TəRTİBÇİDƏN

1225(1810)-ci il yanvar ayında həmin qalanı  məzkur Orbelianinin ixtiyarına 
verdilər. Həmin ildə bütün Gürcüstan İmeretiya vilayətləri ilə bir yerdə Rus 
dövlətinə tabe olub, bac verməyə başladı. 
Orbeliani 1226 (181l)-cı ildə  İmeretiyada divanxana qoyub, buranı 
İmeretinski oblastı adlandırdı. Bu işlərdən sonra general Tomasov Gürcüstan 
sərdarlığına general-leytenant markiz Pauluççini təyin etdi. Özü isə Rusiyaya 
qayıtdı. 
 
QAFQAZ HÜDUDUNDA (VİLAYƏTİNDƏ) 
GENERAL-LEYTENANT MARKİZ PAULUÇÇİNİN 
SƏRDARLIĞI VƏ BU DÖVRDƏ OLAN 
HADİSƏLƏRİN ƏHƏMİYYƏTİ 
 
1226(181 l)-cı il sentyabr ayında cənab general-leytenant markiz Pauluççi 
Gürcüstan sərdarlığına təyin olub Tiflisə  gəldi, polkovnik Kotlyarevski isə 
Axalkələyə təyin olundu. Polkovnik dekabr ayında Axalkələyə yürüş edib oranı 
tutdu. Beləliklə, oranın  əhalisi də Rusiya dövlətinin təbəəliyinə keçdi. General 
markiz Bakıya getmək üçün lazımi qədər qoşunla Gəncə vilayətinə yollandı. 
Cavad xanın dustaq edilmiş arvad-uşağını və digər bir neçə qızılbaş xanlarını 
dustaqdan azad edib Bakıya gəldi. Bu əsnada Kaxetiya və  Qısıq  əhli üsyana 
qalxıb, inad göstərdi və itaət eləmək istəmədi. General-mayor Semyonoviç 
Kaxetiya üsyanını yatırıb, camaatı özünə tabe etdi. Belə bir vəziyyətdə, yəni 
1227 (1812)-ci ildə qarabağlı  İbrahim xanın nəvəsi Cəfərqulu ağa qızılbaşların 
yanına qaçmışdı. Naibüssəltənə Abbas Mirzə  gəlib Qırcıda olan batalyonu 
darmadağın etdi. Bu məsələ belədir: Məhəmmədhəsən ağanın oğlu Cəfərqulu ağa 
və  əmisi Mehdiqulu xanla bəzi səbəblərə görə yaxşı  rəftar etmirdi, onların 
arasında kin və ədavət var idi. Buna görə də Mehdiqulu xanın təhriki və işarəsi 
ilə dövlət başçıları onu Tiflisdən Rusiyaya çağırdılar. Tərtər körpüsündən 
keçərkən, o, faytonla çaydan keçməkdən qorxduğunu bildirib, gözətçi başçısı 
zabitdən çaydan keçmək üçün ona bir at verilməsini xahiş etdi. Bu bəhanə ilə ata 
minib oradan qaçdı və öz adamlarından toplayıb qızılbaşlar tərəfə keçdi. Abbas 
Mirzə öz qoşunu ilə Araz kənarında olan Aslandüzdə dayanmışdı. Abbas Mirzə 
həmin ilin qışında top və sərbaz götürüb Mehdiqulu xanın üzərinə hücum etdi. 
Mehdiqulu xan da Qırcıda olan türk- 
 
  
 66

---

mənləri və başqa elləri özünə tabe etmək üçün bir batalyon əsgər götürüb oraya 
gəldi. İki gün gecəbəgündüz aralarında şiddətli vuruşma oldu. Qızılbaşlardan bir 
çoxu tələf edildi. 
Müsəlman tayfalarının arvad-uşaqları rus qoşununun içərisinə daxil olduqdan 
sonra onların arasında nizam-intizam pozuldu. Bu ellərin  əhalisinin bir hissəsi 
rus qoşunlarının önündə, digər bir hissəsi isə arxasında gedirdi. Beləliklə, bu 
ellərin köçləri tamamilə dağıldı, onlardan bir hissəsi çarəsiz qalıb aman istədi və 
bir çoxu da qırıldı. 
Mehdiqulu xan oradan qaçıb Şuşa qalasına gəldi və Cəfərqulu ağa da öz tayfa 
və adamlarından bir çoxunu oradan köçürtdü. Bunların hamısını  həmin ilin 
qışında qızılbaşlar tərəfinə apardı, özü də gedib orada qaldı. Bir ildən sonra 
barışdılar və yenə oradan qayıdıb Qarabağa gəldi. General markiz bu xəbəri 
eşidəndən sonra Bakıdan  Şirvana qayıdıb Mustafa xanın yanına getdi. Markiz 
Pauluççi Qırcıda olan hadisəni eşidəndən sonra Şirvandan Qarabağa yola düşdü 
və oradan da Şuşa qalasına gəldi. General markiz Pauluççi Qırcıda əmələ gəlmiş 
vəziyyətə görə  əsəbiləşib bəzi adamlara qəzəbi tutur. O zaman gürcülərin 
Kaxetdə olan üsyanı barəsində arvadından məktub alır. Ona görə  də  tələsik 
Tiflisə yola düşür. Sərdar Qazax tayfasından ehtiyat edirdi. Bununla belə 
qazaxlılar yolda onun qarşısına çıxıb böyük ehtiramla Tiflisə apardılar. Bu dəfə 
gürcüləri açıqca dönə-dönə soyub qarət etdilər. 
Bu zaman, yəni 1227 (1812)-ci ildə fransızların Rusiyaya gəlməsi xəbəri xalq 
arasında danışılırdı
1*
. Bu vaxt general markiz də sərdarlıqdan əl çəkib Rusiyaya 
getdi. 
 
GENERAL-LEYTENANT RTİŞŞEVİN SƏRDARLIĞI, 
QAFQAZDA QIZILBAŞLARLA SÜLH ETMƏSİ 
 
1227 (1812)-ci ilin fevralında general-leytenant Rtişşev Qafqaz və Gürcüstan 
sərdarlığına təyin olub Tiflisə  gəldi. Bu yerlərdə  işləri qanun-qaydaya salmağa 
başladı. Həmin ilin oktyabrında Ağzıpara adı ilə  məşhur olan general-mayor 
Kotlyarevski gecə  Ağoğlandan Aslandüzə Abbas Mirzənin üzərinə hücuma 
keçib, onun qoşununu dağıtdı. 
 
 
 
 
 
                                                 
*
 
1
 Söhbət fransızlara qarşı 1812-ci il Vətən müharibəsindən gedir. 
 
 67

---

Bu işin təfsili belədir: həmin general şam vaxtı bir batalyon qaniçən qoşunla 
Qazax atlılarından və bir dəstə Qarabağın igidlərindən ekspedisiya düzəldib 
Ağoğlandan, Muradxan adlı bir adamın bələdçiliyi və  çıraq işığı ilə Arazdan 
keçib, Abbas Mirzənin ordusunun üzərinə hücum etdi. Gün çıxan vaxt ona 
yetişdi, top səslərini eşidən qızılbaşlar yuxudan sərsəm oyandılar. Çadır və 
orduya lazım olan şeyləri atıb, Aslandüz təpəsində tikdikləri qalaya tərəf getdilər. 
General ordugahı tutub burada qaldı. 
İkinci gecə Aslandüz qalasının üzərinə yürüş etdilər. Səhərə yaxın  əsgərlər 
hər iki tərəfdən qalanın üzərinə hücuma keçdilər. Gecənin qaranlığından istifadə 
edərək rus əsgərləri bir yaylım atəşi açıb öz yerlərində durdular. Qızılbaş 
əsgərləri rus əsgərlərinin qalada olmalarını  zənn edərək öz adamlarını 
tanımadıqlarından səhərə kimi bir-birlərini qırırdılar. O gecə hamısı başlı-başına, 
dağınıq halda qaladan çıxdı. Bunlardan çoxu ruslara əsir oldu və bir çoxu da 
öldürüldü. Abbas Mirzə qaçan vaxt bir xəndəyin içinə, ölənlərin nəşələri arasına 
düşdü. Bir nəfər qabaqda gedən cilovdardan birisi Abbas Mirzəni görüb, 
ölənlərdən birinin atını ona yetirdi. Abbas Mirzə xəndəkdən çıxıb ata mindi və 
Təbrizə qaçdı. General Kotlyarevski fəth və  zəfərlə çoxlu qəniməti  ələ keçirib 
Qarabağa gəldi. Bir müddət orada qaldı. General həmin il qışın şiddətli vaxtında, 
yəni 1228 (1813)-ci ilin yanvarında yenə qoşun götürüb Lənkəran və Talış tərəfə 
üz tutdu. Həmin ilin qışı olduqca şiddətliydi və  dənizin suyu hər tərəfdə çoxlu 
qalın buz bağlamışdı. General qorxusuz-hürküsüz Şuşa qalasından çıxıb Ərkvan 
qalasının üzərinə yürüş etdi. Bu arada böyük vuruşma və davalar oldu. Həm 
soyuqdan və həm də vuruşmadan hərçənd çoxlu adamlar tələf olub, general özü 
də bir neçə yerdən yaralandısa da, bununla belə qalanı  və Talış mahalının xan 
oturan yerlərini zəbt edib öz ixtiyarına keçirtdi. Bundan sonra oradan geri 
qayıtdı. 1229 (1813)-cu ilin oktyabrında general Rtişşev qızılbaşlarla sülhə 
başladı. Sülh barəsində danışıqlar üçün İran tərəfindən Mirzə  Əbdülhəsən xan 
gəldi. Burada əhali ilə danışıq aparıb “Gülüstan” adlı sülhün binasını qoydular. 
Fitnə və iğtişaşla dolu dünya bir az aramlıq tapdı. Bir neçə vaxtdan sonra general 
Rtişşevi xaric edib onun yerinə Yermolovu sərdar təyin etdilər. 
  
 68

---