İranlılar hamısı  ərazi və  ətrafları xarabalıqlara 
çevirib, çalıb-çapdılar. Yıxıb dağıtmaqda, silib-süpürməkdə bir dəqiqə də olsun 
ara vermirdilər. Dağılası yerləri dağıtdılar. Quru və  əkin yerlərini yandırıb 
külünü göyə sovurdular. Qarabağ  əhlinin qızılbaşlara, eləcə  də Abbas Mirzəyə 
vurduğu dağların intiqamını almaq üçün iranlılar bir an belə sakit durmayırdılar. 
Bu  əsnada xəbər gəldi ki, Şuşa qalasının  əhalisi Xəlfəli çayı  tərəfdən çıxıb, 
qalaya yaxın olan yerlərin məhsullarını toplayıb, qalaya aparırlar. Buna görə də 
Mehdiqulu xan və sərdar Əmir xan belə bir məsləhət etdilər: 
- İndi fürsətdən istifadə edib qulluq göstərmək vaxtıdı. Yaxşı olar ki, bir alay 
qoşun götürüb qalaya gediş-gəliş yolu olan Xəlfəli çayı kənarında gecə pusquya 
duraq.  İşi belə başlayaq,  ərzaq gətirmək üçün qaladan çıxan adamları tutaq və 
eyni zamanda qalaya hücum edib onu zəbt edək. 
Bu məsləhət və hiylə barəsində naibüssəltənə Abbas Mirzəyə xəbər verdilər. 
Belə qərara gəldilər ki, onlar pusquda durmağa getdikdən sonra naibüssəltənə də 
o gecə topları qala ətrafına çəksin, səhər hər iki tərəfdən həngamə qopartsınlar və 
qalanı zəbt etsinlər. 
Bundan sonra Əmir xan və Mehdiqulu xan 4 alay sərbaz və 2 min Qarabağ və 
sair atlılarla gecə gedib Xəlfəli çayının  ətrafında Gəncə darvazası  tərəfdən 
pusquda dayandılar. Nəhayət, Mehdiqulu xan və  Əmir xan bu işə başlayandan 
sonra həmin xanlarla ədavətləri və düşmənçilikləri olan bir neçə nəfər fürsətdən 
istifadə edərək, Abbas Mirzəni başa saldılar ki, qalada o qədər rus qoşunu 
yoxdur, əgər siz bu işdə əzm edib onlara kömək etsəniz, top və hərbə lazım olan 
şeylərdən onlara göndərsəniz, onlar şəksiz qalanı alacaqlar. Qalanın malını  və 
dövlətini, habelə Ağa Məhəmməd şahın qalada olan xəzinəsinin hamısını qoşun 
qarət edəcək, Fətəli şahın yanında onların adı uca olacaqdır. Bu məsləhət Abbas 
Mirzənin başına girdi, qoşun göndərmək fikrindən əl çəkdi. 
Əmir xan və Mehdiqulu xan öz fıkirlərinə və tədbirlərinə əmin olaraq o gün - 
bazar ertəsi səhər tezdən pusqudan çıxıb, ərzaq üçün 
 
  
 80

---